internationaalCo?peraties werkengoed in crisisWindmolenpark in Spanje10 Energie+ nr 2 juni 2013nr 2 juni 2013 Energie+ 11Tekst Siward ZomerCo?peraties doen het altijd goed intijden van crisis. In 1860 tijdens delandbouwcrisis begon FriedrichRaiffeisen bijvoorbeeld de eerste co?pera-tieve bank in Duitsland. In de crisis van dejaren 30 hielp de Amerikaanse overheidonder de New Deal bij de oprichting vankleine lokale co?peratieve banken. DezeCredit Unions zijn democratisch georgani-seerd. Elk lid heeft een eigen stem. Vorigemaand werd bekend dat deze co?peratievebanken gezamenlijk de vijfde grootste bankin de VS zijn. Het is dus niet gek dat de groeivan co?peraties zich nu manifesteert in dehuidige milieu-, energie- en financi?le crisis.Co?peraties doen het goed in de crisis omdater voor de opstart geen geld van de bank nodigis. Elk lid is mede-eigenaar en heeft er dusdirect belang bij iets in te brengen in deco?peratie. In veel gevallen is dit kennis envrijwillige arbeid. Dit staat niet op de finan-ci?le balans, maar is wel degelijk wat waard.De gepensioneerde elektricien en de oud-medewerker van een netwerkbedrijf helpen deco?peratie vrijwillig met de technische ontwik-kelingen en een ander zorgt voor de vergader-locatie in zijn of haar huis, bedrijf of organisa-tie. De eerste filialen van de voorloper van deRabobank werden decennialang gerund vanuitde woonkamer van de voorzitter of penning-meester van de lokale co?peratie.Franse energieco?peratieIn de Franse regio Combraille is een kleineenergieco?peratie opgericht met 170 leden,genaamd Combraille Durables. Deze co?pera-tie had grote plannen met windturbines, maardat bleek al snel te hoog gegrepen. CombrailleDurables begon daarom met een kleinePV-installatie op een school. Al snel kon deco?peratie dit project herhalen en groeide deorganisatie. Nu zijn ze organisatorisch klaarom het windturbineproject toch weer op tepakken. "Als je mensen vertelt dat je ze nodighebt, vluchten ze", vertelt een bestuurslid vanCombraille. "Als je ze vertelt dat zemede-eigenaar van een PV-installatie kunnenworden, betalen ze 50 euro en volgen ze hetproject van een afstand. Maar beetje bij beetjeraken ze toch betrokken. De ??n bakt een taartvoor de jaarvergadering, de ander brengt zijntechnische kennis in. En ze maken allemaalgratis reclame in het dorp, want ze vertellenerover bij hun familie en vrienden. Webegonnen met de happy few, maar langzaamgroeiden we uit tot een organisatie waariedereen bij wilde horen."Co?peraties kunnen van deze sociale krachtgebruik maken omdat de lusten van de arbeidgedeeld worden. Het mede-eigenaarschap ende daarbij horende democratische georgani-seerde zeggenschap cre?ert betrokkenheid. Ineen bedrijf waar de winsten geprivatiseerdworden en waar alleen de top beslist, is ditbijna onmogelijk. De sociale kracht vanco?peraties kan optimaal benut worden doorzo transparant mogelijk te werken. Dat geldtzowel voor de organisatiestructuur als voor definanci?n. Als co?peratie moet je altijdonthouden dat elk lid mede-eigenaar wordt.Dat geldt voor het eerste lid, maar ook voor het5000e lid. Mensen worden alleen lid als ze deorganisatie begrijpen en kunnen zien wat ermet hun geld gebeurt. Mensen kopen immersook geen auto als ze niet onder de motorkapmogen kijken. Als leden de organisatiedoorzien en begrijpen hoe zij kunnen bijdra-gen is het makkelijker om te participeren. Opdeze manier maak je gebruik van het socialestartkapitaal dat je hebt als co?peratie.KleinOm te starten als bedrijf moet kennis en arbeidingekocht worden door werknemers aan tenemen. Daarvoor is startkapitaal nodig. Geldis duur en moet vaak dubbel terugverdiendworden. Maar vrijwillige uren zijn