De derde Lokale Energie Monitor (LEM2017), de jaarlijkse voortgangsrapportage van, voor en over energiecoöperaties en -collectieven, verscheen eind 2017. Standaardisatie, specialisatie en krachtenbundeling zijn de trends. Met naar schatting 60.000 leden produceren de coöperaties genoeg stroom voor 85.000 huishoudens. De highlights: een groot zonnepark en een eerste dorpsmolen in een postcoderoos in Groningen en een
belangrijke doorbraak in de regio Arnhem-Nijmegen waar zeventien gemeenten voortaan lokaal opgewekte duurzame stroom inkopen. Friesland werkt aan het keurmerk MienskipsEnergie voor verantwoorde en door de gemeenschap gedragen energie.
productie
Tekst Anne Marieke Schwencke
De derde Lokale Energie Monitor (LEM2017), de jaar-
lijkse voortgangsrapportage van, voor en over energie-
coöperaties en ?collectieven, verscheen eind 2017.
Standaardisatie, specialisatie en krachtenbundeling zijn
de trends. Met naar schatting 60.000 leden produceren
de coöperaties genoeg stroom voor 85.000 huishou-
dens. De highlights: een groot zonnepark en een eerste
dorpsmolen in een postcoderoos in Groningen en een
belangrijke doorbraak in de regio Arnhem-Nijmegen
waar zeventien gemeenten voortaan lokaal opgewekte
duurzame stroom inkopen. Friesland werkt aan het
keurmerk MienskipsEnergie voor verantwoorde en door
de gemeenschap gedragen energie.
Lokale duurzame
energie wordt standaard
D
e lokale energiemonitor breng t de jaar-
lijkse voortgang van de coöperatieve
beweging in beeld, zo feitelijke mogelijk
met cijfers, tabellen, gra? eken, aantallen pro-
jecten, zonnepanelen, windturbines, deelne-
mers, geïnvesteerde euro's en gerealiseerd ver-
mogen in MW. Hiermee worden de belangrijkste
trends en ontwikkelingen zichtbaar. Met die cij-
fers is niet alles te vangen. Deze coöperatieve
beweging draait per de? nitie om mensen. Bur-
gers en bedrijven organiseren zich in collectief
verband om gezamenlijk gedeelde doelen te
bereiken: verduurzaming van de energievoor-
ziening, versterking van de gemeenschap en
economie. Bij elk project zijn veel mensen
betrokken en elk project heef t een lange voor-
geschiedenis en een verhaal. En daar zit nu juist
een deel van de kracht. Het gaat om meer dan
zonnepanelen en windturbines, om meer dan
MW's. Aan de hand van de vele voorbeelden in de monitor wordt dat voor een deel zichtbaar,
met aanvullend de achtergrondverhalen op de
website van HIER opgewekt. Sible Schöne van
HIER opgewekt ver woordt het zo: "Deze derde
versie van de Lokale Energie Monitor biedt niet
alleen een kwantitatief beeld van de beweging
van energiecoöperaties en andere lokale ener-
gie-initiatieven. Dankzij de vele voorbeelden
laat ze ook een goed beeld zien van het vele
werk dat coöperaties doen op het gebied van
zon, wind, besparing en de warmtetransitie."
Wat zijn de belangrijkste resultaten voor 2017?
De LEM kijkt naar de volgende ontwikkelingen:
1. Het aantal coöperaties
2. Collectieve zonprojecten, inclusief crowd-
funding-initiatieven
3. Collectieve windprojecten
4. Warmte-initiatieven, energiebesparing van burgercollectieven
5. Coöperaties in de energiemarkt 1. Bijna elke gemeente heeft een energiecoö-
peratie:
Opvallend is dat het aantal coöperaties nog
steeds toeneemt. Er zijn in totaal 392 energie-
coöperaties, 60 meer dan in 2016. Er zijn 286
lokale energiecoöperaties, 20 windcoöpera-
ties en 86 projectcoöperaties van andere initi-
atiefnemers. Je kunt gerust stellen dat er in
vrijwel elke gemeente in Nederland een coö-
peratie actief is. Samen hebben de coöpera-
ties tegen de 60.000 leden. Van de lokale
energiecoöperaties is 70% bezig met energie-
besparing, organiseert 60% collectieve
inkoop van energie en is ruim 60% actief met
collectieve zonprojecten (waar van een derde
gerealiseerde projecten en de rest concrete
plannen). Er varing, standaardisatie, speciali-
satie en bundeling van krachten zorgen
er voor dat het allemaal steeds sneller van de
grond komt.
