De Nationale Energieverkenning (NEV) 2016 van ECN en PBL is een positievebijdrage aan de monitoring van het energiebeleid in Nederland en laat zienwelke opgave we nog hebben in de energietransitie en wat de effecten zijnvan de verschillende inspanningen. Maar twee dingen vallen meteen op inde NEV2016. Dat is enerzijds de stelling dat we zonder verder extra beleid alop 23% CO2-reductie uitkomen in 2020 en anderzijds de stelling dat hetenergiesysteem taai is. Wat betekent de NEV2016 voor de kolendiscussie,de Urgenda-uitspraak en voor de langetermijndoelstellingen?Lessen uit de NationaleEnergieverkenningTekst Frans Rooijers, CE DelftEen reductie van 23% in 2020 is wonder-lijk als in NEV2014 nog 17% is genoemd.Ook zonder een complotdenker te zijn,kun je hierbij wel vraagtekens stellen. Er wor-den twee hoofdredenen genoemd die leidentot dit verschil: een hogere emissie in 1990 enimport van energie (elektriciteit en diesel) in2020. Bij beide zijn vragen te stellen. Hoe ishet mogelijk dat 26 jaar na 1990 het feitelijkverbruik in dat jaar naar boven wordt bijge-steld? Het is niet alleen een emissiefactor dieis verhoogd zoals die voor methaan. Het feite-lijk verbruik is verhoogd, zo lezen we in deNEV op pagina 102. Hebben we hier in Neder-land niet de beste statistieken van de wereld?Maar de verwachting dat we in 2020 meerelektriciteit en diesel importeren is een keuzeen geen feit. Als politicus zou ik graag zien datde Nederlandse transporteurs weer gewoonin Nederland gaan tanken, dat scheelt eenhoop accijnzen. Maar dat gaan ze niet doenvolgens het NEV2016 en de Duitsers zullenongestoord hun bruinkool blijven verstoken,deels voor de Nederlandse vraag. Dit zijn duszeker geen feiten. Natuurlijk stelt de NEV 2016dat het gebaseerd is op het huidige beleid.Maar dat betekent dat als er aanvullendbeleid moet worden geformuleerd om hetdoel van 25% te halen, we ook rekening moe-ten houden met de re?le kans dat het beleid inDuitsland ook verandert en elektriciteit endiesel toch niet van over de grens zullenkomen, en daarmee de Nederlandse emissiesweer toenemen.Energiesysteem taai?Het andere punt dat opviel in de NEV2016 wasde stelling dat het energiesysteem taai is. Inhet rapport is te lezen: "De NEV laat goed ziendat het veranderen van het energiesysteemen het reduceren van de uitstoot van broei-kasgassen relatief moeilijk te sturen zijn dooraanpassingen in het beleid en in afsprakentussen maatschappelijke actoren." Hier slaatde NEV 2016 de plank mis. Het energiesys-teem is niet taai, de oorzaak van het gebrekaan verandering ligt elders. Er zijn zo driegrote voorbeelden te noemen waarbij in kortetijd het energiesysteem drastisch veranderde.De eerste was het vervangen van kolen dooropinienr 4 december 2016 Energie+ 9aardgas voor het verwarmen van de Neder-landse woningen. In tien jaar tijd had bijnaiedereen aardgas door een systematischeaanpak van lage prijzen en vervangingssubsi-dies, maar ook mannetjes die langs de deurkwamen. Dit is een sterk voorbeeld dat laatzien dat als er een echt wil is om te veranderenhet dan ook snel kan gaan. Maar dan volstaathet niet om moeizame compromissen te zoe-ken, en kost het een paar centen.De tweede was de razendsnelle groei van hetWKK-vermogen in de glastuinbouw in de peri-ode 2006-2008. Binnen een paar jaar haddeze sector 2 GW aan effici?nt elektrisch ver-mogen ge?nstalleerd. Warmtekrachtinstalla-ties maken gebruik van de hoge elektriciteits-prijs om op die momenten te draaien enelektriciteit voor het openbare net te produce-ren en de warmte te bufferen. De derde veran-dering is de uitfasering van gascentrales tengunste van kolencentrales veroorzaakt doorde snelle groei van zon en wind waardoor demarginale prijs van elektriciteit fors lagerwerd. Ondanks dat velen verwachtten datgascentrales een mooie combinatie zoudenzijn met zon en wind, werden het de kolencen-trales die nu domineren en