Tekst Olivier Lauteslager, Platform 31 N ederland telt ongeveer 120.000 VvE's voor 1,2 tot 1,5 miljoen woningen. Die zijn samen goed voor ongeveer 15 tot 20% van de CO 2 uitstoot in de gebouwde omgeving. Veel VvE's kampen met achterstal­ lig onderhoud en sparen beperkt voor groot onderhoud. Vaak is dit onvoldoende voor een toekomstbestendig gebouw, met risico's op uit de hand lopende kosten of zelfs verloe­ derde panden. Een groot deel van de gebou­ wen is naoorlogs. Deze complexen zijn ener­ getisch slecht en qua comfort vaak ondermaats. Het gevolg is dat er wordt 'gestookt voor de buitenwereld' en dat de gebouwen en woningen onnodig veel CO 2 uit­ stoten. Dit in combinatie met het gegeven dat we de komende jaren van het aardgas af gaan en in 2050 CO 2­neutraal moeten zijn, veroor­ zaakt urgentie op de opgave appartementen­ complexen vergaand te verduurzamen. Belemmeringen De sector zit echter in een impasse vanwege een aantal belangrijke knelpunten: ? VvE's sparen te weinig voor instandhouding en hebben onvoldoende fi nanciële midde­ len voor duurzame woning verbetering. ? Kosten voor integrale woning verbetering zijn nu nog te hoog om vanuit betaalbare woonlasten te kunnen dragen. ? Standaardisatie van processen en kwali­ teitskeur voor integrale aanpakken ont­ breekt en is nodig voor ef fi ciëntie en kwali­ teitsborging op alle niveaus. ? Langjarige fi nanciering aan VvE's (>15jaar) is nog niet voor handen en 30 jaar is mini­ maal vereist om de mogelijkheden voor woning verbetering haalbaar en betaalbaar te maken.  Kansen Tegelijkertijd kent de VvE sector een aantal specifi eke kansen, waardoor zij weleens het startpunt voor verduurzaming van de particu­ liere sector zou kunnen zijn: ? Leden van een VvE zijn gewend om via de ser vicekosten een bedrag af te dragen voor onderhoud aan het gebouw, wat als een cashfl ow voor fi nanciering kan dienen. Dat is in het particuliere domein van grondge­ bonden woningen niet gebruikelijk. ? In VvE's kan juist de groepsdynamiek tot enthousiasmering voor verduurzaming lei­ den met schaalvoordeel tot gevolg. Een besluit tot renovatie of verduurzaming behelst immers altijd meerdere woningen. ? Het belangrijkste voordeel is de mogelijk­ heid om de fi nanciering voor de verduurza­ ming via de VvE te laten verlopen in plaats van via de individuele bewoners. En de rente en afl ossingsverplichtingen via een verho­ ging van de ser vicekosten te laten verlopen. Hierdoor worden individuele acceptatieperi­ kelen bij hypotheekverstrekkers vermeden. Het programma Om een transitie te onderzoeken en aan te jagen moest er een nieuw perspectief ontwik­ VvE naar nul op de meter keld worden op basis van een verleidelijke propositie met een businesscase die haalbaar of maakbaar is. Het doel is om een zelfstandig opererende gezonde markt te creëren, die uit­ eindelijk onafhankelijk is van overheidssteun. In de vorm van experimenten worden de vol­ gende aspecten uitgezocht: ? Vraag: hoe formuleren, organiseren en ver­groten we een nieuwe vraag die op (latente) behoef ten voor vergaande verduurzaming van VvE's inspeelt. ? Aanbod: welke innovaties, prestaties en partijen zijn nodig om een grootschalige afzet te genereren. ? Conditionering: welk regionaal en landelijk beleid en wettelijk kader is ondersteunend (of niet belemmerend) aan de groeiende relatie tussen deze nieuwe vraag en aan­ bod. Via zorg vuldig geselecteerde pilots, waaraan gemeenten bereid waren bij te dragen, is het experiment vormgegeven. In de driehoek tus­ sen vraag, aanbod en conditionering moeten alle seinen op groen staan om het nieuwe per­ spectief te kunnen realiseren. Het perspectief is om bewoners een woonlastenneutrale NOM­oplossing te bieden, met garanties gedurende de looptijd van de fi nanciering. Voor VvE's betekent het dat ze via een langja­ rige fi nanciering van 30 jaar tot substantiële toekomstbestendige woning verbetering komen. Een grootschalige schilrenovatie (iso­ latie) en toepassing van een ventilatiesys­ teem is de basis, en via energieopwekking wordt verbruik gecompenseerd. De bewoners betalen de renovatie via de ser vicekosten ide­ aliter uit vermeden energieverbruik en onder­ houd. Ze krijgen er een mooiere, bruikbaar­ dere, comfortabelere en waardevollere woning voor terug.  