nanciering Tekst Ilse van Veghel en Eelco Meesen, Rebel Group De nanciering voor Windpark Krammer kwam op 22 maart rond. De bouw draait inmiddels op volle toeren. Van de unieke locatie, tot de bijzondere stroomafnemers tot het uitzonderlijke ecologische parkmanagement; het windpark wijkt op vele fronten af van de marktstandaard. Maar bovenal is het met ontwikkelaars Deltawind en Zeeuwind, die samen 4000 leden tellen, het grootste burgerinitiatief van Nederland. V oor de ontwikkeling van een windpark is een lange adem nodig. Deltawind en Zeeuwind zijn al in 2009 gestart met de verkenning van een windpark op de Kram- mersluizen. Daarbij kregen ze vanaf 2012 hulp van Rebel Group, die ze ondersteunde bij de ontwikkeling, de contractering, en het struc- tureren en ophalen van de fi nanciering. Wind- park Krammer is een coöperatief project. Deltawind en Zeeuwind hebben met de ont- wikkelingen van hun windparken een duide- lijk doel voor ogen; zo veel mogelijk groene energie opwekken op een manier die zo goed mogelijk in de omgeving past. Dat betekent dat stroomopbrengst boven fi nanciële opbrengst gaat. En dat met elke stakeholder gezocht wordt naar raakvlakken om samen richting realisatie van het park te komen. Het maakt niet uit of dat nou grondeigenaren, milieuverenigingen, contractpartijen of fi nan- ciers van het park zijn. Het projectteam streef t bij elk facet van de ontwikkeling en realisatie van het project naar een robuust windpark voor de 4000 leden van de coöperaties. Leden Het projectteam bestaat uit een groep experts die elk een deel van de er varing mee- brengen die nodig is voor de ontwikkeling van een groot project als Krammer: van het voor- bereiden en monitoren van de vergunningen, tot het contracteren van de turbineleveran- cier, tot het ophalen van de fi nanciering. De teamleden komen dus niet alleen van de coö- peraties, een groot deel is als adviseur inge- huurd. Op die manier borgen de coöperaties de benodigde kennis en er varing voor de ont- wikkeling van een park van deze omvang. Want hoewel Deltawind en Zeeuwind beide al meer dan 25 jaar windparken bouwen, is Krammer toch van een andere orde. De coöpe- raties hebben daarom een zelfstandige BV opgezet voor Windpark Krammer, met een eigen projectteam. Aan de oorsprong van dat team staan de twee medewerkers van Delta- wind en Zeeuwind die vanaf het eerste uur bij de ontwikkeling betrokken zijn. Daarnaast zijn de projectsecretaris (werk zaam voor Del- tawind) en de projectdirecteur (in 2013 aange- steld) twee vaste gezichten binnen het team. De rest van de teamsamenstelling beweeg t mee met de fase waarin het project verkeert. Hoe de teamsamenstelling ook is, het doel van de coöperaties wordt nooit uit het oog verloren. Dat is enerzijds te danken aan de vaste kern die de continuïteit van het team borgt, anderzijds wordt bij de aanstelling van nieuwe teamleden nadrukkelijk gekeken naar een culturele match. Omgeving Het projectteam is zich er zeer van bewust dat het voor de eigenaren van dit park, de 4000 coöperatieleden, van belang is dat de omgeving achter de komst van het park kan staan. Deze omgeving bestaat immers niet alleen uit de leden zelf, maar ook uit hun buren, familie en vrienden. Dit bewustzijn heef t zich bijvoorbeeld vertaald in de afspraken die met de directe omwonenden van het park zijn gemaakt. Deze belangheb- benden stonden niet direct te springen om de plannen van de coöperaties. In goed overleg is daarom gezocht naar een manier om naast de lasten ook de baten te delen. Er wordt een windfonds opgezet, dat gevuld wordt met opbrengsten uit het park. Hier- mee worden, op initiatief van de omwonen- den zelf, onder meer de daken van nabijgele- gen huizen voorzien van zonnepanelen. Ook de natuur- en milieuorganisaties zagen liever geen windpark in het natuurgebied van de Krammersluizen verschijnen. Daarom is een plan tot ecologisch parkmanagement Succesfactoren ? nanciering windpark Krammer 4 Energie + nr 2 juni 2017 Financiering windpark Krammer 3p.indd 4 31-05-17 14:32 gemaakt. Het park is voorzien van uitgebreide monitoringssystemen voor bepaalde vogels en vleermuizen, een 35 e turbine wordt pas gebouwd als na een aantal jaren geen nega - tieve impact op de