4 Energie + nr 1 maart 2018
p04-07 Lokale energiemonitor.indd 4 08-03-18 10:02
Lokale duurzame
energie wordt standaard
2. De meeste productieactiviteit bij collectieve zon
De trend in de een notendop: een paar grote
zonneparken, veel kleinere zonnedaken in
een postcoderoos van coöperaties en crowd-
funding-initiatieven. Eind 2017 is 36,6 MWp
collectief zonvermogen geplaatst in Neder-
land. Dat is 12,7 meer dan 2016; een toename
van 53%. Op het totaal zonne-energievermo-
gen van 2000 MWp in Nederland is dat 1,8%
(CBS, Statline, 2017).
Van de 100 nieuwe projecten in 2017 zijn er
twee grondgebonden, voor de rest gaat het
om zonnedaken. Voor 29 projecten is gebruik
gemaakt van de SDE+-regeling. Deze relatief
grotere projecten dragen relatief het meeste
bij aan het collectief gerealiseerde zonver-
mogen.
Ook de postcoderoos groeit door
Veel zonnedaken maken gebruik van de post-
coderoosregeling. In 2017 zijn 112 postcoder-
oosprojecten gerealiseerd (8,7 MWp). Profes-
sionalisering en standaardisatie van de
projectaanpak en -opzet zorgen voor een aan-
zienlijke versnelling van de doorlooptijd en
toename van het aantal projecten. In meer-
dere regio's zijn standaardpakketten ontwik-
keld, zoals de projecten van de Zeven Bildtse
Daken in Het Bildt, Buurtstroom in Utrecht en
Apeldoorn, de Zon op-projecten in heel
Nederland, AGEM in de Achterhoek en Maak
Onze regio Duurzaam-projecten in Zeeland. In
alle regio's zijn specialisten actief die initia-
tiefnemers ondersteunen bij de projectont-
wikkeling. Deze specialisten werken onder de
vlag van een coöperatief samenwerkingsver-
band of zelfstandig. Daarnaast zijn een aantal
commerciële partijen actief met de postco- deroos: Solar Green Point, Greencrowd, Ener-
gie van Hollandse Bodem (EVHB) en Eneco
Zonnehub. Nieuwe namen zijn: OnzeZon,
Postcodestroom en Buurtzon Arnhem. Hanna
de Vries van de Groninger Energie Koepel ver-
telt over de postcoderoosprojecten in Gronin-
gen: "Het was eerst nog pionieren en zoekend
begeleiden, maar we hebben veel gestan-
daardiseerd. We werken nu bijvoorbeeld met
speciale klasjes waarin vijf tot zeven dorpen
een ontwikkeltraject doorlopen. Dat moet ook
wel want er zijn 50 dorpen die iets met de
postcoderoos willen!"
De regeling is in het najaar van 2017 geëvalu-
eerd door Kwink Groep in opdracht van het
Ministerie van Economische Zaken en Kli-
maat, waarbij gebruik is gemaakt van de tus-
senresultaten van de LEM. Begin 2018 is de
evaluatie openbaar gemaakt. Het wordt inte-
ressant wat dit gaat betekenen in het licht van
Toegepaste EAZ-molens in Groningen.
nr 1 maart 2018 Energie + 5
p04-07 Lokale energiemonitor.indd 5 08-03-18 10:02
productie
de plannen van het nieuwe regeerakkoord,
waarin een aparte regeling voor energiecoö-
peraties wordt aangekondigd die het mogelijk
m aak
t dat omwonenden makkelijker kunnen
participeren in duurzame energieprojecten in
hun directe omgeving.
Meer grote zonnevelden
Wat kunnen we ver wachten in de nabije toe -
komst? De trend met de postcoderoos zet nog
we l e
ven door. Er liggen nog minstens 158
postcoderoosplannen klaar voor 2018. Daar -
naast staan een aantal grote zonneparken,
di e g
eheel of deels in coöperatief eigendom
zijn, klaar voor de start.
?
In he
t Overijsselse Wierden is gestart met
de bouw van een een zonnepark De Groene
Weuste (4,5 hectare, 13.440 zonnepanelen,
4 MWp) op bedrijventerrein Weuste-Noord.
Dit wordt het eerste Overijsselse zonnepark
dat voortkomt uit een burgerinitiatief.
?
