In 2050 wonen we zonder aardgas. We weten alleen nog niet precies hoe we op dat punt gaan komen. De kranten staan vol met artikelen over mogelijke alternatieven en mooie nieuwe technieken, maar er is er niet één die overal het beste is. Per wijk wordt de oplossing anders. Dat maakt de feitelijke uitvoering al ontzettend complex. Bovendien gaat het om aanpassingen in de woning. De enige die bepaalt wat er in de woning gebeurt, is de huiseigenaar zelf. Bewoners zullen daarom met hun buren en de gemeente moeten gaan bepalen wat zij in hun wijk en hun woning willen. En dat maakt deze transitie niet alleen technisch complex, maar vooral uitdagend op het sociale vlak.
opinie
Wonen zonder
aardgas
In 2050 wonen we zonder aardgas. We weten alleen nog niet precies hoe we
op dat punt gaan komen. De kranten staan vol met artikelen over mogelijke
alternatieven en mooie nieuwe technieken, maar er is er niet één die overal
het beste is. Per wijk wordt de oplossing anders. Dat maakt de feitelijke
uitvoering al ontzettend complex. Bovendien gaat het om aanpassingen in
de woning. De enige die bepaalt wat er in de woning gebeurt, is de huiseige-
naar zelf. Bewoners zullen daarom met hun buren en de gemeente moeten
gaan bepalen wat zij in hun wijk en hun woning willen. En dat maakt deze
transitie niet alleen technisch complex, maar vooral uitdagend op het
sociale vlak.
Foto HIER verwarmt
Tekst Susanne van Suylekom, HIER verwarmt
26 Energie + nr 2 juni 2018
26-28-Aardgasvrij bouwen.indd 26 29-05-18 09:54
V
anuit het Ministerie van Binnenlandse
Zaken is een budget vrijgemaakt van
? 85 miljoen, dat besteed gaat wor
-
den aan 20 'proef tuinwijken' van ongeveer
5
00 woningen. Dat geld is niet bedoeld voor
proceskosten, alleen voor daadwerkelijke
maatregelen. Het komt in de praktijk dus neer
op een subsidie van gemiddeld ? 8.500 euro
voor aanpassingen in een woning. Alleen kan
het prima zo zijn dat zelfs met de meest pas -
sende techniek, de aanpassingen in een wijk
p
er woning zo'n ? 30.000 kosten. Zonder
goed werkende financieringsconstructies als
gebouwgebonden financiering, is het voor
veel bewoners daarom nog steeds geen haal -
bare kaart om mee te werken aan een proef -
tuin, zelfs al zouden ze willen.
Purmerend
En voor oplossingen die wel binnen het bud -
get van ? 8
.500 euro per huis vallen, is het
nog steeds niet zo dat deze 'proef tuin-aanbie -
ding' mensen gegarandeerd over de streep
g
aat trekken. In de gemeente Purmerend is
men met drie mensen en veel liefde, hard aan
het werk om een straat met 77 huizen van het
aardgas af te krijgen. Er is intensief persoon -
lijk contact, vertrouwen, een beproefde lokale
o
plossing, de wens om alle aanpassingen te
betalen, en nog steeds zijn er bewoners die
geen trek hebben in een overstap op het
lokale warmtenet. Simpelweg omdat ze geen
zin hebben in het gedoe in hun huis. De
gemeente heef t wettelijk nog geen poot om
op te staan, dus ze weigeren gewoon. En dat
is op dit moment de praktijk.
Warmterecht
Alleen de aansluitplicht op gas, waar bewo -
ners zich nu nog op kunnen beroepen, komt
b
innen afzienbare tijd te ver vallen. In plaats
daar van krijgen bewoners in de toekomst een
warmterecht. Daarmee verandert iets essen -
tieels. Mensen moeten straks verplicht over
o
p een alternatieve vorm van ver warmen als
ze niet in de kou willen zitten. Voor de proef -
tuinwijken komt die wetswijziging waarschijn -
lijk te laat, maar situaties zoals in Purmerend
k
un je daarmee in de toekomst onder vangen.
Alleen moeten we wel goed nadenken over
wat dat warmterecht precies inhoudt. Het
wordt nu omschreven als het recht op een ver -
zwaarde elektriciteitsaansluiting of een aan -
sluiting op een warmtenet. Alleen daarmee is
j
e huis niet warm. Daar voor zijn ook aanpas -
singen nodig binnen de woning. Mensen zou -den dus niet alleen recht moeten hebben op
e
en bepaalde aansluiting, maar ook op goede
begeleiding, inclusief financiering, bij de over -
stap van aardgas naar een warmte-alterna -
tief.