omgeving wordt vastge - steld en onder leiding van een ecoloog worden natuurbeschermende maatregelen getroffen zoals een verplaatsbare oeverzwaluwwand. Dergelijke gezamenlijke oplossingen zijn teke - nend voor de manier waarop het team, namens de coöperaties, heef t gewerkt aan de acceptatie van het park. En het is door deze coöperatieve aanpak dat het park uiteindelijk relatief weinig appelanten tegen zich kreeg bij de Raad van State. De vergunningen bleven in stand, waarmee een belangrijke randvoor - waarde voor de financiering werd ingevuld. Coöperatieve gedachte De coöperatieve gedachte werkt aanstekelijk. In alle projectcontracten zijn elementen van bijzondere samenwerkingen te herkennen: · Het partnerschap met Enercon; dat niet alleen turbines levert maar ook als aan - deelhouder deelneemt. En die het met een mezzaninelening mogelijk maakt dat in een latere fase een burgerlening kan wor - den ingevuld. · Het stroomcontract is een nieuw concept waarin vier industriële bedrijven als directe afnemers de stroom van Krammer kopen en waarbij tevens ruimte blijf t om een gedeelte van de groencer tificaten aan de leden te leveren. · De financiering wordt verstrekt door vier banken die gezamenlijk optrekken, waarbij twee van deze banken onder de groenrege - ling financieren vallen, de andere twee niet. In elk van de trajecten is gezocht naar het gemeenschappelijk belang en daarmee zijn samenwerkingen tot stand gekomen die nieuw zijn in de markt. En misschien nog wel het allerbelangrijkst; het team acteert vanuit een oprechte overtuiging dat dit park voor alle betrokkenen acceptabel moet zijn. Daardoor zijn onderhandelingen altijd op basis van ver - trouwen verlopen. Dit heef t zich vertaald in een zeer soepel financieringstraject dat, dankzij het zorg vuldige voorwerk, binnen een strak tijdsbestek is doorlopen. Dat voor werk bestond uit het rond krijgen van de vergunnin - gen, uitonderhandelen van alle projectcon - tracten en het doorlopen van het due dilli - gence proces. Zaken die voor Krammer uiterst robuust zijn vormgegeven; op basis van de ingehuurde kennis en er varing, zonder daarbij het coöperatieve gedachtegoed van de initia - tiefnemers te verliezen. Voor het verkrijgen van de financiering is het cruciaal dat al deze facetten van de projectontwikkeling als puz - zelstukjes in elkaar passen. Drie succesfactoren Elk project heef t zijn eigen karakter en het vin - den van de beste financieringsstructuur is maatwerk. Toch zijn er een aantal basisele - menten die altijd op orde moeten zijn om een projectfinanciering rond te krijgen. Daarbij draait het voor de banken om vertrouwen in de kasstroom. Kan het project de leningen terug - betalen, ook als er sprake is van tegenvallers? Bij een projectfinanciering kunnen banken geen aanspraak maken op andere middelen van de aandeelhouders dan dat wat er aan kas - stromen binnen het project beschikbaar is. Daarom moet het project zelf helemaal op orde zijn voordat financiers bereid zijn een lening te verstrekken. En de bank moet er op kunnen vertrouwen dat het project daadwerkelijk con - form contracten gerealiseerd en geoperationa - liseerd kan worden. Op basis van het project Krammer en vele andere financieringstrajec - ten, zijn er succesfactoren te onderscheiden waar een project aan moet voldoen. Als deze randvoorwaarden goed ingevuld zijn, zullen veel banken interesse hebben om het project te financieren. En dat is gunstig: hoe meer inte - resse, hoe groter de marktspanning, hoe scherper de financieringscondities. 1. Eigen vermogen op orde Typerend voor een projectfinanciering is dat de bank 70 tot 90% van het benodigde kapitaal verstrekt. Dat betekent dat de bank een groot risico loopt als het project niet functioneert zoals verwacht, terwijl de zeggenschap over het project onder normale omstandigheden bij de aandeelhouders lig t. De bank vindt het daarom belangrijk dat de aandeelhouders er voor zorgen dat het project daadwerkelijk zo verloopt zoals op financial close werd ver - wacht. Eén van de manieren om dat te borgen is via het kapitaal dat de ontwikkelaar van het park zelf inbrengt. Dat eigen vermogen wordt bij tegenvallers het eerst aangesproken, waar - door ook de ontwikkelaar een