gratis enhoeven niet terugbetaald te worden. Dit is hetgrote verschil tussen een co?peratie en eenbedrijf dat begint met een startkapitaal datgeleend is en met rente die terugbetaald moetworden. Een banklening dwingt een organisa-tie zo snel mogelijk te groeien, want derenteschuld loopt snel op. Als die groei stoptdoor bijvoorbeeld een crisis, dan ligt faillise-ment op de loer. Door de inzet van leden hoefteen co?peratie geen banklening met rente afte sluiten. Dit geeft co?peraties de veerkrachtom te blijven bestaan als projecten niet van degrond komen door bijvoorbeeld regulering,bureaucratie of een financi?le crisis. Hetsociale startkapitaal geeft de co?peratie demogelijkheid om zo klein te blijven als ze zelfwil. In de definitie van een co?peratie staat datzij bestaat om te voorzien in de behoefte vanElke week komen er nieuwe energieco?peraties bij, niet alleen inNederland maar overal in Europa. Het is dus geen hype die wel weerverdwijnt. Het Europese onderzoeksproject REScoop 20-20-20 heeftonderzoek gedaan bij vijftien Europese energieco?peraties en ontdektedat het succes van deze bedrijven voortkomt uit de stabiliteit en veer-kracht van het co?peratieve bedrijfsmodel. Deze eigenschappen zijn nodigin een markt die handelt in een product waarvan we allemaal afhankelijkzijn. Hoe snel de lokale duurzame energiebeweging groeit, hangt af van desamenwerking tussen co?peraties in de komende jaren.FotoDeutscherRaiffeisenverbandFriedrich Raffeisen12 Energie+ nr 2 juni 2013internationaalleden. Het doel van de organisatie is dus niethet vergroten van het ledenaantal, maar hetvoorzien in de behoefte van de leden, of het ernu twee of 43.000 zijn. Voer je als organisatiedeze taak effectief uit, dan zal vergroting vanhet ledenaantal een gevolg zijn.Een banklening wordt bij een co?peratie danook niet afgesloten om het ledenaantal of deorganisatie te laten groeien. Een lening wordtafgesloten voor projecten met weinig risicoen waarvan de co?peratie zeker weet dat hetgeld terugkomt. Het is daarom slim klein tebeginnen met projecten die de eigen ledenaanspreken, dit cre?ert draagkracht enbekendheid, waardoor het ledenaantalgroeit. Naarmate het ledenaantal stijgt,groeit ook de behoefte en kunnen grotereprojecten opgestart worden. Als er eengrotere geldstroom ontstaat, kan de co?pera-tie betaalde krachten inzetten om dewerklast van de vrijwilligers te verlichten.AlternatievenHet verschil tussen traditioneleenergiebedrijven en energieco?peraties zitook in de businessmodellen. Die van energie-bedrijven zijn gebaseerd op groei en winst.Klanten krijgen bijvoorbeeld financi?levoordelen geboden als ze meer verbruiken.Als door de crisis het verbruik daalt, komt ditmodel onder druk te staan. De twee grootsteenergieco?peraties in het onderzoekREScoop 20-20-20 hadden hunbusinessmodel zo georganiseerd dat deverkoop van kilowatturen niet leidend was.Elektrizit?tsWerke Sch?nau (EWS) en hetBelgische Ecopower verkopen hunkilowatturen tegen een eenvoudig tarief metalle kosten erin. Gebruik je veel dan betaal jeveel, gebruik je weinig dan betaal je weinig.Dit geeft een duidelijk financi?le prikkel voorenergiebesparing. EWS hanteerde zelfs eenhogere prijs bij hoog verbruik. Bij Ecopower isde elektriciteitslevering een dienst die tegenkostprijs wordt aangeboden aan de leden. Zeverdienen hun geld met de productie vanduurzame energie. EWS verdient haar geldmet het beheer van het elektriceitsnet.Energieco?peraties zijn open en transparanteorganisaties. Dit kan omdat eeuwige groeiniet het doel is. Zij hebben er geen bezwaartegen als er tien kilometer verder een andereenergieco?peratie ontstaat die precieshetzelfde doet. Beide organisaties bestaanvoor