De praktijk De praktijk is natuurlijk weerbarstig, en vooral de moeilijke uitgangspunten van veel VvE's maakt één grote stap richting het Nul op de Meter perspectief vaak lastig. Slechts enkelen bleken hiertoe in staat. Voor de rest is een slimme strategie in stappen nodig. Bij analyse van tientallen VvE's concludeerden Platform31 heeft de afgelopen drie jaar samen met de Stroomversnelling het innovatieprogramma VvE's naar Nul op de Meter uitgevoerd, met als doel concrete oplossingen voor grootschalige verduurzaming van VvE's. Aan de hand vanlokale pilots, die met gemeentelijke co nanciering konden worden begeleid, werd ervaringopgedaan die tot lessen voor opschaling hebben geleid. Platform31 heeft 33 VvE's geanalyseerd en in meer of mindere mate begeleid in een traject naar Nul op de Meter (NOM) in één keer of in stappen.Inmiddels is een veelvoud aan VvE 's als gevolg hiervan hun mogelijkheden aan het verkennen. nr 4 december 2018 Energie + 11 p11-13VvEs NOM.indd 11 30-11-18 14:37 wij dat er drie dominante strategieën voor VvE's zijn: 1 Instandhouding van de originele kwaliteit Vrijwel alle onderzochte VvE's volgen deze strategie. Voor de komende tien jaar staat meestal geen grote ingreep gepland, en groot onderhoud wordt buiten het blikveld van de VvE gehouden omdat de MeerJarenOnder ­ houdsPlanningen (MJOP) niet verder reiken d an tien jaar. Dit uitgangspunt levert een risico op voor de VvE. De grote ver vangings­ investeringen na een periode van tien tot vijf ­ tien jaar, kunnen in dit veel voorkomende scenario, zonder ser vicekostenverhoging, n iet worden gedragen. Om deze kosten te kunnen dragen, is een correctie van de ser vicekosten nodig. Bij de onderzochte g evallen gaat het om ca. ? 60 euro per maand per appartement. 2 Verbeteren van de energieprestaties Sommige VvE's voeren al een onderhoudsbe ­ leid gericht op verduurzaming. Als dit om een s tructurele planning gaat (in plaats van een eenmalige ingreep) valt op dat het Duurzame MeerJarenOnderhoudsplan (DMJOP) verder reikt dan tien jaar, soms zelfs tot 30 jaar. In deze gevallen is de reser vering voor groot onderhoud vaak voldoende met gemiddeld tussen ?80 ­?1 00 per appartement per maand. We hebben bij deze strategie gecon ­ stateerd dat het ontbreken van een toekom ­ stige doelstelling (gasloos, energieneutraal, e tc.) tot gekozen maatregelen kunnen leiden die een stagnatie van de verduurzaming ople ­ veren. Het plukken van laaghangend fruit op b asis van kortste terug verdientijd betekent meestal dat het pad naar verdere verduurza ­ ming wordt afgesneden, tenzij men desinves ­ teringen accepteert. Het verdient de aanbeve ­ ling om dan een stappenplan te ontwikkelen d ie spijtmaatregelen voorkomt, ook wel no regret ­s trategie genoemd. 3 Onderhoud gericht op duurzame woningverbetering Toekomstbestendig beleid gaat over meer dan alleen duurzaamheid. Een aantrekkelijker, comfortabeler, beter bruikbaar, onderhouds ­ arm en blijvend betaalbaar gebouw spreekt i edereen aan. Dat dit binnen handbereik komt als men zich gecommitteerd heef t aan de reser vering voor groot onderhoud van ? 80 ­ ?1 00 per appartement, weten maar weinigen. Een rigoureuze (integrale) renovatie van gebouwschil en installaties kan al deze voor ­ delen op een efficiënte manier bewerkstelli ­ gen. Als een VvE een 30 ­j aars financiering aangaat waarbij vermeden onderhouds ­ en energiekosten de rente en aflossing dekken, dan valt zo'n integrale renovatie in 1 of meer ­ dere stappen te bekostigen. Dat betekent dat b ewoners direct na de renovatie al profiteren van een beter, aantrekkelijker, comfortabeler en betaalbaar gebouw, en niet een jarenlang traject hoeven af wachten en financieren. In Assen, Apeldoorn en Leusden vindt zo'n metamorfoserenovatie plaats, waaruit veel geleerd is en veel voorbeeld genomen kan worden. Resultaten Het programma heef t geresulteerd