Tekst Thijs Haverkamp en Pauline Westendorp, Oranje Energie Amsterdamse aanpak leidt tot doorbraak H elaas gaat de eer niet naar het Klimaat- akkoord waar honderden mensen zo hard aan werkten gedurende 2018. Ja, ze hebben bergen werk verzet en hebben de piketpaaltjes wederom meters opgeschoven. Het was in 2015 nog ondenkbaar dat Neder- land ambitie zou tonen in de energietransitie. De gigantische ambitie van het kabinet werd Dit verhaal begint in Amsterdam en gaat over de doorbraak die de energie- transitie in een stroomversnelling bracht. Het gebeurde niet ineens, maar de signalen wezen al jaren de onvermijdelijke onstuitbare menigte de weg. En toch bleef het lang onzichtbaar. Totdat het ineens gebeurde. De zo vurig gewenste versnelling in de overgang naar schone energie kwam eind 2018 op stoom. Vooralsnog is de Amsterdam Approach nog ctie, maar daar komt snel verandering in. doorgezet in het Klimaatakkoord. En toch kwam de echte versnelling uit de regio met de culturele hoofdstad Leeuwarden voorop. Gro- ningen, Drente, Gelderland, Rotterdam, Utrecht, Brabant. En Amsterdam. Daar ston- den in augustus 2018 alle lichten op groen. En die bleven groen. Want de versnelling kwam vanuit de tenen. Amsterdam Approach Vier belangrijke factoren creërden in de loop van 2018 in Amsterdam de perfecte storm. Kate Raworth bracht samen met Zomergast Marleen Stikker van Waag Society een nieuw econo- misch model de hoofdstad in, waar burgemees- ter en wethouders zeer open voor stonden. Ten tweede liet het We Make The City-evenement in juni 2018 zien dat de formele en de informele sector helemaal klaar zijn voor de overgang naar een wereld waarin alle basisbehoef ten voor iedereen aanwezig zijn. Ten derde zaten er op vele strategische plekken zoals energiebe- drijven, creatieve platforms, stadmakerplat- forms en in de gemeente mensen die het vrou- welijke leiderschap beheersen. Dit is het vermogen rustig te blijven ter wijl we niet weten hoe iets moet, maar wel overtuigd zijn waar we heen moeten. Een steeds groter groeiende groep was klaar met de groeiende angst in de wereld. Ten vierde besloten Amsterdammers op 28 Energie + nr 3 september 2018 EnergiePlus_3-Amsterdam approach.indd 28 17-09-18 10:08 aangeven van oud-burgemeester Eberhard van der Laan de stad in vertrouwen te verbinden. Tegenover elke bosbrand, doorgebroken dijk en watersnood besloten zij een energieopwek- kend gebouw neer te zetten. Om samen de kraan dicht te draaien, de oorzaak van die bran- den te voorkomen, de CO 2-toevoer aan de deken rond de aarde per direct te stoppen. Er was een enorme behoef te om iets bij te dragen. En dan nu naar de elementen in die samenwer- king die zorgden dat een wethouder de koers van de wereld radicaal veranderde. Want zo groot is de Amsterdam Approach. Unieke samenwerking Eigenlijk heef t Ruurd Priester het heel eenvou- dig uitgelegd. We dachten altijd in zuilen, zoals de overheid, onderwijs, ondernemers, MKB, coöperaties en burgers. Ter wijl de wereld zich steeds meer organiseert als een netwerk. Omdat we dachten in zuilen, konden we in die nieuwe wereld steeds slechter iets voor elkaar krijgen. Gelukkig weten we wel iets van netwer- ken. Bij het organiseren van iets zijn er drie typen mensen. De eerste groep, 1% van een gemeenschap, zijn leiders met wil en daad- kracht, positief, enthousiast en volhardend. De tweede groep, ongeveer 9% van de organisatie, geef t de leiders steun. Het zijn de helpers of vol- gers. De overige 90% noemt Priester lurkers die eigenlijk gewoon opdrinken wat er voorgezet wordt door de eerste 10%. Let wel; uiteindelijk doen ze allemaal mee. Verduurzamen Op het moment dat in elke organisatie in elke zuil de leiders opstaan, ontstaat er een fantas- tische doorbraak. In elke organisatie van 500 mensen zijn er vijf die initiatief nemen en 50 mensen die helpen. Dan krijg je toch snelheid? Ja en nee. We zien het eigenlijk al jaren, men- sen van oliemaatschappijen die bij energiecoö- peraties lid zijn of zelfs komen werken. Mensen van het ministerie die in hun eigen buurt een coöperatie oprichten en zo de wijk pand voor pand verduurzamen. Mensen bij Accenture die hun bedrijf van binnenuit willen verduurza- men. Het begin was er al jaren, maar de ver- snelling bleef uit. Totdat deze leiders elkaar gingen vinden, het serieus werd aangepakt, totdat ze samen gingen werken. Het begon met een open houding in de stad. De Amsterdamse wethouder duurzaamheid Marieke van Door- ninck zei in juli 2018: "Co-creatie wil ik graag doen, maar hoe dat precies vorm moet krijgen, geen idee. Wat is onze ver volgstap na deze kennismaking?" Ook de Amsterdamse Pro- grammamanager Aardgasvrij Wim Voogd zei al in maart 2018: "Aardgasvrij, hoe dan? Om maar met de deur in huis te vallen, een vraag waar ik niet direct het juiste antwoord op heb." En een initiatiefnemer van de beweging vanuit de samenleving, zei in juni 2018: "We zijn van iedereen, na deze eerste fase weten we ook niet hoe de volgende fase verder gaat." Nuon werkte nauw samen met IJburgers om te leren over bewoners. Ze zeiden: "Hoe werken we samen met jullie? We weten het