Auteur V an onze huidige woning voorraad staat 80% er nog in 2050. En voor die tijd zullen we moeten zorgen dat de woningen van het aardgas af gaan en ener - gieneutraal worden. Daarbij zijn verschil - lende routes mogelijk; ver vanging door groen gas zoals biogas of waterstof, aansluiting op warmtenetten, Nul-Op-de-Meter en wellicht ontstaan er komende jaren nog nieuwe moge - lijkheden. Aangezien zo'n 80% van ons ener - gieverbruik opgaat aan het ver warmen van de woning zal bij elke route ingezet moeten worden op isoleren. Nul-Op-de-Meter maakt gebruik van een individuele warmtebron. Dit Condities om Nul-Op-de-Meter te versnellen maakt het voor corporaties relatief gezien misschien zelfs eenvoudiger dan alternatie - ven, waarbij, naast zelf investeren in isolatie, er geen afhankelijkheid is van andere stake - holders voor aansluiting op een duurzame warmtebron. Toch is er veel huiver voor Nul-Op-de-Meter. De pijn zit vooral in het nu in een keer nemen van een grote stap. Maar als ik luister wat cor - poraties belangrijk vinden kan ik nog steeds c oncluderen dat ze niet zoveel af wijken van de oorspronkelijke uitgangspunten van de Stroomversnelling:  Goed aanbod voor de huurder: de renova - tie mag niet leiden tot een woonlasten - s tijging. De Stroomversnelling is mislukt. Nul-Op-de-Meterrenovaties zijn te duur en ingewikkeld. Waarom zoveel investering in oude woningen? Geluiden die ik nog vaak hoor. Zonde, want Nul-Op-de-Meter is wel een van de potentieel belangrijke routes om van het gas af te gaan. Alternatieven, bijvoorbeeld aansluiting op een warmtenet, zullen uiteindelijk waarschijnlijk net zo ingewikkeld en duur zijn. Tekst Eefje Stutvoet, Atrivé Een woning in Nijmegen wordt gerenoveerd. 8 Energie + nr 4 december 2018 p08-10 NOM-versnelling.indd 8 30-11-18 13:22 Condities om Nul-Op-de-Meter te versnellen ? Nul-Op-de-Meter: de netto benodigde ener- gie (gebouw gebonden + huishoudelijk g ebruik) is op jaarbasis gelijk aan de eigen opwekking. Er is geen techniek voorge - schreven. Wel is door de EPV-wetgeving een m aximum gesteld aan de warmtevraag, waardoor vergaande isolatie noodzakelijk is. ? Gezond projectrendement, of tewel er is geen sprake van een onrendabele top en corporaties kunnen er zelf voor kiezen genoegen te nemen met een lager rende - ment om bijvoorbeeld de woonlasten voor d e bewoner te verlagen. ? Cor poraties moeten de renovatie kunnen financieren zonder dat overige activiteiten eronder leiden. ? E en rendabele businesscase voor de aan - bieder: hier voor dient ingezet te worden op inn ovatie, industrialisatie, werken in bouw - stromen en het realiseren van schaalvoor - delen. ? E nergieprestatatievergoeding (EPV): waar - mee de energierekening betaald wordt aan d e corporatie en hier extra investerings - ruimte ontstaat. D at betekent niet dat we er met Nul-Op-de- Meter nu al zijn. Onze organisaties zijn er nog niet op ingericht, de prijs moet omlaag en bewoners moeten er om gaan vragen. Uit mijn promotieonderzoek blijkt dat we voor groot - schalige toepassing in moeten zetten op acht c ondities. Deze condities, zoals hieronder uit - eengezet, zijn nodig om Nul-Op-de-Meterre - novaties een succes te laten worden, maar g elden veelal ook als de andere routes bewandeld worden. Experimenteerruimte De ruimte om nieuwe dingen uit te proberen. Dit kan betrekking hebben op alle fronten: van de techniek tot hoe we als sector georganiseerd zijn. Het betekent niet dat alle corporaties met - een een experiment moeten gaan opzetten r ond Nul-Op-de-Meter. Juist niet! Afgelopen jaren is er al veel bedacht en ontwikkeld. We hoeven niet met z'n allen steeds hetzelfde wiel uit te blijven vinden. Het is zaak dat we ener - zijds blijven doorinnoveren en anderzijds zor - gen dat steeds meer partijen aan kunnen slui - ten, waardoor we schaalvoordelen krijgen. Hierbij gaat het vooral om het creëren van de juiste procescondities, zoals ruimte voor een kleine groep innovators, personen die nieuwe ideeën uitwerken en anderen hierin mee kun - nen krijgen. Zij hebben mandaat nodig vanuit h un eigen organisatie om buiten de gebaande paden te werken. Voor opschaling is het van belang draag vlak te hebben in de gehele organisatie en tijd te nemen voor cultuur ver - andering. Vaak betekent het namelijk dat stra - tegie en beleid aangepast moeten worden en d at nieuwe competenties nodig zijn. Veranderende rol corporaties Met de steeds hogere, energetische, eisen aan de woning, wordt de techniek ook steeds ingewikkelder. Door de verschuiving van de ontwerpverantwoordelijkheid naar de markt kunnen renovatieconcepten worden (door) ontwikkeld en veelvuldig worden toegepast. De corporatie verandert dan naar een inkoop - organisatie, waarbij gekozen kan worden tus - sen een aantal renovatieconcepten die als p roduct ingekocht worden. Voor Nul-Op-de- Meter zullen corporaties ook op een andere manier moeten kijken naar hun bezit en finan - ciën, waarbij de energierekening en de total co st of ownership worden meegenomen in hun overweging. Veranderende rol bouwpartijen De markt moet zelfstandig producten gaan ontwikkelen, deze vanuit een geïndustriali - seerd proces produceren en ver volgens aan - bieden. Dit betekent dat ze zelf moeten inves - teren en R&D moeten opzetten. Hierbij moeten p artijen afstappen van het projectmatig wer - ken en in plaats daar van concepten ontwikke - len die in de basis gestandaardiseerd en geïn - dustrialiseerd kunnen worden en voldoende fl exibiliteit en kwaliteit hebben om in te kun - nen spelen op lokale behoef ten. Er moet dan o ok niet geprobeerd worden winst te maken op projectniveau, maar op bouwstroomniveau waarbij uiteindelijk een grote kostenreductie gerealiseerd kan worden. Integrale renovatieconcepten Nul-Op-de-Meterrenovaties moeten ontwik - keld worden als één integraal product. Denk m aar eens aan Steve Jobs, die de eerste IPod in het aquarium gooide, zag dat er bellen uit - kwamen en concludeerde dat hij het product k leiner kon maken. Bij renovatieoplossingen zal er gekeken moeten worden hoe producten geïntegreerd en op elkaar afgestemd worden. Ook overmaat en dubbelingen kunnen eruit gehaald worden. Met een Nul-Op-de-Meterre - novatie wordt de hele woning aangepakt. Dit b etekent dat de woning niet alleen energe - tisch verbeterd wordt, maar ook weer voor de k omende decennia aan de algehele woonbe - hoef te voldoet. Voor veelvuldige toepassing z ullen aanpassingen aan moeten sluiten op de gebruikersbehoef te, locatiespecifieke ken - merken en in moeten spelen op andere (maat - schappelijke) opgaven. Gezocht moet worden n aar de balans tussen standaardisatie en het Foto Martine van Harten nr 4 december 2018 Energie + 9 p08-10 NOM-versnelling.indd 9 30-11-18 13:22 leveren van maatwerk. Hierbij is het slim om in de conceptontwikkeling een keuze te maken voor een specifi eke doelgroep en woning type, want een one-size-fi ts-all zit vaak niemand helemaal lekker. Bij het ontwikkelen van een renovatieconcept hoort ook het bieden van prestatiegarantie. De bewoner is niet geïnteresseerd in de tech- niek, maar wil een prettige woning. En de cor- poratie wil een woning zonder CO 2-uitstoot, die ze weer voor jaren kunnen door exploite- ren, betaalbaar houden voor de huurder. Werken vanuit behoefte bewoner Nul-Op-de-Meter wordt alleen succesvol als de bewoner er blij van wordt. Zij wonen in de woning en moeten met de renovatie instem- men. Ook kunnen negatieve verhalen een grote impact hebben op de publieke opinie. Er zal, net als in elke andere productbranche, meer onderzoek gedaan moeten worden naar poten- tiële niches, doelgroepen en beslisgedrag. Met het aanbieden van renovatieconcepten zal ook veel meer gedaan worden aan marketing. Hele- maal als je met Nul-Op-de-Meter ook de parti- culiere markt op wil gaan. Daarnaast staat of valt een renovatie bij goede communicatie. Je kunt nog zo'n mooie woning opleveren, maar als afspraken niet worden nagekomen zal de bewoner er vooral negatief op terugkijken. Rendabele businesscase Nul-Op-de-Meter wordt alleen maar op grote schaal haalbaar als er een rendabele business- case is voor zowel de corporatie als de aanbie- der, en zonder stijging van woonlasten voor de bewoner. Met de EPV wordt het split-incentive probleem opgelost waardoor corporaties extra investeringsruimte hebben. Zij moeten dan wel bij de fi nanciële beoordeling kijken naar de total cost of ownership, in plaats van de initiële investering en een hogere schuldpositie aan- vaarden die wel te recht