nr5 okt 2006 Energie+ 9brandstofEen groep ondernemers heeft af-gelopen voorjaar de co?peratieWKK Glastuinbouw opgericht,met als doel bundeling van allewarmtekrachtinstallaties die nuin de sector staan of geplandstaan. Zo wil de co?peratie extraCO2-emissierechten verkrijgendie nu voor de industrie bestemdzijn. Bij bundeling kan de glas-tuinbouw in 2010 naar verwach-ting zo'n 2.000-2.500 MW aanelektriciteit leveren. Dit levertniet alleen financieel gewin op.De co?peratie wil ook een niet tevermijden gesprekspartner wor-den.GelijkwaardigDe gehele glastuinbouw mag in 2010 hoog-uit 6,6 Mton CO2 uitstoten bij het huidigeareaal. Wanneer dit areaal groeit naar 11.500ha of meer, dan stijgt de limiet naar 7,2Mton. De co?peratie WKK Glastuinbouw wilnu aanpassing van de CO2-streefwaardenen het `toewijzingsplan broeikasgasemis-sierechten 2008-2012' (het allocatieplan).Deze aanpassing moet leiden tot gelijkwaar-dige posities voor elektriciteitsopwekkingNaar 2.500 MWDe nieuwe co?peratie presen-teerde afgelopen zomer zijnplannen en verwachtingen. Degroeiende vereniging telde opdat moment 379 leden, terwijlin Nederland naar schattingzo'n duizend glastuinbouwerseen wkk-installatie bezittenof van plan zijn er een aan teschaffen. Het totale wkk-vermogen van de 379 leden(allemaal eigenaar van ??n ofmeer glastuinbouwbedrijven)was op dat moment 1.307 MW.Daarvan was ruim 40 procental opgesteld, de rest wordtgrotendeels gerealiseerd in2007 en 2008. Ramingen vanCOGEN Projects en het LEIwijzen op een groei tot 2.000? 2.500 MW ge?nstalleerdvermogen in 2010. De CO2-emissie die gepaard gaat metlevering van elektriciteit aanhet net, vanuit de glastuin-bouw, bereikt in 2010 eenwaarde tussen 2,7 Mton (bij2.000 MWe) en 3,6 Mton (bij2.500 MWe), aldus de ramin-gen.NIEUWE CO?PERATIE WIL EXTRACO2-EMISSIERECHTENBundelingWKK in glastuinbouwdoor WKK en `normale' elektriciteitsbedrij-ven. `Dit kan door 3,6 Mton aan emissie-waarden te alloceren voor de glastuinbouwten behoeve van elektriciteitsproductie voorlevering aan het openbare net,' aldus deco?peratie. Op deze manier hoopt zij 54miljoen euro extra binnen te halen voor deglastuinbouwsector. `De co?peratie spaartbij voldoende bundeling de bouw van tweecentrales uit. Dus als we geen extra CO2-rechten krijgen, volgen juridische stappen,'meldt de co?peratie overtuigd.GenuanceerderKrijn Braber, strategisch adviseur bij deCEA-groep en voorzitter van de VVM-sec-tie Energie, heeft gemengde gevoelensover wkk in de glastuinbouw. Volgens hemwordt wkk nogal klakkeloos gepresenteerdals duurzame elektriciteitsopwekking enpanacee voor de energievoorziening vande glastuinbouw. `Het verhaal ligt genuan-ceerder,' vertelt hij op de volgende pagina'svan Brandstof. Daar verwoorden ook diverseandere personen, partijen en instanties hunmening. Op pagina 15 trekt de redactie vanEnergie+ zijn eigen conclusies. ?De redactiecartoons pim schots10 Energie+ nr5 okt 2006brandstof`In de eerste plaats makenwkk's in overgrote meerder-heid nog steeds gebruik vande fossiele en niet-her-nieuwbare energiebronaardgas,' constateert KrijnBraber van de CEA-groep enVVM. `In die zin is er dusgeen sprake van `duurzaam'volgens de gangbare defini-tie van de Nederlandseoverheid en de EU.' Verder ishet energierendement vanwkk's (in de glastuinbouwworden vooral gasmotorengebruikt) volgens Braberminder gunstig dan vaakwordt