Het onderwerp 'van gas los' is actueel. Als je googelt op die term lees je dat 70 partijen een campagne zijn gestart, vele gemeenten zich erbij aansluiten, er een festival is, Henk & Ingrid het willen en er bestaat zelfs een twitter- en facebookkanaal over. Dit lijkt belangrijk, maar wat is 'van gas los' eigenlijk? Tegen de achtergrond dat in de toekomst woningen steeds duurzamer moeten worden en dat het Groningse aardgas op raakt, is het plan dat nieuwe woon- wijken geen aardgasnet meer krijgen. De bedoeling is dat de woningen in deze wij ken met warmtepompen of een warmtenet zullen worden verwarmd. Er wordt op deze wijze geen gebruik meer gemaakt van fossiele brandstoffen voor verwarming en elektriciteit wordt via zonnepanelen opgewekt. V an gas los' is dus eigenlijk; dwingend opleggen dat fossiele brandstof fen geen optie meer zijn. Het enige alter - natief dat over blijf t, is dan duurzame ener - gie. Het is de enige manier om echt richting Campus van gas los de langetermijnklimaatdoelstellingen van onze overheid te gaan. Het lijkt ook een trendbreuk met het denken volgens de ener - giestrategie trias energetica uit 1979. Deze e n ergiestrategie zegt: minimaliseer je ener -giegebruik, pas duurzame energie toe en doe h e t overige met zo schoon mogelijke fossiele brandstof. 'Van gas los' keert het om: pas 100% duurzame energie toe en de rest is een financiële of andere af weging. E xit trias ener - getica? Momenteel gaat 'van gas los' vooral over nieuwbouwwijken. Maar er zijn meer moge - lijkheden. Ook campussen kunnen zonder aardgas. Dit kunnen onderwijscampussen zijn maar ook hippe herontwikkelde fabriek - sterreinen of zorglocaties. Hier lig t dus een groot potentieel en veel kansen op het vlak van energie. Campussen bieden veel kansen die veel woonwijken, bedrijventerreinen of losse gebouwen niet hebben. Campusterrei - nen zijn met minder inspanningen te ver - duurzamen dan woonwijken en kunnen dus eerder van gas los zijn. Welke voordelen bie - den campussen? ' Tekst Hilco Witteveen, AT Osborne 22 Energie + nr 1 maart 2018 High Tech Campus in Eindhoven. p22-23 campus van gas los.indd 22 08-03-18 10:01 Continuïteit De meeste campussen hebben één behe- rende partij of één eigenaar. Deze heef t de r e gie over wat er op het terrein en wat er met het terrein gebeurt. Bij elke behoef te of ver - andering is slechts één organisatie betrokken en n iet bijvoorbeeld honderd woningeigena - ren. Een af wegingsproces kan dan ef ficiënt en s l ag vaardig plaatsvinden waardoor een goed initiatief een goede kans van slagen heef t. Dit ondanks dat een organisatie ook behoorlijk complex kan functioneren. Daarnaast kunnen veel campussen (voornamelijk de onderwijs - campussen) denken vanuit langjarig gebruik. D e c ampus zal over lange periode in gebruik zijn bij dezelfde organisatie. Ook heef t men planningen en faseringen met betrekking tot gebouwen zelf in de hand. Dus wanneer er keuzes gemaakt kunnen worden, kan men - mits financierbaar - in principe altijd met een gerust hart de beste keuze voor de lange ter - mijn maken met een lage Total Cost of Owner - ship (TCO). Deze opties hebben vaak een rela - tief hoge meerinvestering en lagere e x ploitatie- en energiekosten en gaan meestal goed samen met duurzame energie. Voordelen Activiteiten kunnen per campus plaatsvinden in plaats van per gebouw. De mogelijkheden zijn groot: 1. En ergiesystemen per campus in plaats van per gebouw Bij een campusgerichte energievoorziening is er meer schaalgrootte dan bij een afzonder - lijke energievoorziening per gebouw. Dit zijn d e voorzieningen voor verwarming, koeling, elektriciteit, ict en noodstroom. Schaal - grootte creëert zo de volgende voordelen: ? De o pwekking kan ef ficiënter en goedkoper zijn. Eén groot apparaat voor vijf gebouwen is vaak ef ficiënter en goedkoper dan vijf kleine apparaten voor vijf gebouwen. ? Ho gere leveringszekerheid. Bij twee appa -raten voor tien gebouwen verlies je maar 5 0 % van de capaciteit bij onderhoud of sto - ring. Dit in tegenstelling tot één apparaat p er gebouw. ? So ms bijna gratis energie. Op een campus kan het voorkomen dat dat één bepaald gebouw koeling nodig heef t en een ander gebouw verwarming: met een gebiedsge - richt systeem voor ver warming en koeling k u nnen overschotten dan op gebiedsniveau met tekorten worden vereffend. ? Er z ijn meer opties. Sommige installaties bestaan alleen in het groot: geothermie- installaties, windmolens, riothermie. Bij de schaalgrootte van een campus kan dit een optie zijn, een gebouw is doorgaans gewoonweg te klein. ? Ge bruik de beste plaatsen. Onderdelen van energiesystemen kunnen op de meest geschikte plaats op de campus geplaatst worden: plaats bijvoorbeeld zonnepanelen op de zonnigste plekken van de campus. Hierdoor zijn systemen efficiënt te benutten. 2. Ge bruikmaken van verscheidenheid in gebruik Campussen kennen vaak een grote verschei - denheid aan gebruik: onderwijs, onderzoek, k an toren, vergaderen, wonen, horeca, win - kels, sporten enzovoorts. Al deze gebruiks - vormen volgen verschillende patronen. Vaak v o lg t het gebruik van de campus een enigs - zins voorspelbaar patroon: kantoren worden g eb ruikt tijdens kantooruren, horeca vooral tijdens eet- en drinkmomenten en woningen 's avonds, 's nachts en in het weekend. Deze gebruikspatronen kunnen elkaar vaak prima aanvullen omdat ze statistisch gezien nooit tegelijkertijd maximaal gebruikt worden'. Ze pieken niet allemaal tegelijkertijd en dit is de reden dat een campusgericht energiesysteem minder piekvermogen nodig heef t dan alle losstaande gebouwen zouden hebben. Met een intelligent regelsysteem kan dit principe nog verder versterkt en benut worden. Het project Mijnwater uit Heerlen is hier een goed voorbeeld van. De voordelen van gebruikspa - tronen zijn uiteraard ook op andere voorzie - ningen van toepassing. Denk aan datanet - werkcapaciteit en water voorziening. 3 . Ko ppelingen maken De eerste twee voordelen zijn sterk vanuit alleen energie gedacht. Combineer je energie met een andere dienst of toepassing dan ont - staan meer mogelijkheden: ? El ektrische auto's. In de wijk Lombok in Utrecht wordt slim gebruik gemaakt van de combinatie van elektrische auto's en zonne-energie (met pv-panelen). De elektri - sche auto's zijn duurzaam ver voermiddel é n b atterij in het energienet. ? Ge bruik van reststromen. Fecaliën uit riole - ring en horeca- en groenaf val kunnen lokaal o p h et campusterrein met een installatie ver - gist worden tot biogas waarna het biogas e en energiebron kan zijn. Een voorbeeld uit de ziekenhuiswereld is het Pharmafilter. ? Op d iverse plaatsen in Nederland worden WKO-installaties gecombineerd met bodemsaneringen. Heden en Toekomst Als je kijkt naar de huidige praktijk zijn er al veel campusgerichte energiesystemen gerea - liseerd of in ontwikkeling. De meest toege - paste optie is een gebiedsgericht WKO-sys - teem of warmtenet. Dat is heel goed, maar het p o tentieel voor campussen is veel groter. Doorslaggevend lijkt vooral de houding van de campusorganisatie. Voorlopers lijken vooral proactieve campusorganisaties. Zij zien een maatschappelijke voorbeeldfunctie en gebruiken de financieringskansen die de huidige lage rentestanden bieden om te investeren in de duurzame toekomst, ondanks de op korte termijn lage energieprij - zen. Zij zijn het eerst 'van gas los'. energiebesparing energieneutraal 1. Reduceer energievraag. 1. Reduceer energievraag.1. Reduceer energievraag. 2. Gebruik alleen duurzame energiebronnen. 2. Zet zoveel mogelijk duurzame energiebronnen in. 2. Zet zoveel mogelijk duurzame energiebronnen in. 3. Gebruik fossiele brandstoffen zo schoon mogelijk 3. Gebruik fossiele brandstoffen zo schoonmogelijk Figuur1. Trias energetica nr 1 maart 2018 Energie + 23 p22-23 campus van gas los.indd 23 08-03-18 10:01