Regie
Omdat de oplossing vaak per wijk verschilt,
hebben gemeenten de schone taak toebe -
deeld gekregen om de regie over de wijkpro -
cessen in hun gemeente te voeren. Als lokale
o
verheid zitten zij immers het dichts bij het
vuur. Uiterlijk eind 2021 moeten zij voor alle
wijken in hun gemeente duidelijk hebben
wanneer ze van het aardgas afgaan, en voor
de wijken die voor 2030 overstappen, moet
ook al bekend zijn welke technische oplossing
het gaat worden. In ruim 30 gemeenten is,
meestal in het kader van de Green Deal aard -
gasvrije wijken, al gestart met het overstap -
proces voor een wijk. In de meeste gemeenten
i
s dat proces nog niet veel verder gekomen
dan de eerste stap: het informeren van bewo -
ners. Maar er wordt er wel op veel plekken
n
agedacht over ver volgstappen. Hoe maak je
een keuze voor een techniek, hoe coördineer
je de uit voering, wat kan wel, wat kan niet,
wat zijn acceptabele randvoorwaarden voor
de bewoners en op welke wijze moeten zij bij
het proces betrokken zijn?
Vier stappen
In de basis bestaat ieder wijkproces voor de
bewoners uit vier stappen. Dat klinkt simpel,
maar er zitten haken en ogen aan iedere
stap.
? He t informeren van bewoners
Omdat de bewoner bepaalt wat er in de eigen
woning gebeurt, is het belangrijk dat die
samen met de gemeente een goed geïnfor -
meerde keuze kan maken voor een bepaald
t
echnisch alternatief. Een doorsnee wijkpro -
ces start met een brief van de gemeente met
e
en uitnodiging voor een eerste bewoners -
avond, maar dat is pas de aanloop naar de
d
aadwerkelijke informatievoorziening. In een
doorsnee wijk uit de jaren 70, is ieder huis al
vier keer verbouwd. Het ene huis heef t wel
een geïsoleerd dak, het volgende alleen de
spouw en in het derde huis is nog niets
gebeurd. Om te weten wat er in jouw eigen
woning moet gebeuren, moet er een gespeci -
aliseerd adviseur in de woning komen om te
s
chetsen welke aanpassingen er gedaan moe -
ten worden bij ieder mogelijk alternatief voor a
ardgas, inclusief een kostenplaatje. Van der
-
gelijke gespecialiseerde adviseurs zijn er nu
in
Nederland hoogstens enkele tientallen, en
misschien het driedubbele als je specialisten
in dienst van uitvoerende bedrijven meetelt.
Om voor miljoenen woningen tot een passend
advies te komen, is er veel meer mankracht
nodig. Daarnaast zullen bewoners meer
inzicht moeten krijgen in de kosten van de
aanpassingen buiten hun huis, zoals de ver -
zwaring van het elektriciteitsnet, of de opwek
v
an warmte in hun buurt om een beter totaal -
beeld te hebben van de kosten van een warm -
tealternatief.
? He t maken van een keuze
Gemeenten zijn gewend om keuzes over de
ondergrond, zoals ver vanging van riolering
of de aanleg van een warmtenet, zelf te
maken. En hoewel er nu nog steeds gemeen
-
ten zijn die bij aardgasvrij in diezelfde modus
s
pringen, kan dat niet. De bewoner moet vol -
waardig mee kunnen doen in het besluit vor -
mingsproces. Gemeenten zullen hier vol -
doende capaciteit voor vrij moeten maken.
M
aar hoe ziet de besluit vorming er dan pre -
cies uit? Over het algemeen wordt uitgegaan
v
an een "wijkverkiezing" waarbij bewoners
gaan stemmen voor het meest wenselijke
alternatief. Maar het principe van de meeste
stemmen gelden gaat niet op als er voor een
collectieve oplossing veel meer dan de helf t
van de wijk mee moet. En wat als de woning -
corporatie het merendeel van de wijk in han -
den heef t, zoals in Over vecht Noord? Wat
v
oor waarde heef t de stem van een klein deel
eigenaar-bewoners dan nog? Zo'n aardgas -
vrijverkiezing is nog nergens daadwerkelijk
u
itgevoerd, dus het is nu moeilijk om te zeg -
gen wat wijsheid is. Maar een landelijke stan -
daard zou wel kunnen helpen bij het gevoel
d
at mensen een gelijke behandeling krijgen.