vaardigen is met het Eef je Stut voet is 5 september 2018 gepromoveerd aan de Faculty of Architecture and the Built Environment van de TU Delf t. Het proefschrif t met de titel 'Energietransitie: omarm de complexiteit: Ontwikkeling en grootscha- lige toepassing van energieneutrale renovatieconcepten voor de naoorlogse sociale woning voorraad' is gratis te down- loaden op https://journals.open.tudelf t. nl/inde x .php/ab e/ar ticle/v iew/2527Eef je Stut voet is 5 september 2018 gepromoveerd aan de Faculty of projectrendement. De kostprijs voor Nul-Op- de-Meter moet nog fl ink omlaag, waarbij de corporatie niet betaalt voor de innovatie. Wel- licht kan geleerd worden uit het verleden, toen vele systeembouwwoningen zijn gerealiseerd. Afspraken werden gemaakt over een redelijke prijs die corporaties konden betalen. In eerste instantie lag die onder de kostprijs, maar door schaalvoordelen ging die omlaag. En als de kostprijs onder de af te rekenen prijs kwam werd de winst gedeeld tussen bouwer en cor- poratie. Hierdoor was er voor beide partijen een incentive op het gebied van kostenreduc- tie. Wet- en regelgeving Voor Nul-Op-de-Meter heef t al een wetswijzi- ging plaatsgevonden om de EPV te kunnen innen. In de Nul-Op-de-Meterconcepten van de Stroomversnelling zitten standaard nest- en broedgelegenheden. De vier oorspronke- lijke Stroomversnelling-bouwers, BAM, Vol- kerWessels, Ballast Nedam en Dura Vermeer, hebben gezamenlijk een fl ora en fauna-ont- hef fi ng gekregen. Daarnaast speelt nog steeds wel de onzekerheid over de huidige salderingsregeling. Voor grootschalige toe- passing is het van belang dat er, naast het aanpassen van belemmerende wetgeving en fl exibiliseren van bestaande regelgeving om innovatieruimte te creëren, zekerheid wordt gegeven op stimuleringsregelingen zodat daarop ingespeeld kan worden. Onzekerheid zorgt veelal voor stilstand. Transitiesturing Door transitiesturing worden alle actoren, de losse acties en de verschillende schaalniveaus aangejaagd en met elkaar verbonden. Hier voor kan een intermediair ingezet worden. In eerste instantie ver vulde Energiesprong deze rol. De Stroomversnelling heef t deze rol deels overge- nomen, maar hij zou ook door andere partijen ver vuld kunnen worden. Het gaat hierbij om het neerzetten van een perspectief. Probeer geen blauwdruk te maken, maar zet in op een fl exibele en procesgerichte aanpak, waarbij ingespeeld wordt op voortschrijdend inzicht en nieuwe ontwikkelingen. Het sturen op een bijna onmogelijk ambitieniveau zorgt er voor dat er niet doorgegaan kan worden op oude werkwijze, waardoor nieuwe paden gebaand worden. Door het echt te gaan doen wordt het meeste geleerd. Geef hieraan procesonder- steuning en zorg vooral dat het geleerde vast- gelegd en doorgegeven wordt. Op deze manier steeds ga je steeds een stap verder gegaan in de doorontwikkeling. Discussie De Stroomversnelling mislukt? Volgens mij helemaal niet. De afgelopen jaren zijn er grote stappen gezet, waar we eerder nog niet eens van durfden te dromen. Een paar jaar geleden werd label B nog als vooruitstrevend gezien, maar tegenwoordig is er bijna geen discussie meer die niet gaat over gasloos, waarbij Nul- Op-de-Meter als een van de oplossingen om de hoek komt kijken. Ook liggen er nog andere vraagstukken open. Wie zou het beste Nul-Op- de-Meterrenovaties kunnen aanbieden? De grote bouwbedrijven? Of moeten we het toch meer zoeken in de toeleverende industrie waar eerder de innovaties vandaan komen? En op welke schaal moeten we standaardiseren? Woningtypologie? Bouwelement? Of op doel- groep? En hoe gaan we om met hoogbouw? Met een tussenstap naar NOM-ready nodig of moeten we dit gebiedsgericht aanpakken? Hoever gaan we met het geven van prestatie- garantie? Tot waar blijf t de aanbieder verant- woordelijk? Dit biedt wellicht ook weer kansen voor de circulaire economie. Wie pakt de rol van intermediair op zich? En hoe gaan we zor- gen dat ook grote aantallen eigenaar-bewo- ners voor Nul-Op-de-Meter gaan kiezen? Kortom, genoeg om de komende jaren mee aan de slag te kunnen en zo verder te innoveren! NOM portiekwoningen aan de Soendalaan in Vlaardingen. Foto Waterweg Wonen 10 Energie + nr 4 december 2018 p08-10 NOM-versnelling.indd 10 30-11-18 13:22