opinie Tekst Warmold ten Zijthoff, Stedin D e grootste verbouwing van Nederland sinds de Tweede Wereldoorlog staat op het punt om van start te gaan. En wie ooit zijn woning heef t verbouwd weet hoeveel keuzes er gemaakt moeten worden en hoe moeilijk het kan zijn om daar samen met je partner uit te komen. Menig VvE-verga- dering loopt uit tot diep in de nacht omdat bewoners het niet eens worden over de begro- ting en de keuzes die hieraan ten grondslag liggen. Deze problemen raken uit vergroot als we gezamenlijk keuzes moeten maken over het duurzame alternatief voor aardgas in een wijk en de verstrekkende gevolgen die dat heef t in het aanpassen van woningen en het plaatsen van elektriciteitshuisjes, windmo- lens en zonneparken. Keuzevrijheid versus collectieve keuzestress, laagste kosten ver- sus minste gedoe en leren versus standaardi- seren. Over deze drie spanningen wil ik het hebben. Laagste kosten of minste gedoe Beleidsmakers lijken het er al over eens te zijn; op wijkniveau moeten we op zoek naar het maatschappelijk goedkoopste alternatief Spanning over het aardgasnet voor aardgas, waarbij maatschappelijk goed- koopst uit gaat van de optelsom van alle kos- ten van alle stakeholders bij elkaar. Of wel de optelsom van kosten in aanpassingen aan de woning, toekomstig energieverbruik en inves- teringen in infrastructuur. Het goedkoopste alternatief in wijk A kan anders zijn dan in wijk B. Lagere kosten leidt tot minder weerstand, zo wordt beredeneerd en is ook een gangbaar vertrekpunt in mijn organisatie. Vanuit het perspectief van bewoner speelt zeker ook de af weging 'gedoe' mee in de af weging. Een voorbeeld; all electric-oplossingen vormen in Het aardgasloos maken van wijken is geen eenvoudige opgave. Tal van spanningen belemmeren de gezamenlijke keuze voor een duurzaam alter- natief voor het gasnet. Warmold ten Zijthoff komt in dit artikel niet met het ei van Columbus. Maar hopelijk bent u in zijn woorden na het lezen ' still confused, but on a higher level' . 24 Energie + nr 4 december 2018 p24-25 Opinie.indd 24 30-11-18 13:24 enkele gevallen het goedkoopste lokale alter- natief maar vragen om een veel omvangrijkere w oningrenovatie dan een oplossing op basis van stadsver warming of duurzaam gas. Het is niet ondenkbaar dat bewoners afhankelijk van de meerprijs liever kiezen voor een inef fi - ciënter systeem waarbij de impact op hun w oning wordt beperkt. Het zogenaamde 'alles best zo lang je mij maar zo min mogelijk lastig valt' uitgangspunt. Een ander voorbeeld; iedereen weet als je jaarlijks van energieleve - rancier wisselt, je flink wat geld uit kan spa - ren. Maar zeg t u zelf eens: wisselt u vaak? Foto Nuon Leidingnetwerk stadsverwarming. Collectieve keuzestress Er zijn diverse voorbeelden van collectieve keuzes die door de hoeveelheid weerstand toch weer zijn teruggedraaid of welke maar terug blijven komen in het publieke debat. Denk bijvoorbeeld aan de invoering van het zorgstelsel in de VS maar ook andere maat - schappelijke discussies over de kleur van z warte piet waar we het met elkaar maar niet over eens worden. De warmtetransitie heef t alle potentie om massa's mensen naar het Malieveld te krijgen. Dat wordt nog eens ver - sterkt wanneer zoals hierboven geschetst in de collectieve keuze de maatschappelijke kostprijs zwaarder zou wegen dan het draag - vlak van bewoners. Er zijn echter ook voor - beelden van collectieve oplossingen die in no t ime geadapteerd zijn in de maatschappij. Denk aan contactloos betalen of de opkomst van elektrisch ver voer. Voorbeelden die star - ten vanuit keuzevrijheid maar al snel door het co llectief omarmd worden, eenvoudigweg omdat mensen ze wíllen. In de warmtetransi - tie zijn er al een aantal voorbeelden zichtbaar v an oplossingen die ook die potentie hebben. Stedin heef t bijvoorbeeld recent een wed - strijd voor startups uitgeschreven om de o verstap naar inductiekoken aantrekkelijk te maken. De winnende startup doet een voor - stel aan de bewoners om zonder extra kosten e en inductiekookset te laten plaatsen. Dit is mogelijk doordat het nieuwe fornuis wordt af betaald met het geld dat voorheen bestemd was voor de aardgasaansluiting. Dit voorstel zouden we nog verder kunnen uitbouwen door bijvoorbeeld de inductieplaat te 'custo - mizen' met het logo van je favoriete voetbal - club of een foto van je gezin. De eerste pilots g aan het leren, maar ik denk dat het een regel - rechte hit gaat worden. Mijn stelling is dat we j uist in de warmtetransitie ons eerst moeten richten op het uitwerken van sterke proposi - ties voordat we over gaan op dwingendere co llectieve maatregelen. Leren versus standaardiseren De huidige aanpak waarbij op wijkniveau keu - zes gemaakt moet worden, kost veel tijd. Dat d e keuze van wijk A ook invloed heef t op wijk B maakt dat gemeentes gevraagd wordt om op gemeentelijk niveau een transitievisie warmte op te stellen. Deadline hier voor is 2021. Om dit goed te doen moeten af hanke - lijkheden afgestemd worden op regionaal n iveau in de vorm van een regionale ener - giestrategie. Deadline hier voor is 2019. De t ijd dring t dan ook, stilzitten en niks doen is geen optie. Maar hier schuilt ook een risico: het risico dat we ons nog verder storten op het maken van goed doordachte plannen op basis van het huidige denkkader. Daarom hecht ik zoveel waarde aan de proef tuinen die subsi - die hebben gekregen van het ministerie van B innenlandse Zaken. Komende jaren gaan we daar onder vinden of de plannen werkelijkheid worden en welke nieuwe uitdagingen we wel - licht gaan tegenkomen waar nog geen ant - woorden op zijn. Gun elkaar de maximale tijd o m op kleinere schaal er varing op te doen, voordat je de grote structuren uit gaat rollen, zodat die grotere structuren over de as van de minste weerstand uitgerold kunnen worden. Een voorbeeld; in 1996 werd de chipknip inge - voerd, betalen zonder je pincode in te voeren. D e chipknip is uiteindelijk in 2015 compleet uit de markt gehaald, want niemand wilde eraan. In 2013 werd contactloos betalen inge - voerd, dat een enorme hit is, ter wijl de basis - principes niet enorm verschillen van chippen. I n de energiesector moeten we de flexibiliteit open houden voor de opmars van een ener - gievariant van contactloos betalen: iets wat i edereen wil en nauwelijks weerstand onder - vindt. D e weg van de warmtetransitie is nog lang niet uitgestippeld. Het zijn, zowel voor beleid - smakers als bewoners, lastige keuzes. Mijn h oop is dat de opmars van aantrekkelijke pro - posities, de durf en doortastendheid om keu - zes te maken en de oplevering van de kader - scheppende systeemplannen tegelijk samen ko men. En dat allemaal graag nog voordat de aarde te hard is opgewarmd. nr 4 december 2018 Energie + 25 p24-25 Opinie.indd 25 30-11-18 13:24