Productie-kostenelektriciteit belemmerenhernieuwbare energie-technologie?n`Zwalkend overheidsbeleid kan de ontwikke-ling van offshore windenergie negatief be?n-vloeden,' concludeert Hans Martin Junginger.PROMOVENDUS HANS MARTIN JUNGINGER OVER DE LEERCURVEBENADERINGEen grote barri?re voor grootschalige toepas-sing van hernieuwbare energietechnologie-en zijn de elektriciteitsproductiekosten,schrijft Junginger. Deze kosten zijn de afge-lopen decennia voor een aantal technologie-en aanzienlijk gedaald, en zullen naar ver-wachting de komende jaren onder invloedvan continue leereffecten blijven dalen. Eendikwijls gebruikte methode om zowel in hetverleden behaalde kostenreducties te kwanti-ficeren, als mogelijke opties voor toekomsti-ge kostenreducties in kaart te brengen, is deleercurvebenadering (of ervaringscurvebe-nadering). Een leercurve beschrijft de kos-tenontwikkeling van een product of techno-logie als functie van de cumulatieve of totaleproductie van dit product of deze technolo-gie. De kostprijsontwikkeling als functie vangeproduceerde aantallen (in de tijd) wordtuitgedrukt in de term Progress Ratio (PR).Volgens deze definitie betekent een PR = 0,8(80%), dat de kosten per product met twintigprocent dalen bij elke verdubbeling van deproductieaantallen. Leercurve-effecten tre-den gewoonlijk op als gevolg van leren doordoen, leren door gebruik, leren door onder-zoek plegen, leren door onderlinge samen-werking, productstandaardisatie, heront-werp en/of opschalen/neerschalen van indi-Op 13 mei promoveerde MartinJunginger aan de universiteit vanUtrecht (UU) bij Prof. dr. Wim Tur-kenburg op het onderwerp Lear-ning in Renewable Energy TechnologyDevelopment. Junginger (1976) werdgeboren in het Duitse Braun-schweig en woont sinds zijn vijfdejaar in Nederland. Hij studeerdeeerder van 1995 tot 2000 schei-kunde in Utrecht en is sinds aprilals onderzoeker verbonden aanhet Copernicus Instituut voorDuurzame Ontwikkeling en Inno-vatie (UU). Momenteel onderzoekthij de kansen en belemmeringenvoor grootschalige duurzame im-port van bio-energie.viduele producten. In veel gevallen zal sprakezijn van een gelijktijdig optreden van boven-genoemde effecten, een verschijnsel dat inde lijn der verwachting ligt. Het is ook devraag of de PR een constante waarde behoudttijdens diverse stadia van een productlevens-cyclus. Zo zou een technologiesprong (inno-vatie) of introductie van een nieuwe produc-tietechnologie kunnen leiden tot versneldekostenreductie en daarmee een (tijdelijke ofstructurele) verandering in PR.CasestudiesHet onderzoek richtte zich daarbij vooral opde ontwikkeling van investeringskosten enelektriciteitsproductiekosten van windpar-ken op land, windparken op zee en diversebiomassatechnologie?n. Daarbij is veelvul-dig gebruik gemaakt van resultaten uit case-studies. Zo keek Junginger onder anderenaar de installatiesnelheid van windturbinesbij het Deense windpark Horns Rev. Voor deeerste turbine waren daarvoor drie dagen no-dig, de laatste stond er na acht uur.VolgensJunginger wordt ongeveer zeventig procentvan de elektriciteitsproductiekosten bepaalddoor de initi?le investeringskosten. Deze be-staan voornamelijk uit de kosten voor de tur-bines, de funderingen, de elektriciteitsaan-tekst eize de vries4Marginale turbine installatieduurAantal ge?nstalleerde turbinesInstallatieduur(dagen/turbine)1 2 3 4 5 6 7 8 910 20 30 40 50 60 80 100321,81,61,41,210,90,8nr1 okt 2005 joule 35met het NRC op gewezen dat je zo geen ver-trouwen bij marktpartijen opwekt.' Ook hetmeest recente