voorgeschoteld.Techniekmet beperktehoudbaarheid`Het elektrische rendement ligt met zo'n 35 tot 40 procentduidelijk lager dan van moderne energiecentrales. State-of-the-art gascentrales halen tegenwoordig een rendement van 55 tot60 procent. Zelfs nieuwe kolencentrales scoren beter: 40 tot45 procent. De vraag is of het rendementsverschil van circa 20procent ten opzichte van state-of-the-art opwekking in modernegascentrales opweegt tegen de warmtebenutting. Groot voordeelvan wkk is natuurlijk dat naast stroom ook lokaal warmte wordtgeproduceerd, met voor de tuinbouw als extra bijzonderheid demogelijkheid om CO2 uit de rookgassen nuttig te gebruiken.Maar je kunt niet zomaar rendementen voor stroom ?n warmteoptellen, waardoor energetische rendementen van 85-90 procentworden gepresenteerd. Dan tel je appels en peren op. Iedereenmet enig verstand van energie, en dus thermodynamica, weet datdat niet mag.'Inpassing cruciaal`Voor een energetisch effici?nte inzet van wkk's moeten tuinders dewarmte wel gebruiken. Het grootste deel van de zomer is er echternauwelijks warmtevraag. Natuurlijk kunnen tuinders door warm-teopslag in hun warmtebuffers (grote watertanks tot zo'n 90 gra-den) een deel van de geproduceerde warmte alsnog nuttig toepas-sen, maar als de stroomprijs goed genoeg is om de wkk's te latendraaien, draaien ze wel door en moeten noodkoelers de overtolligewarmte verwerken. Ook belichtende telers met wkk's en veel lam-pen in de kassen hebben gedurende grote perioden van het jaarDoor Addo van der Eijknr5 okt 2006 Energie+ 11warmteoverschotten. Het is dus belangrijk dat wkk's voor echt op-timale energierendementen warmtetechnisch goed zijn ingepast.Dan kunnen de warmteoverschotten worden geleverd aan naburigetelers zonder wkk's of zelfs naburige woonwijken. De economischerealiteit laat echter zien dat het anders werkt'.GeldmachineFinancieel-economisch juicht Braber wkk's toe. Tuinders verdienener momenteel goed geld aan, blijkt uit de grootschalige uitbrei-dingsplannen tot wel 2000 ? 2500 MW in 2010. Braber vindt datprima. `Geef die ondernemers eens ongelijk! Energetisch pakt hetiets minder gunstig uit. In feite wordt bij de huidige financieel-eco-nomische bedrijfsvoering ons waardevolle aardgas verstookt tegenlagere energierendementen dan strikt noodzakelijk. Dat is zonde enbetekent dat wkk niet per definitie leidt tot CO2-besparing.'Braber pleit ervoor ? naast betere warmtetechnische inpassing ? omwkk's te sturen op warmtevraag en niet op de elektriciteitsprijzenzoals nu vaak gebeurt. `Nu worden in de glastuinbouw te ruimewkk's geplaatst, ook met het oog op toekomstige uitbreidingsplan-nen. Dat kan verdergaande energiebesparing en energie-innovatiesin de glastuinbouw in de weg staan. Beter is om allereerst de ener-gievraag drastisch te verminderen. Dat kan met de nieuwe, meer ge-sloten kasconcepten met meer gesloten luchtramen, betere isolatiemet nieuwe kasdekmaterialen, verdergaande scherminzet en meerzongebruik. Nu verdwijnt met de traditionele kasconcepten nog teveel warmte en CO2 door de open ramen. Ook de bouwhoogte en teverwarmen kasvolumes kunnen dan omlaag en daarmee de bouw-kosten. Voor de resterende energievraag voldoet een veel kleinerewkk, die bij voorkeur draait op (eigen) biogas, of is zelfs helemaalgeen wkk meer nodig. Dan houden tuinders met hun kassen dietoch eigenlijk grote