In He
eten werkt coöperatie Endona aan een
groot zonnepark ( 3 hectare, 7.200 zonne -
panelen, 1,8 MWp). Met een aanvullende
s u b
sidie van de gemeente Raalte als
tegoetmoetkoming voor de hoge gemeen -
telijke lasten (ozb, erfpacht en leges) zijn
al l
e seinen op groen komen te staan. Er is
ruim aandacht besteed aan een estethische inpassing in het landschap; de panelen wor
-
den verdiept geplaatst en afgeschermd met
e en g
rondwal met haag.
? Op Vlieland en Terschelling liggen ver uit -
ge werkte plannen voor zonneakkers. Op
Vlieland gaat het om een zonneakker op
het defensieterrein de Vliehors van ener -
giecoöperatie Vlieland (4.000 zonnepa -
nelen). De wer ving van deelnemers liep
boven verwachting goed: het gewenste
bedrag is eind 2017 zo goed als binnen. De
gemeenteraad heef t unaniem ingestemd
met deelname en steunt daarmee het pro -
ject.
Verder is er opvallend veel zonneactiviteit in
Brabant. Grootschalige zonneparken van
commerciële ontwikkelaars waarin kavels
gereser veerd zijn voor een coöperatie met de
postcoderoosregeling en voor andere inves -
teerders met SDE+.
?
Bij E
indhoven is zonnepark Welschap (2,5
hectare 8.000 panelen, 2 MWp) gepland op
het terrein van de militaire vliegbasis Eind -
hoven. Energiecoöperatie Welschap gaat
e en d
eel van het park ontwikkelen met de
postcoderoosregeling. In het project wer -
ken vijf lokale coöperaties uit Best, Eindho -
ven, de Kempen en Veldhoven samen met
h et R
ijksvastgoedbedrijf en de gemeente. ?
Ook i
n Deurne en Heesch zijn grote zonne
-
parken gepland: in Deurne met 12.500 zon -
nepanelen waar van 8.000 zonnepanelen
m et c
oöperatie Energ yport Peelland en in
Heesch met 21.000 panelen, waar van
3.000 postcoderoos met coöperaties uit
Bernheze, Oss en Den Bosch.
Belang zorgvuldige ontwikkeling
Ondertussen is er ook de nodige zorg over de
stormachtige ontwikkeling van grootschalige
zonneparken door commerciële partijen, met
name in de landelijke gebieden. In Friesland
en Groningen liggen soms extreem groot -
schalige plannen klaar die in toenemende
mate op lokale weerstand stuiten. De Friese
coöperaties, de milieufederatie en dorpsbe -
langenverenigingen zetten zich vanuit de
Energiewerkplaats Fr yslan in om deze ont -
wikkeling in goede banen te leiden. Zo ver -
leent een team 'eerste hulp bij zonneparken',
bestaande uit bemiddeling tussen dorpsbe -
woners, gemeente en commerciële ontwikke -
laars en worden samen met dorpsbewoners
randvoorwaarden geformuleerd waaronder
zonneparken ontwikkeld kunnen worden
('MienskipsEnergie'). In één geval heef t de
gemeente een planologische procedure stop -
gezet. Samen met de provincie ontwikkelt de
Windpark Krammer 6
Energie +
nr 1 maart 2018
p04-07 Lokale energiemonitor.indd 6 08-03-18 10:02
De Lokale Energie Monitor
De Lokale Energie Monitor (LEM) is een
initiatief van Stichting HIER opgewekt en
geef t een zo feitelijk mogelijk beeld van
de Nederlandse energiebeweging. De
monitor wordt geraadpleegd door
coöperaties (als spiegel op de eigen bewe-
ging), overheden, ? nanciers en marktpar-
tijen. Jaarlijks wordt de ontwikkeling van
coöperaties meegenomen in nationale en
regionale voortgangsrapportages: De
Nationale Energie Verkenning (NEV), De
voor tgangsrappor tage van de SER
borgingscommissie: Energieakkoord voor
duurzame groei en de voortgangsrappor-
tages van regionale akkoorden. Kijk op
www.hieropgewekt.nl/lokale-energie-
monitor voor meer informatie.
De Lokale Energie Monitor
Energiewerkplaats nieuwe instrumenten en
methoden om het planproces rond groot-
schalige opwek te organiseren, zoals met de
Sinnetafels, dorpsvisieontwikkeling met de
energiemixmethode en MienskipsEnergie
pilots.