beleidsdocument, het energie-rapport Nu voor later, besteedt weliswaar aan-dacht aan offshore wind, maar verwacht opbasis van een recent verschenen kosten/ba-tenanalyse dat de kosten van offshore windbij `meer geleidelijke implementatie' lagerzullen zijn. Impliciet wordt daarbij veronder-steld, dat andere landen de technologie on-dertussen verder zullen ontwikkelen. Jun-ginger waarschuwt dat een dergelijke free-rider-opstelling niet past bij de gekoesterdebeste leerling van de klas-reputatie van Neder-land en de ambitie om als koploper energie-transitiepaden te bewandelen. Voor een snel-le ontwikkeling van windparken pleit Jun-ginger daarom voor consistent overheidsbe-leid, dat de bouw van meerdere proefparkenop zee mogelijk maakt, en tegelijkertijd ookvoor internationale samenwerking en ken-nisuitwisseling, omdat vrijwel geen enkelland op de eigen thuismarkt voldoende wind-parken kan bouwen en zo kosten kan redu-ceren tot marktconforme waarden. `Alleendoor op die manier te werken kunnen snel-ler besparingen uit leercurvevoordelen wor-den behaald.' ?sluiting en de installatiekosten.Hij conclu-deert dat het mogelijk is om de leercurvebe-nadering toe te passen voor wind op zee doorgebruik te maken van data van gelijksoortigeindustrie?n . Onder twee verschillende groei-scenario's kunnen de totale investeringskos-ten van nu 1600-1700 /kW dalen tot 980-1300 in 2020. Wanneer de lopende bedie-nings- en onderhoudskosten evenredig afne-men, dalen de elektriciteitskosten met 25-39procent. Maar ook wordt duidelijk dat slechtsvijftien procent van de kostenreductie directdoor de ontwikkeling van windparken wordtbepaald, terwijl tachtig procent van de kos-tenreductie gedeeltelijk afhangt van ontwik-kelingen in andere technologie?n.Doelstelling onzekerIn zijn bespreking van resultaten conclu-deert Junginger dat het onzeker is of en on-der welke omstandigheden de Nederlandsedoelstelling van zeventien procent hernieuw-bare elektriciteit als bijdrage in de elektrici-teitsvraag in 2020 gehaald zal worden. Ditna evaluatie van drie verschillende toekomst-beelden en vier bestaande studies gericht opde specifieke Nederlandse situatie. Hij keekdaarbij onder andere naar sleutelfactoren alseconomische prestaties, mate van milieu-vriendelijkheid en mogelijke technologischevooruitgang. Daarnaast kan ook een eventu-eel Europees handelssysteem voor duurza-me elektriciteit invloed hebben op de hoe-veelheid ge?nstalleerd duurzaam vermogenin Nederland. Zo kan het voordeliger zijnom een gedeelte van de doelstelling buitenNederland te realiseren, omdat daar bijvoor-beeld meer ruimte voor windturbines is ofmeer biomassa beschikbaar is.Wind op zee was tot voor kort naast bio-ener-gie topprioriteit in de overheidsdoelstellingvoor duurzame energie en heeft een signifi-cant aandeel in de drie toekomstbeelden.Junginger noemt als grootste onzekerhedenvan deze `tot nu toe onbewezen technologie'de maximaal haalbare implementatiesnel-heid tot 2020, en de noodzaak om de vol-gende jaren de bouw van offshore windpar-ken te continueren, om zo leerervaring metde technologie te kunnen opdoen.Zwalkend beleidHet zwalkende overheidsbeleid zou de ont-wikkeling van offshore windenergie in onsland negatief kunnen be?nvloeden. Jungin-ger: `Zo werd bijvoorbeeld net voor de verde-diging van mijn proefschrift de MEP-subsi-die op nul gezet. Ik heb er in een interviewReductie van de installatietijdvan offshore windturbines bijhet Deense Horns Rev windpark.Een digitaal exemplaar van het proefschrift is tedownloaden op:www.chem.uu.nl/nws