het aandeel gasfors hebben gereduceerd in de elektriciteits-productie. De elektriciteit uit zon en windwerd met forse subsidies in Duitsland op hetnet gezet, een daverend succes.Dus krachtig beleid en andere marktconditieszijn nodig. Dat zorgt ervoor dat de komendejaren het elektriciteitssysteem van bijna 100%fossiel in 2000 naar 45% hernieuwbaar in2023 gaat. Dat is niet wat ik taai noem. Hetenergiesysteem is dus niet taai, de reden dathet allemaal zo lang duurt is dat ons politiekesysteem in Nederland taai is en meestalslechts kleine stapjes kan zetten.Urgenda-doelstellingDe uitspraak van de rechter in de Urgenda-rechtzaak betekent dat Nederland 25% zelfmoet reduceren. Dus niet via het ETS, maarecht alle emissies in Nederland bij elkaarmoeten 25% lager zijn dan in 1990. Het isnatuurlijk een merkwaardige uitspraak diehelemaal voorbij gaat aan de kern van de kli-maatverandering, het maakt namelijk niet uitwaar de CO2 wordt ge?mitteerd. Daarom zouhet logischer zijn geweest als Urgenda gepleithad voor een verlaging van de CO2-emissiesten gevolge van het consumptiepatroon vanalle Nederlanders waar die ook plaatsvindt.Als we met z'n allen over de grens gaan tan-kolencentrales moet sluiten en besparingenbij de industrie specifiek moet treffen. Hetgereguleerde marktmechanisme is hier hetmeest geschikt voor, zonder tijdrovenderechtszaken over gedwongen sluiting,gewoon door CO2-emissie een prijs te geven.Voor de elektriciteitssector is een prijs vancirca 35 tot 50 per ton CO2 nodig om eenveel lagere CO2-emissie per kWh te krijgen.Maar het zal moeilijk zijn om dit op ditmoment in Europa te realiseren door moei-zame en taaie besluitvorming. Een alterna-tieve oplossing om specifiek op Nederlandsgrondgebied de emissies te verlagen, is datNederland aanvullend op het ETS eisen steltaan de elektriciteitsproductie, met name aande efficiency. In de vergunningen van de drienieuwe kolencentrales zijn al bepalingenopgenomen voor aanvullend beleid op hetgebied van broeikasgasemissies. Een eis aande maximale CO2-emissie per geproduceerdekWh van 400 g per kWh of aan het rendementvan elke elektriciteitscentrale van bijvoor-beeld 50% is daarbij mogelijk. Juristen moe-ten uitzoeken welke formulering het meestrobuust is.ken of elektriciteit uit Duitsland inkopen, isdat goed voor het halen van de Urgenda-uit-spraak. Dat is natuurlijk absurd. Wat nodig is,is een systeem dat de CO2-productie aan elkproduct toerekent zodat de consument zijnaankoopgedrag gaat aanpassen en minderklimaatbelastend gaat consumeren. Tot nutoe wordt de consument door onduidelijkeinformatie op producten ge?nformeerd overde klimaatimpact van zijn aankoop en is heteen keuze zonder implicaties om wel of nietklimaatvriendelijker te consumeren. Er is aleen systeem dat dit goed aanpakt, het sys-teem van Belasting op Toegevoegde Koolstof(BTK). Deze belasting brengt de prijs van CO2-emissie in producten tot uitdrukking. Hiermeeworden producten van bedrijven die hier pro-duceren en anderen die importeren gelijkbehandeld. Eventuele concurrentienadelenworden zo voorkomen. Met BTK kunnen ookde emissies van de lucht- en zeevaart tot uit-drukking komen in de prijs en kiest de consu-ment met z'n portemonnee voor CO2-reductie.Nu zitten we met een doelstelling om binnenonze grenzen de CO2-emissie omlaag te bren-gen terwijl hier de meest moderne kolencen-trales staan van Europa die volgens sommigepartijen snel gesloten moeten worden.Kolencentrales sluiten?Door de calculatie dat al 23% reductie wordtgehaald, hoeft er nog slechts 4 Mton CO2 teworden gereduceerd. Dat kan goed door deHemwegcentrale volledig te sluiten waarbij dedaar geplande biomassabijstook naar deAmercentrale gaat, die dan een 100% bio-massa Warmtekrachtcentrale wordt en duur-zame warmte levert aan Tilburg en Breda. Zozijn er de facto twee kolencentrales minder.De drie nieuwste kolencentrales, zoals minis-ter Kamp