Volgens Pim de Ridder van het Traais Energie Collectief leidt de nieuwe klimaatscepsis als gevolg van de recente provinciale statenverkiezingen alleen maar tot meer noodzaak om te bouwen aan duurzame gemeenschappen. Zoals in het Noord-Brabantse dorp Terheijden.

De stof die de uitslag van de recente verkiezingen voor de Provinciale Staten heeft doen opwaaien in de klimaat- en energiesector is nog lang niet neergedaald. Een verkiezing waarin duidelijk werd dat scepsis en onvrede zich hebben genesteld in de huid van de vooruitgang. Met invloed op de ontwikkeling van de nieuwe energievoorziening.
De laatste paar jaar werd begrip en noodzaak van hernieuwbaar energie steeds duidelijker, de actiebereidheid in de samenleving werd groter met als resultaat minder weerstand tegen duurzame energieprojecten. De ergste weerstand in de samenleving hadden we overwonnen, zo leek het, klimaatfeiten spraken voor zich, actie was het gevolg. Maar de vox populi is aan het kantelen of tenminste aan het scheuren. Grofweg een kwart van de kiezers roept geschokt om actie voordat het te laat is, maar net zo’n groot percentage van het electoraat maakt onderdeel uit van een klimaatsceptische beweging die lang haar stem niet heeft laten horen. Nu dus wel. Dit voedt een gure wind waarvan we dachten dat die aan het luwen was.
?Het speelveld heeft een nieuwe dimensie gekregen, eentje die we zelf opgeroepen hebben. De klimaatwet en de gewonnen klimaatzaak kunnen zomaar ineens een pyrrusoverwinning blijken te zijn als we er niet in slagen de energietransitie voor de gehele gemeenschap te laten werken. We dachten dat het duidelijk was: de overheid zet de lijnen uit en het bedrijfsleven realiseert de doelen met traditionele businessmodellen, gefi nancierd uit belastingmaatregelen die te verantwoorden zijn omdat het klimaat onder druk staat. Maar zo simpel is het niet. Profi t, non-profi t, overheid of de energiecoöperaties, niemand heeft het primaat in de transitie. Het vraagstuk is simpelweg te veelomvattend, de impact op de ruimte is te groot, de economische belangen zijn te groot maar bovenal zijn de consequenties van niets doen te groot. Het creëren van draagvlak, meedenken, vijftig procent eigendomsparticipatie of burgerprojecten, het is niet voldoende gebleken.

Naast een visie, lef en enorme financiële investeringen vraagt de nieuwe energievoorziening om onnoemlijk veel ruimte en flexibiliteit van de gebruikers van een gebied. Wat we nu zien in onze omgeving aan windturbines en zonneparken is slechts een eerste aanzet van een nieuw landschap in wording dat ons in 2050 gaat bevrijden van CO2-emissies. De impact is immens en dit resulteert in weerstand. Met hard werken kan nog wel een stap gemaakt worden van een kleine tien procent nu, naar zo’n twintig procent duurzame opwek op termijn. Maar honderd procent is wel erg ver weg.
Ondanks de vernieuwingsdrift bij bedrijven en overheden is de creativiteit beperkt. We krijgen een systeem dat we kennen, met hierin weer de weeffouten van het verdelingsmechanisme, eigenaarschap en zeggenschap. Om de kansen van de nieuwe energievoorziening te benutten moeten we werken aan een nieuwe structuur gebaseerd op de kansen die nieuwe technologie en tijdsgeest ons bieden. Daarbij moet het mandaat terug naar direct betrokkenen. Naar de bewoners van de gebieden, de bedrijven die er gevestigd zijn en de waarde die de gebieden vertegenwoordigen. Alleen dan kan er een ingreep gedaan worden waar het energievraagstuk om vraagt, waarbij we toe moeten naar een emissieloze energievoorziening en waarbij de route proefondervindelijk gevonden wordt.
Daarnaast kunnen we gaan experimenteren met nieuwe systemen, met nieuwe vormen van samenwerking en nieuwe waardenmodellen. Dit is de route die we in het Noord-Brabantse Terheijden hebben gekozen. Daar streven we naar een eigen nieuwe energievoorziening die gevoed wordt door verschillende hernieuwbare bronnen. De hernieuwbare bronnen worden via een slim netwerk aan elkaar geknoopt, waarbij de herkomst van de energie ook zichtbaar wordt gemaakt. De aantoonbare herkomst van elektriciteit uit lucht en licht en warmte uit de rivier, bodem en eigen geteelde energiegewassen, draagt bij aan de beleving van de eigen energievoorziening. Dit verbindt de opwekking van duurzame energie en warmte aan de gemeenschap.

Ook in de gemeente Drimmelen, waartoe Terheijden behoort, is vijfentwintig procent van de stemmen uitgebracht op partijen die openlijk klimaatsceptisch zijn. Toch moeten we ook in Terheijden werken aan de toekomst. Dus zijn we op zoek hoe we iedereen mee kunnen nemen in het transitieverhaal. Daarbij gaan we uit van de waarde van de gemeenschapszin. We willen direct betrokkenen meenemen in het energieverhaal dat we voor ogen hebben, stap voor stap het vertrouwen wekken dat het kan, dat we met de huidige technieken en juridische structuren een vrijstaat kunnen bieden. Om dit traject samen in te gaan is een goede basis nodig. Dit is het Traais Energie Collectief (TEC).
In Terheijden zijn we nu zijn twee jaar bezig. Na twee jaar verhalen vertellen is er ruim begrip van wat een nieuwe energievoorziening kan inhouden voor de mensen in het dorp. De bewoners defi niëren het zelf, via een levendige kern van mensen die vooruit willen. Besluiten worden genomen door de mensen zelf. Maar ook het gezamenlijke eigenaarschap van deze energievoorziening is een voorwaarde voor het plan. Het individuele eigenaarschap wordt beperkt fi nancieel beloond zodat er fi nanciële middelen overblijven. Die middelen gaan we gebruiken om de waarde en cohesie in de samenleving te verbeteren, waardoor we samen een sterker dorp maken. Een sterker dorp creëert waarde voor de hele gemeenschap ongeacht individueel eigenaarschap en de fi nanciële mogelijkheden bieden mogelijkheden om iedereen mee te krijgen in de energietransitie. Op de schouders van het nieuwe energielandschap ontwikkelen we een nieuw sociaal-cultureel landschap.