Zonnepark De Stroomtuin in IJlst is een van de
pilots waar deze aanpak in de praktijk wordt
gebracht: dit is een 100% burgerinitiatief
waar de gemeente als voor waarde stelt dat
75% van de dorpsbewoners het plan moet
steunen en MienskipsEnergie voorwaarden
gebruikt als toetsingskader voor de planolo-
gische procedure.
3. Veel nieuwe wind(st)
Hoe zit het ondertussen met de coöperatieve
windontwikkeling? De Monitor breng t net als
vorig jaar goed in beeld welke initiatieven er
zijn en wat de status er van is. Het jaar 2017
geef t een korte adempauze: het totale wind-
vermogen blijf t nagenoeg gelijk. Op dit
moment is 3,6 % van de wind op land in coö-
peratief eigendom (118 MW). In 2017 was er
een primeur: een kleine E.A.Z. dorpswindmo-
len op een erf in Groningen van en voor dorps-
bewoners en met gebruik van de postcoder-
oos. Meer windpostcoderozen gaan volgen,
onder meer de EA Z molens in Groningen, en
grotere windturbines in Den Bosch, Andijk
met Greenchoice en het Friese Herbaijum met
Qurrent.
100 MW in de startblokken
Het grootste burgerinitiatief van Nederland,
het windpark op de Krammersluizen van
Zeeuwind en Deltawind, is volop in aanbouw:
de eerste windturbines leverden eind 2017
stroom en in 2019 zullen alle 34 turbines
draaien. Er is veel meer wind in aanbouw, op
de Oosterscheldekering bij Neeltje Jans, de
Gelderse windparken Deil en Avri en het Til-
burgse Spinder wind. In Tilburg bleek een
gang naar de Raad van State niet nodig en dat
is bijzonder: Het is te zien als vrucht van een
constructieve samenwerking van tien coöpe-
raties, de gemeente en bewoners in de regio.
Meer projecten schuiven op in de pijplijn op
weg naar realisatie. Als alles goed gaat, is er
eind 2019 meer dan 100 MW bijgeplaatst. Er
waren ook een aantal bittere pillen te verde-
len. In Apeldoorn en Zwolle zijn de windplan-
nen weer in de la gelegd. De discussies over
de wenselijkheid van wind hebben de ener-
gietransitie lokaal in ieder geval op de agenda
gezet. 4. Markt voor lokale energie neemt toe
In de energiemarkt gebeuren een paar hele
interessante dingen. Een belangrijke door-
braak is bereikt in de regio Nijmegen en Arn-
hem waar zeventien gemeenten hebben
besloten om samen hun elektriciteit lokaal en
duurzaam in te kopen, onder andere bij ener-
giecoöperaties. Niet eerder hebben gemeen-
ten de inkoop van elektriciteit gekoppeld aan
de voorwaarden van 100% duurzame en
lokale opwek. Lokaal krijg t nu echt waarde. In
Friesland wordt hard gewerkt aan een keur-
merk, MienskipsEnergie, om deze toene-
mende vraag in goede banen te leiden. Begin
januari 2018 werd ook bekend dat om|, een
van de twee coöperatieve energieleveran-
ciers, stroom gaat leveren aan de gemeente
Den Haag.
Zeggenschap over de handelsketen is de inzet
van de coöperatieve energieleveranciers en
hun leden, waar van er twee actief zijn: Noor-
delijk Lokaal Duurzaam en om| (voorheen DE
Unie). Beide coöperaties zijn dit jaar gegroeid:
in totaal hebben 107 lokale energiecoöpera-
ties zich bij hen aangesloten. Ze willen de
energiekringloop sluiten: lokaal opwekken en
afnemen, geldstromen lokaal houden en de
gemeenschap versterken. Duurzaam, lokaal
én sociaal.
Deze leveranciercoöperaties opereren in een
complexe markt en trekken daarbij op ver-
schillende manieren op met andere partijen.
Zo heef t Coöperatie Om| 32 leden, waar van 31 lokale energiecoöperaties én energiebedrijf
Eneco. Eneco en om| werken samen aan de
lokale stroomlevering aan de gemeente Den
Haag.
In het Noorden houden ze het in eigen coöpe-
ratieve hand: meer dan 75 lokale coöperaties
uit Friesland, Groningen en Drenthe werken
lokaal aan duurzame productie en verhande-
len dit via Noordelijk Lokaal Duurzaam. De
opbrengst wordt lokaal ingezet voor nieuwe
energieprojecten of andere sociale projecten
voor verbetering van de leef baarheid.
nr 1 maart 2018 Energie + 7
p04-07 Lokale energiemonitor.indd 7 08-03-18 10:02
Reacties