Log in
inloggen bij Energie+
Hulp bij wachtwoord
Geen account?
shop word lid
Home / Content / Artikelen

"Participatie en/of mede-eigenaarschap cruciaal voor warmtetransitie"

- 17 december 2021

Deze zomer ondertekenden Vattenfall en coöperatie Energiek Poelgeest een intentieovereenkomst om samen te onderzoeken wat er nog nodig is om de ruim 1.000 woningen in Poelgeest (gemeente Oegstgeest) te verwarmen met warmte uit water (aquathermie). Uit eerder onderzoek op initiatief van de coöperatie werd al duidelijk dat het technisch mogelijk is om voldoende warmte uit het omliggende water of uit de nabijgelegen rioolwaterzuiveringsinstallatie te halen.

Het onderzoek dat nu start richt zich onder meer op de uitwerking van de verschillende varianten die mogelijk zijn, het maken van een keuze hieruit, en het ontwikkelen van een haalbare businesscase. Daarnaast zal in het gezamenlijke onderzoek veel aandacht uitgaan naar de mogelijkheden voor de bewoners van Poelgeest voor medezeggenschap in of mede-eigenaarschap van de warmtevoorziening.

Zoeken naar nieuwe bron voor Leids stadswarmtenet

De Oegstgeestse wijk Poelgeest is zo rond het jaar 2000 als duurzame wijk gebouwd en is vanaf het begin aangesloten op het stadswarmtenet van Leiden dat Vattenfall, toen nog Nuon, van warmte voorziet. De warmtebron voor dit net is de gasgestookte Uniper-centrale midden in de stad Leiden. Laurien Smies, business manager regio Rotterdam/Leiden van Vattenfall: “Wij wilden echter – en willen dat nog steeds – graag overschakelen op een andere bron om een verdere reductie van CO2 te bewerkstelligen: warmte uit Rotterdam, afkomstig van een afvalverbrandingscentrale. De leiding die de Rotterdamse warmte zou moeten transporteren ligt er echter nog niet. We beschouwen de leiding uit Rotterdam als belangrijke aanjager en als de basis voor de warmtetransitie in Leiden. Maar we vinden het zeker interessant om te kijken naar alternatieve kleinschalige duurzame bronnen voor invoeding in onze warmtenetten. Dat past uitstekend bij onze ambitie om binnen één generatie fossielvrij leven mogelijk te maken.”

Energiek Poelgeest ontwikkelt eigen plan

“Zo rond 2014 werd voor ons duidelijk dat er voor het Leidse stadswarmtenet waar ook onze wijk Poelgeest op is aangesloten naar een nieuwe bron gezocht werd”, vertelt Frank ter Beek, secretaris van coöperatie Energiek Poelgeest. “Vanaf dat moment zijn wij zelf gaan nadenken over de verduurzaming van de warmte voor de wijk. We hebben daarvoor toen een eigen plan bedacht met aquathermie als bron. De gedachte was: kunnen we geen warmte uit de omgeving halen en met name uit de plassen? Dat leek ons een stuk duurzamer dan het gebruik van warmte die afkomstig is van een afvalverbrandingsinstallatie. Niet ver van de wijk ligt de Klinkenbergerplas. Daar was ook een probleem met blauwalg. We dachten: misschien kunnen we dat probleem ook meteen aanpakken door warmte aan dat water te onttrekken. Daar hadden we ook een warmtepomp bij bedacht en een windmolen om duurzame energie te leveren voor die warmtepomp. Dat was onze droom en daarover zijn we toen ook met Vattenfall in gesprek gegaan.”

Als coöperatie zien anderen je als serieuze gesprekspartner

“Als coöperatie bestaan we nog niet zo lang”, vertelt Peter van Schie, voorzitter van de coöperatie Energiek Poelgeest. “Sinds oktober 2020 staan we als coöperatie ingeschreven bij de KvK en is er een geleidelijke toestroom van leden. Dat zijn er nu zo’n 40. Het aantal geïnteresseerden is echter veel groter. We bestonden overigens al langer, maar dan als min of meer ongeorganiseerd bewonersinitiatief. Die vrije vorm was echter niet langer houdbaar: om subsidie te kunnen ontvangen moesten we een rechtspersoon zijn. Daarnaast is een coöperatie erg geschikt om de verduurzaming in de wijk met de buurtbewoners van onderop te realiseren. Bovendien – dat hebben we echt al ervaren – ben je als coöperatie voor andere partijen een veel serieuzere gesprekspartner dan als ‘statusloos’ initiatief. We richten ons overigens niet alleen op de verduurzaming van de warmtevoorziening. We stellen ons ten doel om bij te dragen aan de energietransitie in brede zin om daarmee de verduurzaming in de wijk te stimuleren. Daarnaast heeft de coöperatie het doel om de leefbaarheid en sociale cohesie binnen de wijk te vergroten.