zonnecollectoren zijn, echt duurzame warmteover voor levering aan derden. Ik verwacht dat dergelijke zonnekas-systemen binnen tien jaar de norm zijn. De eerste staan er inmid-dels trouwens al.'KwetsbaarCentrale gewetensvraag voor dit moment luidt volgens Braber: wilje als tuinder vooral geld verdienen als elektriciteitsproducent enconcurreren met grootschalige elektriciteitsopwekking of wil je opmilieuvriendelijke wijze goede producten produceren? `Velen zienwkk momenteel als een geldmachine. Dat blijft niet zo. Investerenin wkk is kwetsbaar omdat de winst sterk afhankelijk is van de gas-en de stroomprijs en de marges erg smal zijn. Binnen 20 jaar wordtaardgas schaars en onbetaalbaar. Wat de stroomprijs doet, moetenwe nog maar afwachten. Als er volgens plan een paar grote elektrici-teitscentrales worden bijgebouwd, gaat die waarschijnlijk omlaag enkomt er een einde aan de kortstondige perioden van hoge stroom-prijzen op de APX. Daar kun je als tuinder bijna niet op anticiperen,anders dan te kiezen voor een energiebesparing en een duurzamerevorm van warmte- en elektriciteitsopwekking. De beste duurzameenergie is namelijk nog altijd energie die je niet nodig hebt gehad.Maar een ding is zeker: op niet al te lange termijn neemt de zon derol van wkk in de glastuinbouw over en tegenwoordig zijn ook mo-derne windturbines aardige duurzame geldmachines.' ?De glastuinbouw leeft in een om-gekeerde wereld. Lagen de tuin-ders eerst krom om de kassen tekunnen verwarmen, door de bloeivan wkk kunnen ze straks dewarmte niet meer kwijt. `Dat had-den we zes jaar geleden niet kun-nen bedenken,' zegt Frans Hoo-gervorst. Hij is voorzitter vanbranchevereniging Glaskracht, vande Co?peratie WKK Glastuinbouwen van de Stuurgroep Kas alsEnergiebron.Overschot aan bruikbarewarmteTuinders kampen momenteel met torenhoge energieprijzen. `WKKis bittere noodzaak,' vertelt Hoogervorst. `De gasprijzen zijn nu2,5 keer hoger dan in 2004. Het verschil kan de tuinder nauwe-lijks doorberekenen in de prijzen.' WKK is voor tuinders uitermatewinstgevend. Hoogervorst legt uit: `Tijdens de dagelijkse piekbelas-ting ? meestal tussen vijf uur 's middags en elf uur 's avonds - is deelektriciteitsprijs twintig keer hoger, en zet de tuinder de wkk aan.De elektriciteit gaat tegen een goede prijs het net op, de warmtewordt opgeslagen in grote watertanks. Op deze manier kan de ener-gierekening met zo'n 60 procent afnemen.' Vooral in de zomer,wanneer door het opwarmen van het rivierwater de grote energie-centrales minder mogen produceren, zijn de tuinders spekkoper endraaien de wkk's op volle toeren. `Dan krijgen we last van te veelwarmte,' zegt Hoogervorst. `Zijn de waterbuffers opgewarmd, danzetten we de warmte in als koelelement. De warmte gaat dan ver-loren, en dat is ongewenst. We willen tot honderd procent benut-ting komen.' Ook al gaat dan warmte verloren, toch pakt de wkkvolgens Hoogervorst voor het milieu altijd gunstig uit. Hij vergelijktde wkk met het alternatief: een gasgestookte energiecentrale. `Eenenergiecentrale heeft een maximaal rendement van 55 procent, derest van de warmte gaat de lucht of het rivierwater in. Het rende-ment van de wkk ligt hoger omdat de warmte nuttig wordt gebruikt.Daar bovenop zetten we de warmte in voor de kassen, en gebruikenwe de CO2 uit de rookgassen voor een betere groei van de planten.Het totale energetische