in een waardevol instrumentarium voor de sector. Een handreiking met procesomschrijving voor de begeleiding van VvE's en een rekentool voor een NOM ­ve rkenning en voor de ondersteu ­ ning van de besluit vorming door VvE's is ont ­ wikkeld. Daarnaast is er een reeks van lessen en aanbevelingen richting vragers, aanbieders, overheden en overige actoren opgeleverd. Op een aantal plaatsen heef t de pilotbegeleiding 12 Energie + nr 4 december 2018 p11-13VvEs NOM.indd 12 30-11-18 14:37 geleid tot een positief besluit voor uit voering van een grootschalige renovatie. Deze casus­ sen leiden tot prachtige en inspirerende voor ­ beelden voor de sector. In Gelderland, Brabant e n de metropoolregio Rotterdam Den Haag heef t het programma geleid tot een regionale VvE ­ aanpak waar inmiddels nog veel meer VvE's verkend en begeleid worden. Workshops hebben geleid tot een groeiende groep bege ­ leiders en adviseurs van VvE's die kunnen hel ­ pen om de stappen naar nul inzichtelijk te m aken en te zetten.  Alle informatie is openlijk te vinden op de websites www.platform31.nl en www.energielinq.nl VvE Lindenhove Vooral dankzij koploper VvE Lindenhove heb ­ ben we alle fasen van het traject kunnen doorlopen en instrumenten ontwikkeld. Lin ­ denhove is een complex met 180 apparte ­ menten en 13 verdiepingen uit de jaren '70 aan de Loolaan in Apeldoorn. Sinds 2015 loopt het zorg vuldige proces en onderzoek met deze bewonersgroep, mede mogelijk gemaakt door het rijk, de gemeente en de provincie. De grootschalige NOM ­re ady ­re no­ vatie wordt binnenkort opgeleverd. Het reno ­ vatieplan behelst een totale vernieuwing van dak en gevels, met hoog waardige isolatie en veel aandacht voor goede kierdichting. Onderdeel daar van zijn de nieuwe balkons die als wintertuin een isolerende en comfort ­ verhogende functie ver vullen, maar waarmee in één klap ook het probleem van de vele kou ­ debruggen van het betonnen gebouw is opgelost. Daarnaast wordt er een hoogrende ­ ment ventilatiesysteem met warmteterug ­ winning geïnstalleerd, die voor een gezond en aangenaam binnenklimaat in de apparte ­ menten en gezamenlijke ruimtes zorgt. Het integrale concept realiseert een energiebe ­ sparing van minimaal 75 procent ten opzichte van het huidige verbruik. Bovendien is het complex voorbereid om in de toekomst als ­ nog volledig naar NOM te gaan door toevoe ­ ging van een warmtepomp en zonnepanelen. Dankzij deze energiebesparing en opge ­ bouwde reser ves voor groot onderhoud kan het plan zonder meerkosten (ten opzichte van huidige lasten) voor bewoners gerealiseerd worden. En wat nu? Het programma en het opgeleverde instru ­ mentarium is gericht op alle belanghebben ­ den in de VvE sector. VvE ­b esturen kunnen zich ermee oriënteren en vinden vooral hou ­ vast voor hun proces. Specifiek VvE's die voor e en grote ingreep staan, met goede ser vice ­ kostenniveaus en voldoende gereser veerde m iddelen komen in aanmerking. Voor gemeenten levert het inzage op in de wijze waarop het proces ondersteund moet wor ­ den. Financiers en VvE ­b eheerders kunnen de voorwaarden voor een nieuwe dienstverle ­ ning eruit opmaken. Het rijk zal aanknopings ­ punten vinden voor het opheffen van belem ­ meringen en verbeterde wetgeving en s ubsidiebeleid. Al het opgeleverd materiaal is richtinggevend en bedoeld om een aanzet te gegeven zodat het verder uitgewerkt kan wor ­ den. Inhoudelijke ver volgstudies ter validatie en verbeterd aanbod van integrale renovaties zijn nog nodig. Het lijkt erop dat het Neder ­ lands EnergiebespaarFonds (NEF ) en Stimule ­ ringsfonds Volkshuisvesting (SVn) hun finan ­ cieringsaanbod voor VvE's gaan uitbreiden m et een looptijd van 30 jaar. Dit betekent dat een van de grootste hobbels wordt weggeno ­ men en woning verbetering voor VvE's (evt. in s tappen) binnen bereik komt. De mogelijk ­ heid van woning verbetering met behulp van d e instrumenten heef t op veel fronten al geleid tot andere discussies en keuzes gericht op toekomstbestendigheid. nr 4 december 2018 Energie + 13 p11-13VvEs NOM.indd 13 30-11-18 14:37