Haalbaarheidsonderzoek gefinancierd door groot aantal partijen

Om te onderzoeken of de droom ook werkelijk kon worden, heeft Energiek Poelgeest op eigen initiatief een haalbaarheidsonderzoek laten uitvoeren door onder meer onderzoeksbureau Greenvis. Peter van Schie: “Een groot aantal partijen – provincie Zuid-Holland, de gemeenten Leiden en Oegstgeest, Vattenfall, en het hoogheemraadschap Rijnland – heeft dat onderzoek financieel mogelijk gemaakt. De centrale vraag was of het (technisch) haalbaar is de wijk Poelgeest duurzaam te verwarmen met warmte uit water. Daarbij zijn verschillende aquathermie-varianten onder de loep genomen.”

TEO en TEA beiden technisch haalbaar

TEO (Thermische Energie Oppervlaktewater) is één van deze varianten. Ter Beek: “Hierbij wordt warmte gewonnen uit omliggend oppervlaktewater, zoals de Klinkenbergerplas of de Haarlemmertrekvaart. Bij deze variant is een combinatie met een WKO-systeem nodig om in de zomer opgeslagen warmte in de winter te kunnen gebruiken. Maar ook TEA (Thermische Energie Afvalwater) is een optie. In dat geval wordt warmte gewonnen uit het water van de afvalwaterzuivering in Leiden.” De conclusie van het onderzoek was dat zowel TEO als TEA technisch haalbare oplossingen zijn voor de ongeveer 1000 woningen in de wijk. Voor beide mogelijkheden geldt wel dat het nodig is de gewonnen warmte via een elektrische warmtepomp naar een hogere temperatuur te brengen om in het warmtenet te kunnen invoeden. Ook is duidelijk dat de financiële haalbaarheid van de verschillende varianten afhankelijk is van subsidies.

"Alle reden om verder met elkaar in gesprek te gaan"

Smies: “De positieve uitkomsten van het onderzoek maken duidelijk dat aquathermie als warmtebron voor Poelgeest zeker een mogelijkheid is om verder te onderzoeken. Bovendien denk ik dat wanneer onze klanten aangeven behoefte te hebben aan een lokale bron en daar ook zeggenschap in willen hebben, wij daar als Vattenfall een rol in hebben. Alle reden dus om verder met elkaar in gesprek te gaan. Met het tekenen van de intentieovereenkomst hebben we gezamenlijk afgesproken de mogelijkheden voor toepassing van aquathermie als bron verder te onderzoeken.”

Drie sporen van onderzoek

Dat onderzoek volgt drie sporen die sterk met elkaar samenhangen. Een van de sporen richt zich op de verdere technische uitwerking. “Valt de keuze bijvoorbeeld op TEO of TEA?”, zegt Smies. “En hoe maken we de gekozen optie vervolgens inpasbaar in het warmtenet? Dat technische spoor zal ook duidelijk moeten maken wat de kosten zijn van de verschillende varianten. Dat is weer van belang voor het tweede spoor dat draait om het opstellen van een haalbare businesscase. Bij het derde spoor staat de vraag centraal hoe de bewoners uit de wijk kunnen participeren in de gekozen oplossing.”

Participatie en eigenaarschap creëert draagvlak

Peter van Schie: “Naar ons idee is participatie cruciaal om de energietransitie tot een succes te maken. Niet alleen voor onze wijk, maar overal in Nederland. Wanneer bewoners, bedrijven en overheden niet nauw met elkaar samenwerken gaat het niet lukken. Dan ontstaat er ontzettend veel weerstand.” Smies haakt daarbij aan: “Draagvlak is voor het aansluiten van wijken op een warmtenet essentieel. We worden maar al te vaak met wantrouwen bekeken en toch vaak gezien als monopolist. Ik denk dat je de betrokkenheid van bewoners inderdaad kunt vergroten door actief met hen samen te werken. Als je participatie organiseert en eigenaarschap mogelijk maakt creëer je draagvlak – dat zie je ook bij windparken.”