rendement komt in totaal op 95 procent.'Ondanks de winsten blijft de reguliere MEP-subsidie van 3,3 centhard nodig. `Anders kunnen we de wkk niet rendabel krijgen', aldusHoogervorst.12 Energie+ nr5 okt 2006brandstofGroeit als koolWKK in de glastuinbouw groeit als kool. Jaarlijks stijgt het wkk-ver-mogen met 300 MWe. `Over een paar jaar zitten we op 2.200 MWe',verwacht Hoogervorst. De wkk vormt daarmee een alternatief voor hetbouwen van nieuwe kolen- of kerncentrales. Decentrale opwekking le-vert meer voordelen op. `Het is minder kwetsbaar voor terrorisme enstoringen, en de elektriciteit komt verspreid op het net, waardoor hetelektriciteitsnet niet op ??n punt hoeft te worden verzwaard. Volgenshet CPB levert decentrale opwekking 1,5 miljard euro voordeel op.'WKK is volgens Hoogervorst vooral gunstig voor tuinders die zelfveel elektriciteit verbruiken voor de belichting. Als voorbeeld noemthij teelten als rozen en tomaten. Voor teelten zonder belichting,zoals paprika's en potplanten, ziet hij meer heil in gesloten kassy-stemen en het gebruik van zonne-energie. `Door het opvangen enopslaan van zonne-energie in de grond, en het inzetten van warmte-wisselaars en ?pompen, bereiken we een energiebesparing van 80procent. De energiekosten zijn dan nagenoeg nihil. Het kan zelfsgeld opleveren als we met de warmte woningen gaan verwarmen.E?n hectare glas is goed voor het verwarmen van honderd wonin-gen. Gesloten kassystemen hebben voor de tuinder n?g een belang-rijk pluspunt: het leidt tot een productieverhoging van 12 tot 15 pro-cent. Daarom verwacht ik dat het een enorme vlucht zal nemen.'?Kees den Blanken, directeurvan wkk-belangenverenigingCogen Nederland, is uiter-aard vol lof over wkk. Hetverdubbelt de energie-effi-ciency en halveert de CO2-emissie, tegen een geringemeerprijs. De glastuinbouwis er volgens Den Blankengeknipt voor. `Deze sector isop het ogenblik zelfs de eni-ge wkk-toepassing die zichpositief ontwikkelt.'Ideaal voorbelichtendeteeltenIn Nederland staat 8.000 MWe wkk-vermogen opgesteld. `Daarmee wordt dehelft van de Nederlandse elektriciteit op-gewekt,' vertelt Den Blanken. Toch blijftde productie ver achter bij de verwachtin-gen. De hoge brandstofprijzen - mede doorde Nederlandse belasting op gas, terwijlDuitsland subsidies op kolen geeft - maaktde wkk minder attractief. De glastuinbouwvormt een uitzondering. `De wkk in de glas-tuinbouw is de enige wkk-toepassing diezich op het ogenblik positief ontwikkelt. Deglastuinbouw leent zich er dan ook buiten-gewoon goed voor. Tuinders gebruiken voorverwarming veel gas, en de aardgasprijzenzijn inmiddels drie keer zo hoog als eenpaar jaar geleden. Voor gewone verwarmingwordt gas in Nederland te duur. Daarnaastis er een toenemende trend naar belich-tende teelt. Nu bedraagt het een kwart vande teelten, naar verwachting binnen enkelejaren zo'n 45 procent. De vraag naar elektri-citeit zal dus enorm stijgen. WKK, waarmeezowel warmte als elektriciteit wordt gepro-duceerd, vormt dan een ideale oplossing.'Groot voordeel van de glastuinbouw bovenandere wkk-toepassingen is volgens DenBlanken dat de sector z?lf het overschot aanwarmte kan opslaan. `Warmte die over is,kunnen ze met behulp van warmtebufferstijdelijk kwijt en later inzetten in de nach-telijke uren. Juist deze flexibiliteit maaktdat wkk voor veel tuinders een goede busi-ness is.' Het