Landelijk zouden bijvoorbeeld drie stan -
daardprocedures voor gedegen besluitvor -
ming kunnen worden opgesteld. In een wijk
z
ou dan in twee stappen een besluit geno -
men kunnen worden door eerst een keuze te
m
aken voor het type besluit vorming dat bij
de wijk past, en in een tweede kiesronde het
aardgasvrije alternatief pas aan bod komt.
Door deze tweetraps besluit vorming, leg je
in de eerste kiesronde vast dat mensen
akkoord gaan met de uitkomst van de
tweede kiesronde en onder vang je de discus -
sie over de eerlijkheid van het uiteindelijke
be
sluit.
Foto HIER verwarmt
nr 2 juni 2018 Energie + 27
26-28-Aardgasvrij bouwen.indd 27 29-05-18 09:54
opinie
? Het regelen van passende financiering
Kosten zijn nu de grootste zorg van Nederlan -
ders als je het hebt over wonen zonder aard -
gas. Als je een hele wijk op de schop gooit en
i
edereen iets aan zijn woning moet gaan
doen, moet je qua financiering uitgaan van de
zwakste schakel. Dat is de bewoner die nog
geen honderd euro over heef t voor een ver -
bouwing en geen euro per maand meer kwijt
k
an zijn aan vaste lasten. Dat houdt in dat je
de hele overschakeling voor de bewoner kos -
tenneutraal moet kunnen uit voeren. Omdat
d
e basis van de warmtetransitie lig t in het
besparen van energie door betere isolatie,
zou de energierekening omlaag moeten gaan.
Vanuit die besparing kan een verbouwing
voor een deel gefinancierd worden. Alleen
moet die financiering dan niet als lening aan
de bewoners van een huis hangen, maar aan
het huis zelf. De ontwikkeling van deze
gebouwgebonden financiering is gelukkig
opgenomen in het Klimaatakkoord en er
wordt in de praktijk ook al mee geëxperimen -
teerd. Als in een wijk gestart wordt, is het e
ssentieel dat er een dergelijke financierings
-
constructie beschikbaar is. Stroomversnel -
ling publiceerde er in februari een het rapport
'
Objectgebonden financiering van verder -
gaande energiebesparende maatregelen'
o
ver.
? He t uitvoeren van de aanpassingen
in de wijk
Als de keuze is gemaakt en de financiering bin -
nen, is het tijd om aan de slag te gaan. Maar
h
oe pak je dat slim aan als je de kosten zo laag
mogelijk wilt houden? Voor isolatie en installa -
ties is het handig om zoveel mogelijk een
g
ezamenlijke uit vraag te doen bij aanbieders.
Daarnaast is de volgorde van de werk zaamhe -
den belangrijk. Je kunt geen warmtepomp of
l
agetemperatuur warmtenet aansluiten als de
woning nog niet voldoende geïsoleerd is. En
het liefst wil je de straat maar één keer open
leggen. De gemeenten hebben een regierol en
zullen een wijze moeten bedenken voor de uit -
voering. Op basis van de er varingen bij de
g
emeenten waar men nu bezig is met warmte,
kun je er van uitgaan dat je minimaal twee
mensen per duizend woningen aan mankracht
nodig hebt om het proces in een wijk goed uit
te kunnen voeren. Het Rijk vindt dat gemeen -
ten dit zelf moeten regelen. In de praktijk
g
ebeurt dit nog vrijwel nergens. Maar het zou
onzorg vuldig zijn om bewoners in de uit voe -
ring niet intensief te ondersteunen.
De warmtetransitie wordt wel eens vergele -
ken met de deltawerken, of de eerdere over -
stap naar aardgas in de jaren '60, meestal ten
t
eken dat het ons wel gaat lukken. En dat zal
ook zeker zo zijn, alleen de vergelijkingen
doen geen recht aan de complexiteit van deze
overstap, of hoe ingrijpend het zal zijn voor
mensen thuis, mensen zoals jij en ik, wiens
huis ongevraagd flink overhoop moet. Over
de komende jaren zullen we samen verder
gaan ontdekken hoe we dit zo optimaal moge -
lijk kunnen aanpakken. Qua kosten, maar ook
w
at betref t het verlichten van de last voor
bewoners. Dat doen we allereerst door een
deugdelijk sociaal proces voor een wijk in te
richten.
Een huis moet eerst goed geisoleerd worden voor naar de warmteopties wordt gekeken.
Foto HIER verwarmt
28 Energie + nr 2 juni 2018
26-28-Aardgasvrij bouwen.indd 28 29-05-18 09:54
Reacties