Hoe ziet het sociale experiment eruit? In de jaren zeventig is in Terheijden via een crowdfunding avant la lettre een zwembad gerealiseerd. De mensen hadden er behoefte aan, alleen de gemeente kon het financieel niet opbrengen. Dit is onze inspiratie voor het nieuwe energiesysteem in Terheijden. Dat proces is technisch maar vooral sociaaleconomisch van aard.
Basisvoorwaarde is dat er een nieuwe energievoorziening wordt ontworpen die van een gehele gemeenschap is, die voor iedereen werkt en die voor iedereen toegankelijk en dus open is. De nieuwe partijen op het gebied van energievoorziening, de coöperaties, hebben niet meteen gezorgd voor een wezenlijke verandering van het bestaande systeem. Een hand vol voorlopers met een homogene signatuur zijn weliswaar veranderaars, maar zij zijn niet diep genoeg doorgedrongen in de gemeenschap. Projecten die bijdrage aan de nieuwe energievoorziening moeten niet alleen stoelen op sympathie in de directe omgeving maar bovendien gedragen worden in de gehele gemeenschap. Het begint onderin de samenleving op plaatsen waar mensen samenkomen: de voetbalclub, het café, de school of de carnavalsvereniging. Het is de erkenning dat we alles en iedereen nodig hebben in een nieuwe alliantie. Weg van de vergaderzalen en overlegcircuits. Het smeden van de alliantie is het werk, de structuren en projecten volgen. Het is missiewerk waaraan we in het Noord-Brabantse Terheijden zijn begonnen.
In 2025 is het Brabantse dorp Terheijden energieneutraal. Een project met een grote impact. Wat maakt het project zo bijzonder? Niet de windmolen, het zonnepark of het warmtenet die gaan zorgen voor de duurzame energievoorziening van het dorp. Dat is bestaande techniek. Ook niet het coöperatieve karakter. In Nederland zijn er inmiddels zo’n vijfhonderd energiecoöperaties. Maar het is het toekomstgerichte aspect: in Terheijden zoeken we naar wat het nieuwe energiebedrijf is en bouwen we aan een nieuwe sociale structuur op de schouders van de energievoorziening van de toekomst. Een eigen energievoorziening voor Terheijden, in eigen hand en voorbereid op de toekomst. De ambitie is om een inspirerend voorbeeld te maken hoe de energievoorziening kan gaan werken voor ons allemaal, de hele gemeenschap. En dat is meer dan een verhaal over CO2-reductie of energieneutraliteit.
In de afgelopen twee jaar hebben we talloze gesprekken gevoerd en verkenningen gedaan, grootse meet-ups voor de hele gemeenschap gehouden, intieme discussies gehad met kenners, elkaars nieren zijn geproefd in werkgroepen en als collectief zijn we door externe partijen op de proef gesteld. Meerdere dagen per week, en alle weken van het jaar is er gezocht naar de juiste formule voor Terheijden. En een jaar geleden hebben we de ‘akte van verlating’ aan de poorten van de dorpskerk getimmerd. Hierin is de ambitie en de richting waarin we werken en die we delen verwoord. En eind maart 2019 heeft een groot deel van de Terheijdens bevolking zich aan de uitkomsten van de eerste fase gecommitteerd: we gaan met z’n allen een nieuwe energievoorziening bouwen die voor niemand een verrassing is.
Pas nu, nu de meeste Terheijdenaren het snappen maar nog vele overtuigd moeten worden, kunnen we werken aan het vervolmaken van de vergunningen, denken we aan de financiering en durven we met opgeven hoofd te vertellen dat we de eerste projecten concreet gaan maken om te laten zien dat het ook echt gaat werken. Nu begint het sociale experiment eigenlijk pas echt.

Het is duidelijk dat energieprojecten een godsvermogen kosten. De vijfduizend inwoners van Terheijden hebben dat niet op de plank liggen. Daarom houden we een zakelijke kern die draait om realisatie van het project. Maar de rand er omheen is het belangrijkste. Denk bijvoorbeeld aan eigenaarschap, zeggenschap, winstbestemming, regie over zaken in je eigen leven, de waarde van duurzaamheid en de waarde van de community. Dit gaan we in samenspraak vormgeven. Uitgangspunt is dat het nieuwe energiebedrijf voor iedereen toegankelijk is en voor iedereen werkt. En dus ook voor de mensen die niet betrokken zijn en voor diegenen die energie vooral als een commodity beschouwen. Al doende ontwikkelen we in het dorp de kansen, bouwen we de sociale structuur rondom het project en dan komt langzaam maar zeker een nieuw model bovendrijven. Dat is ‘m, de Traaise Energiepuzzel.