Compleet nieuw voor de warmte-business

Hoe die participatie, of dat eigenaarschap vorm kan krijgen, is vooralsnog onderwerp van de gezamenlijke zoektocht: Smies: “Wij blijven leverancier en eigenaar van het net. Wij hebben ook de leveringsplicht en de vergunning daarvoor. Participatie en/of eigenaarschap zal dus echt betrekking hebben op de bron. Bij windmolenparken werken we al met vormen van lokaal eigenaarschap. Vaak zijn bewoners dan eigenaar van één van de windmolens. Maar voor de warmte-business is dit compleet nieuw. Dat heeft nog niemand gedaan. Nu gaan we gezamenlijk met Energiek Poelgeest onderzoeken hoe we dat het best vorm kunnen geven.”

Verschillende scenario's denkbaar

“Er zijn verschillende scenario’s denkbaar voor die participatie”, vertelt Van Schie. “Dat bleek ook al uit een eerdere verkenning naar de verschillende organisatievormen met aandacht voor mede-eigenaarschap en zeggenschap van bewoners. Eén van de mogelijkheden is bijvoorbeeld dat we als coöperatie aandelen nemen in de bron. Dan zijn we dus samen met Vattenfall eigenaar van die bron. Maar het is ook denkbaar dat wij de aquathermiebron als coöperatie in eigen hand ontwikkelen en Vattenfall de warmte bij ons inkoopt en via hun warmtenet aan onze wijk levert. In feite koopt Vattenfall de warmte voor het Leidse stadswarmtenet nu ook bij derden in. Daarbij hoeft het ook nog eens niet zo te zijn dat de bewoners van de wijk alle investeringen voor die bron hoeven op te brengen. Het kan bijvoorbeeld ook zo zijn dat een bank vertrouwen heeft in het initiatief en het mee-investeert of bereid is via leningen risico te dragen.”

Unieke wijk

Op de vraag of de samenwerking zoals die nu tussen Energiek Poelgeest en Vattenfall vorm krijgt ook elders in het land navolging zal krijgen, zegt Smies: “Dat is wel het idee. Tegelijkertijd maakt een aantal zaken dit project echt uniek: het is een financieel draagkrachtige wijk die bovendien rond de eeuwwisseling met een duurzaamheidsdoelstelling gebouwd is en direct is aangesloten op het warmtenet. Die infrastructuur ligt er dus al. En ook niet onbelangrijk: het gaat om een middentemperatuur-net. Dat maakt het mogelijk een aquathermiebron met warmtepomp aan te sluiten. Bij een hoge temperatuur zou het water met de warmtepomp verder opgewarmd moeten worden en dat kost veel elektriciteit. Dat maakt het te duur en minder duurzaam. Maar afgezien van die technische zaken is misschien wel de belangrijkste succesfactor de zeer actieve bewonersvereniging. Ik heb ontzettend veel respect voor de initiatiefnemers. Prachtig hoe zij hun energie hierin steken.”

Warmte uit water: aquathermie

Bij aquathermie wordt warmte uit oppervlaktewater, riool/afvalwater, of drinkwater gebruikt om gebouwen te verwarmen. Deze drie varianten van aquathermie worden respectievelijk aangeduid met de afkortingen TEO, TEA en TED. Het water wordt via een warmtenet naar woningen of gebouwen geleid. Een elektrische warmtepomp zorgt ervoor dat de warmte de gewenste temperatuur krijgt. Het warme water kan ook in de zomer worden opgeslagen in de bodem en later worden gebruikt (warmtekoudeopslag of WKO). Het afgekoelde water gaat na gebruik weer terug naar de bron. Bij TEO is zo’n WKO gebruikelijk omdat het oppervlaktewater in de winter onvoldoende warmte levert.

Reacties

Arno van Gestel en Peter van Schie ondertekenen het samenwerkingscontract. Foto Sia Windig
x Met het invullen van dit formulier geef je Energie+ en relaties toestemming om je informatie toe te sturen over zijn producten, dienstverlening en gerelateerde zaken. Akkoord
Renda ©2024. All rights reserved.

Deze website maakt gebruik van cookies. Meer informatie AccepterenWeigeren