kwijtraken van de warmte iszeker 's zomers passen en meten, stelt DenBlanken. ?Veelbelovend zijn de initiatievenwaarbij tuinbouwbedrijven clusters vormenen warmte, elektriciteit en CO2 met elkaardelen.'Onzekerheid troefDen Blanken juicht de initiatieven met deenergieleverende kassen toe. Een prach-tige ontwikkeling, vindt hij. Deze kassen,die worden gebruikt als zonnecollectoren,beschouwt hij niet als een alternatief voorwkk. `Beide systemen zitten elkaar niet inde weg. Zonnecollectoren zijn alleen zinvolvoor tuinders die niet belichten en zelf dusweinig elektriciteit gebruiken.' De toekomstvan wkk is ongewis, zegt Den Blanken, endat ligt volgens hem grotendeels aan hetoverheidsbeleid. `De overheid draagt be-paald niet bij aan een stabiele markt. Zierecent weer het afschaffen van de MEP-sub-sidies, al geldt dat niet voor wkk in 2006 en2007. De overheid zou marktimperfectiesop de brandstofmarkten moeten opheffen.Nu kan de overheid niet anders dat de effec-ten verzachten met MEP-subsidies. Onze-kerheid is tegenwoordig troef. De overheidheeft bijvoorbeeld voor de periode na 2007nog geen wkk-beleid geformuleerd.' ?nr5 okt 2006 Energie+ 13Het oogsten vanwarmteHuismans kersverse kas puilt uit van nieuwe en innovatie-ve technologie?n, zoals een gesloten en innovatief kasdek, energie-effici?nte Fiwihex-warmtewisselaars en koude-warmte opslag in debodem. `Het principe is simpel,' legt Huisman uit. `We weten alheel lang dat we in de glastuinbouw vier keer zoveel zonne-energiein de kas krijgen als we jaarlijks verbruiken. In de zomer moestenwe echter koelen, in de winter kochten we duur gas in. De Energie-producerende Kas slaat de warmte 's zomers op in de ondergrond,zodat we het in de winter kunnen gebruiken. Het afgekoelde watergebruiken we 's zomers om te koelen.' Het experiment loopt driejaar en de eerste resultaten zijn veelbelovend. Netto verwacht Huis-man 5 kuub aardgas per vierkante meter over te houden. Een hoop-volle ontwikkeling, zegt hij. `Tot voor kort gebruikten we jaarlijks 40kuub aardgas per vierkante meter. Bij elkaar verstookt de glastuin-bouw tien procent van het ingezette Nederlandse aardgas.'OnmisbaarOok al houdt de Energieproducerende Kas warmte over, toch blijfteen wkk volgens Huisman onmisbaar. `Het oogsten van warmte vergtbehoorlijk veel elektriciteit. We moeten water oppompen, ventilato-ren laten draaien en warmtewisselaars aanzetten. De elektriciteitwekken we duurzaam op met wkk's. Anders zouden we verkeerd be-zig zijn.' Ondanks het feit dat de Energieproducerende Kas dus tochnog deels draait op fossiele brandstoffen ? de extra elektriciteit moetimmers worden opgewekt ? gebruikt het systeem volgens Huismanper saldo minder gas. Cruciaal is wel dat alle warmte nuttig wordtingezet. `De afzet van warmte kan een handicap zijn,' erkent Huis-man. `Het gaat om laagwaardige warmte van 23 graden Celsius. Wijkunnen de warmte kwijt op ons eigen bedrijf. De Energieproduce-rende Kas beslaat 2.600 vierkante meter. Met de vrijgekomen warmteverwarmen we de rest van ons tuinbouwbedrijf van 6.000 vierkantemeter.' Huisman kijkt ook verder dan zijn eigen bedrijf. Voor een ef-fici?nte inzet van elektriciteit, warmte en CO2 hebben in het tuin-bouwgebied Bergerden 14 tuinders de handen ineengeslagen, en zelfeen energiebedrijf opgericht. Huisman: `Een nieuw fenomeen in Ne-derland. Op het ogenblik leveren