prikkel heef t om het project tot een succes te maken. Vandaar dat het voor de bank een randvoor waarde is dat het eigen vermogen op orde is, voor de beoogde lening verstrekt wordt. Als je als pro - jectteam banken gaat benaderen, moet er dus een duidelijk en realistisch plan zijn ten aan - Foto Windpark Krammer nr 2 juni 2017 Energie + 5 Financiering windpark Krammer 3p.indd 5 31-05-17 14:32 nanciering paties kleiner is of langer op zich laat wachten dan ver wacht. Met een dergelijke back-upfi - nanciering kun je voorkomen dat fi nancial close, en dus de bouw van het park, niet kan starten door tegenvallers bij de burgerpartici- patie. 2. Vergunningen en contracten Voor banken is een project het meest aan- trekkelijk als de kasstromen van het park dui- delijk zijn. Dat wil zeggen, waar komen de opbrengsten vandaan en hoe ziet de kosten- structuur er uit? En vooral: welke zekerheden bevatten de contracten wanneer kosten hoger uit vallen of zich andere ongewenste situaties voordoen? Alle contracten moeten uiterlijk op fi nancial close rond zijn. Hoe meer al duidelijk is gedurende het onderhandeltra- ject met de banken, hoe steviger de onder- handelingspositie van het project. Daarnaast moeten de vergunningen onherroepelijk zijn. Bij grote projecten als Windpark Krammer zal de juridische houdbaarheid van deze vergun- ningen, alsmede de technische uitvoerbaar- heid van de projectcontracten, gedetailleerd beoordeeld worden in het due dilligence tra- ject. Op die manier verzekeren de banken zich er van dat er geen juridische of technische tekortkomingen zijn die de bouw en exploita- Foto J.J. de Wit/GMB. tie van het park in gevaar kunnen brengen. Dit traject heef t enige tijd nodig, het is dus goed om daar in de planning rekening mee te houden. 3. Sterk team De projectorganisatie is één van de belangrijk- ste succesfactoren van windpark Krammer. Een sterk team is gunstig voor de kwaliteit van elk project. Met betrekking tot de fi nanciering maakt een er varen team meer kans om gun- stige voorwaarden uit te onderhandelen. Daar- naast zullen ook potentiële fi nanciers een oor- deel vellen over de kundigheid van het team. Niet alleen het team waarmee ze aan de onder- handeltafel zitten, maar ook het team dat na fi nancial close aan de lat staat om het park te bouwen en te onderhouden. Vooral bij projec- ten van jonge coöperaties zullen fi nanciers op zoek zijn naar voldoende er varing voor een succesvolle uitvoering van het project. Tegelij- kertijd zal een coöperatie zelf de touwtjes in handen willen houden. Het is in die situatie dus zoeken naar de juiste balans tussen het inhu- ren van expertise en voldoende betrokkenheid van de leden bij de projectontwikkeling en het fi nanciering sproces. Zoals Krammer illus- treert, leg t het vinden van die balans geen windeieren. zien van het eigen vermogen. Ver volgens moet het eigen vermogen op moment van fi nancial close ook daadwerkelijk op de bankrekening van het project te staan. Deze bankvereiste is een uitdaging in verband met burgerparticipaties. Vaak moet dit geld nog opgehaald worden als het bankenproces van start gaat, om burgers niet te vroeg risico te laten lopen. Het is dan voor banken lastig inschatten of het beoogde burgerkapitaal ook daadwerkelijk opgehaald kan worden vooraf- gaand aan fi nancial close. Ook is het niet altijd gewenst om burgers bouwrisico te laten lopen. In dat geval is een overbruggingskre- diet nodig dat na de bouw mag worden ver- vangen door een burgerlening. Burgerpartici- paties kunnen dus op allerlei manieren worden vormgegeven en moeten tijdig star- ten. Niet alleen om 100% duidelijkheid te heb- ben tijdens het fi nancieringstraject. Ook omdat is gebleken dat het optuigen van een grote participatie van meer dan ?2 miljoen heel wat voeten in aarde kan hebben, mede omdat er in deze gevallen een toetsingsplicht lig t bij de AFM. Zorg daarom in ieder geval dat de structuur staat voor je met het project ban- ken gaat benaderen. En daarnaast is het goed om een back-upplan gereed te hebben, voor het geval de opbrengst van de burgerpartici- Werkzaamheden aan de fundatie van één van de turbines. 6 Energie + nr 2 juni 2017 Financiering windpark Krammer 3p.indd 6 31-05-17 14:32