niet." Duidelijk doel Door agnostisch te zijn en open te staan voor de volgende stap, ontstaat een gedeeld doel. We gaan naar de maan, maar we weten nog niet hoe. We wisten nog niets, maar eind jaren 60 stonden we op de maan. Zo ging het ook in Amsterdam. Er werd een magneet gebouwd. Een manier om succesvol samen te werken in de stad, wederom door Ruurd Priester met dank aan Marleen Stikker van Waag Society, Egbert Fransen van Pakhuis de Zwijger en Ger Baron van de gemeente Amsterdam. Zij hebben de Amsterdam Ap- proach uitgevonden en gevierd. Amsterdam won de prijs van de innovatiefste stad van Europa al in 2017. De methode werkte, viel kort stil en kwam in 2018 sterker dan ooit terug om de wereld voorgoed ten goede te veranderen. De magneet bestond uit een ver- haal, een merk, een gezamenlijk plan en een budget. Het plan had één duidelijk doel. Dat doel was de baas. Niet de belangen van de organisaties die meededen aan de energie- transitie, nee, het enige belang dat telde was het belang dat iedereen deelde: zo snel mogelijk de kraan dicht van de CO 2-uitstoot. Het doel werd 'Amsterdam koploper schone energie in 2025'. En alles wat daar niet aan bijdroeg moest wijken. Gezamenlijk Het plan werd samen met alle Amsterdamse zuilen gemaakt. Een gigantisch budget ging naar de 1% vernieuwers. Revolutionair, want 90-9-1 regel van Nielsen Research fellow aan de Hogeschool van Amsterdam, Ruurd Priester, heef t in 2015 en 2016 bestudeerd hoe lokale netwerken in Amsterdam zich met behulp van online platformen organise- ren. Daarbij bleek de 90-9-1-regel van Nielsen sterk op te gaan. Dit wil zeggen dat de lokale netwerkactiviteit wordt aangejaagd door zogenoemde creators: grof weg 1% van de populatie rond een 'gedeelde interesse'. De koplopers van 02025.nl zou je in de termen van Nielsen creators kunnen noemen. Zij onderscheiden zich ook primair op basis van hun mentaliteit in relatie tot de gedeelde interesse; ze hebben de doe-het-zelf-mentaliteit. Deze creators ver vullen een sleutelrol in het activeren van (9%) volgers, die op hun beur t een belangrijke voorbeeldrol ver vullen voor de resterende 90% (de zogenoemde lurkers). Het onderzoek maakt ook duidelijk dat de impact van de creators toeneemt naarmate zij hun netwerksamenwerking interdisciplinair en ver volgens multi-stakeholder organiseren. 90-9-1 regel van Nielsen nr 3 september 2018 Energie + 29 EnergiePlus_3-Amsterdam approach.indd 29 17-09-18 10:08 section er waren al jaren enorme budgetten beschik- baar voor de innovatie, maar die kwamen voornamelijk terecht bij de mensen die wis- ten hoe de hazen liepen. De vernieuwers had- den geen tijd voor het bestuderen van hazen, zij waren al bezig met veranderen. De ver- nieuwers kregen sinds de gebouwde mag- neet 20% van elk innovatiebudget. Toen gin- gen de sluizen open: de goede initiatieven van vernieuwende ambtenaren, werknemers en burgers werden formeel gesteund door geld en status. We legden samen de voor- waarden voor succes vast. We wilden echt samenwerken. We leerden van de evaluatie van het Klimaatakkoord, waar het nog aan schortte, ondanks de prachtige opzet. Voor we dit prachtige verhaal eindigen, eerst een biecht: dit verhaal is voor nu nog ctie. De helden zijn nog niet opgestaan. Dit verhaal is om te inspireren. En te motiveren. We realise- ren ons dat de Amsterdam Approach nu nog vooral in theorie bestaat, Het is tijd deze aan- pak te bewijzen! Vuist op tafel Het verhaal eindig t met het begin, de aanlei- ding. De brief van een Rotterdammer. De heer die de Amsterdamse wethouder grondzaken en duurzaamheid vroeg hoe het kan dat Amsterdam nog hogetemperatuurwarmte- netten in nieuwbouwwijken leg t, ter wijl echt iedereen in Nederland en daarbuiten dit pro- ces al achter zich heef t gelaten. Het moment Wat is 02025? 02025 is het platform dat koplopers en vernieuwers in hun kracht zet. Deze koplopers versnellen de overgang van fossiele naar schone energie in Amsterdam. Steeds meer mensen hebben de behoef te aan uitdaging, verbinding, pret en iets bijdragen aan de wereld en sluiten zich aan bij de beweging die in 2025, bij het 750-jarige bestaan van Amsterdam, onszelf een schone stad cadeau geef t. Deze er varing delen we met andere metropolen. Opdat we de klimaat verandering tijdig remmen en de verdroging van de aarde en de extremere buien en overstromingen een halt toeroepen. We maken het netwerk van koplopers in Amsterdam of ine en online zichtbaar. En we verbinden koplopers onderling, aan vernieuwers en aan iedereen die ze nodig hebben om verder te komen in hun proces. Zo versterken we het netwerk naar een vrolijke, voedende, weerbare gemeenschap! Wat is 02025? dat Amsterdam zich dank zij haar vriendelijke rivaal uit Rotterdam besef te dat ze achter- liep, op de verkeerde weg was. Het moment dat de wethouder dacht, en nu gaan we het anders te doen. Nu wil ik echt samenwerken met vernieuwers om mijn ambtenaren te ondersteunen in de cultuur verandering naar een faciliterende overheid. En ze sloeg met de vuist op tafel. 30 Energie + nr 3 september 2018 EnergiePlus_3-Amsterdam approach.indd 30 17-09-18 10:09