al stelde, hoeven dan niet geslotente worden. De kolendiscussie loopt dan meteen sisser af, geen kapitaalvernietiging entoch 25% reductie.Maar dat is slechts de helft van het verhaal,want ook geeft het NEV2016 aan dat de CO2-reductie stokt, terwijl we in Europa naar -40%moeten, en ten gevolge van de afspraken inParijs nog veel verder. Aanvullend beleid moetdus komen en lastige keuzes kunnen niet uitde weg gegaan worden. Uit zowel de kosten-krommes van interdepartementaal beleidson-derzoek als studies van CE Delft blijkt dat deemissies in de industrie en kolencentrales danhet goedkoopst te beperken zijn.De vraag is echter of de overheid actief deopinie10 Energie+ nr 4 december 2016Maar er is nog een andere driver die de renta-billiteit van de kolencentrales bedreigt via hetgereguleerde marktmechanisme en die kanzorgen voor voortijdige sluiting van de kolen-centrales. Dat is de groei van het aandeelzonne- en windenergie. Nederland heeft desmaak te pakken van het wind-op-zee-beleid.De prijs van elektriciteit uit offshore wind iszeer snel gereduceerd tot 0,07 per kWhdoor Dong voor de locatie Borsele en zelfsrecent 0,05 per kWh door Vattenfall inDenemarken. Een kenmerk van wind op zee isdat de bedrijfstijden veel hoger zijn dan vanwind op land, 4500 uur in plaats van 3000 uur.Dat betekent dat na de gascentrales, dekolencentrales rond 2025 af en toe het vuuruit moeten doen om in dagen erna weer lang-zaam op te kunnen starten. Het gevolg hier-van is dat na 2025 de situatie ontstaat datkolencentrales vervroegd zullen sluiten en datin de dan nog draaiende gascentrales aardgasinderdaad de transitiebrandstof wordt.Politiek klimaatDat het politieke proces tot verandering vanhet energiesysteem en de daarmee gepaardgaande klimaatemissies taai is, zal dekomende tijd blijken als vervolgstappengezet moeten worden om het klimaatverdragvan Parijs te effectueren. Door de verkiezingvan Trump tot president van de VS zal het kli-maatbeleid vooral in de VS, maar zeker ookdoor de aanhang van de populisten in Europaminder voortvarend worden opgepakt dannodig is om de afspraken van Parijs2015 terealiseren. Het breed gesteunde populismemaakt het lastig om effectief beleid te voerenop dit terrein. Toch zien de werkgevers dat optermijn de Europese industrie het meestgebaat is bij een effici?nte, klimaatneutraleproductie van goederen en diensten.Zonder een stevige CO2-heffing die hardwordt vastgelegd, ontbeert het bedrijfslevende zekerheid die nodig is voor een ingrij-pende koersverandering ten aanzien vangrootschalige investeringen. Het snel toene-mende aantal bedrijven dat echt aan de slagwil, kan dit alleen doen als hun concurrentie-positie niet verslechtert. Bedrijven kunnenhet risico maar heel beperkt nemen als zegeen zekerheid krijgen over een gelijk speel-veld. Een stevige, oplopende CO2-prijs dieinnovatie en investeringen in CO2-reductiestuurt, is nodig. Deze moet gecombineerdworden met een compensatieregeling voorvolledige teruggave van alle inkomsten uitdie heffing aan de industrie. Zo stijgt wel deprijs van energie en krijgt CO2-reductie eenimpuls, maar stijgen de energiekosten niet.De les die we uit NEV2015 kunnen halen isdat de Urgenda-uitspraak makkelijk gehaaldzal worden, maar dat we serieus moetennadenken over een instrument dat de CO2-emissie ook in de consumptie tot uitdruk-king brengt. BTK is daar een serieuze optievoor.Voor de elektriciteitssector betekent het datde kolendiscussie voorlopig niet tot sluitingvan de nieuwe kolencentrales leidt, maar datdit in de periode na 2025 onvermijdelijk isom de doelstellingen van Parijs te halen.Tot slot zal de industrie nu serieus metbesparingen aan de slag moeten. Ook al zalpresident Trump geen bijdrage leveren aaneen voortvarend klimaatbeleid vanuit de VS,onze industrie zal met behoud van de con-currentiepositie een forse efficiencyslagmoeten maken.nr 4 december 2016 Energie+ 11