drie wkk's 15 MWe. Binnen vijf jaarstijgt ons wkk-vermogen tot 50 MWe. Het is zaak om onze warmteslim te koppelen met de buitenwereld. Met de wkk-warmte uit Ber-gerden gaan we bijvoorbeeld een stadswijk verwarmen.'Zelfs als de wkk-warmte vervliegt, is het volgens Huisman duurzaamom wkk's te laten draaien. Huisman: `Het alternatief voor het opwek-ken van elektriciteit is een grote centrale met een veel lager energie-rendement. Ik zeg: laten we dan zelf decentraal elektriciteit opwek-ken. Zo benutten we ook nog de CO2 die vrijkomt. Het wkk-vermo-gen in de glastuinbouw is in twee jaar tijd verdubbeld. Die groei zetzeker door. Althans zolang de elektriciteitsprijs hoog blijft.' ?In het tuinbouwge-bied Bergerden tus-sen Arnhem en Nij-megen staat sindsmei 2006 een zogehe-ten Energieproduce-rende Kas. De naamzegt het al: deze kaskost geen warmte,maar houdt warmteover voor verwarmingelders. Het onder-zoek loopt nog, maarkweker Stef Huismanis hoopvol over zijnnieuwe teelt: hetoogsten van warmte.14 Energie+ nr5 okt 2006brandstofMaximale steun aanenergiezuinige kassenHet is verkiezingstijd, en danligt de lat altijd even hoger. Ookals het gaat om duurzame ener-gie in de glastuinbouw. TweedeKamerleden Ferd Crone, ener-giewoordvoerder van de PvdA,en Ewout Irrgang, energie-woordvoerder van de SP, zijnzeer gecharmeerd van de re-cente innovaties binnen de glas-tuinbouw. Beide pleiten voorruimhartige subsidies. Ookmoet er een einde komen aan despeciale energietarieven voor deglastuinbouw.De PvdA zet zichzelf in deze verkiezingsstrijd in de markt als d? partij voorduurzame energie. `Wij zijn de enige partij die ??n miljard euro uittrekt voor energiebespa-ring en duurzame energie', vertelt Crone. `Dat is zelfs meer dan GroenLinks', voegt hij eraantoe. De duurzame innovaties binnen de glastuinbouw krijgen van Crone alle steun. `Dezesector neemt een groot deel van het gasverbruik in Nederland voor haar rekening. Door heteffectief benutten van zonnewarmte en het gebruik van wkk kan de glastuinbouw tientallenprocenten besparen op energie. Als PvdA willen we hier maximaal steun aan verlenen. Weroepen het kabinet al een half jaar op om extra stimuleringsmaatregelen te nemen. De ener-giereductie in de glastuinbouw vergt nog veel onderzoek en demonstratieprojecten. We kun-nen moeilijk van ondernemers vragen dat ze alle financi?le risico's moeten dragen.'Normale energieprijsCrone pleit voor een verschuiving van de energiekosten. Hij wil energieverspillende kassenduurder maken, en energiezuinige kassen goedkoper. Als financieel breekijzer zet hij deregulerende energiebelasting in, waarvan de glastuinbouw momenteel is vrijgesteld. `Denr5 okt 2006 Energie+ 15SlotsomReacties van lezers zijnvanzelfsprekend welkom.Stuur ze o.v.v. 'ReactieBrandstof' naar:Uitgeverij ?neasPostbus 1015280 AC Boxtelenergieplus@aeneas.nlDe redactie heeft de vrijheidom reacties (of delendaaruit) te publiceren alsingezonden stuk.PvdA wil het speciale energietarief voor de glastuinbouw afschaf-fen. Op termijn moeten tuinders een normale energieprijs gaan be-talen. De opbrengst hiervan moet wel geheel ge?nvesteerd wordenin energiebesparing. Op deze manier worden energiezuinige kas-sen vanzelf goedkoper.' WKK maakt volgens Crone onderdeel uitvan een energiezuinige kas. `Het onder de grond pompen van zon-ne-energie kost ook energie. Daarnaast blijft gas nodig om af en toebij te stoken. De tuinder kan wel volstaan met een kleine wkk.' Eenander aspect waarmee Crone wkk een lift wil geven, is de splitsingvan de energiebedrijven. `Energienetwerkbedrijven moeten onaf-hankelijk worden, zodat tuinders hun elektriciteit zonder proble-men op het net kunnen zetten.'WispelturigCrone pleit voor een stabiel overheidsbeleid, en vindt het schandaligdat de MEP-subsidie nu wederom wordt aangepakt. `Een heel dom enwispelturig beleid, waardoor de overheid niet meer betrouwbaar isvoor investeerders. Dit schaadt de gehele markt van duurzame ener-gie, ook die van wkk.' Irrgang, energiewoordvoerder van de SP, sluitzich bij Crone aan. Heel slecht, noemt hij het recente kabinetsbesluit.`De overheid moet niet iedere keer de regeling veranderen. Dat schriktinvesteerders af.' De recente energieprojecten binnen de glastuin-bouw juicht Irrgang toe. `In ons verkiezingsprogramma staat dat weminimaal 65 procent minder energieverbruik willen in de glastuin-bouw. Blijkbaar kan met zonne-energie en opslag in de bodem veelenergie worden bespaard. Ik hoor zelfs visioenen over kassen diewarmte produceren. Als SP vinden we dat dergelijke initiatievenruimhartig moeten worden gesubsidieerd. Maar het blijven experi-mentele technieken op kleine schaal. Het is nog afwachten of ze uit-eindelijk doorbreken.' Totdat de kassen geheel aardgasloos kunnendraaien - waar Irrgang de voorkeur aan geeft - ondersteunt hij de wkkals tussenoplossing. `De komende decennia draait Nederland nogvoor een groot deel op gas. WKK's op aardgas gaan veel zuiniger ommet energie dan grote energiecentrales. Ze vormen ook een goed al-ternatief voor nieuwe kerncentrales, vanwege het nog niet opgelosteafvalprobleem. Maar wkk is geen groene stroom, tenzij het draait opbiomassa.' Net als de PvdA wil de SP een einde maken aan de speci-ale aardgastarieven voor de glastuinbouw. `We zijn voor een geleide-lijke uitfasering, maar dan wel onder de voorwaarde dat de sectorwordt geholpen om te veranderen van een energieslurper in een su-per energiezuinig of zelfs energieproducent.' ?Terugkijkend op alle visies, meningen en stellingen in dezebrandstof, trekt de redactie van Energie+ de volgendeconclusies.? Elektriciteit en warmte bij elkaar optellen tot rendementen vanbijna 100 procent is appels met peren vergelijken. Doe je dat toch,dan is een MEP-subsidie overbodig.? Effici?nte productie betekent nog geen effectief gebruik van energie.Het wegkoelen van overtollige warmte (of laten vervliegen door eenopen raam) is strijdig met de goede bedoelingen.? Warmteoverschotten leveren aan buurtuinders is alleen zinvol wan-neer die tuinders veel warmte (dus CO2!) verliezen. Denk voor eennuttige afzet aan energiewebs.? Als de elektriciteitsvraag voor belichting blijft stijgen, heeft de LED-lamp veel toekomst.? WKK's zijn alleen duurzaam met een duurzame brandstof (dus geengas).? Aanpassen van het allocatieplan ?n speciale gastarieven is eten vantwee wallen.? WKK's moet je dimensioneren op de warmtevraag, niet op de elek-triciteitprijzen. Dat maakt de tuinder minder afhankelijk van hetoverheidsbeleid en draagt bij tot een effici?nte opwek van warmteen elektriciteit.? De transitie naar een duurzame glastuinbouw kan succesvol verlo-pen met overheidssteun gedurende het hele proces. Die steun moetgericht zijn op implementatie van innovatie.