de behoefte van de eigen leden en nietom in concurentie elkaars consumentenbinnen te halen. Vandaar het zesde co?pera-tieve principe: `samenwerking tussenco?peraties'. Dit heeft twee voordelen. Kennishoeft niet ingekocht te worden als deze nietintern aanwezig is. En het kopi?ren van ide?enbrengt een versnelling in de groei van deco?peratieve energiebeweging. Een mooivoorbeeld hiervan is Som Energia in Spanje.In Spanje wordt al jaren veel duurzameenergie geproduceerd, maar Som Energia wasde eerste energieco?peratie. Door het gebrekaan voorbeelden in Spanje reisde de voorzit-ter naar Belgi? om daar het model vanEcopower te kopi?ren. Dit is een Belgischeenergieco?peratie met meer dan 43.000leden. Ecopower produceert duurzameenergie en levert die aan de leden. Er is doorSom Energia geen tijd verspild om het wielopnieuw uit te vinden. De Spaanse co?peratienam de organisatiestructuur en het bedrijfs-model over en begon vanaf dag ??n te werkenaan het eigen doel; het produceren enverkopen van duurzame energie aan de leden.De co?peratie begon met het doorverkopenvan duurzame energie die door derden werdgeproduceerd, met als doel om uiteindelijkedeze duurzame energie zelf op te wekken.Som Energia groeide op deze manier intwee jaar uit tot een co?peratie met meer dan6000 leden en heeft nu drie fulltime werkne-mers in dienst. De rest van het werk wordt nogsteeds gedaan door vrijwilligers. Er zijnongeveer dertig vrijwilligersgroepen in heelSpanje aan het werk om nieuweenergieprojecten van de grond te krijgen enoveral worden informatieavonden gehoudenom het co?peratieve model uit te leggen aange?nteresseerde burgers.Intern naar externEen sterke grote co?peratieve beweging inde energiesector is nodig als contragewichtvoor de organisatiemodellen die gericht zijnop eeuwige groei en kortetermijninvesterin-gen. Energie is iets dat we allemaal nodighebben. Het is daarom verstandiger dit teontwikkelen met een veerkrachtig model datbestand is tegen crises. Door eigendom enopbrengsten van energie te democratiserenzorg je ervoor dat de ontwikkeling vanduurzame energie plaatsvindt in een contextvan behoefte in plaats van in een context vangeld, winst en groei. De genoemdeorganisatorische aspecten zorgen ervoor datenergieco?peraties veerkrachtig genoeg zijnom te blijven bestaan. Er is echter wel eenrisico. Als de co?peraties niet samenwerkenen hun kennis delen, zal de groei van deco?peratieve energiebeweging stagneren.Dat is voor de individuele co?peraties geenprobleem, maar voor de co?peratieveenergiebeweging wel. Energieco?peratieszijn van nature intern gericht op leden.Binnen de co?peraties zit ontzettend veelkennis. Met die kennis kunnen ze ervoorzorgen dat nieuwe co?peraties niet telkenshet wiel opnieuw hoeven uit te vinden. Zokunnen steeds meer nieuweenergieco?peraties zich zo snel mogelijkrichten op het realiseren van duurzameenergie voor de leden. Doen veel kleineco?peraties dit samen, dan zal dit een groteimpact hebben op de duurzameenergievoorziening in Nederland. Maar hetvergt van de huidige co?peraties wel een bliknaar buiten en een open houding richtingnieuwe energie-initiatieven. Kennisdeling ensamenwerking moeten zo goed mogelijkgestructureerd en georganiseerd worden.Hiermee is op Europees niveau al een begingemaakt met het REScoop 20-20-20-projecten ook een organisatie als HIER opgewektwerkt hard aan kennisdeling in Nederland.Beide zijn echter gesubsidieerde projectendie een keer stoppen. Het is nu tijd datenergieco?peraties na gaan denken hoe zedeze samenwerking gaan bevorderen en instand gaan houden.Co?peratieDe offici?le definitie van een co?peratie is:`Een co?peratie is een autonomevereniging van personen vrijwilligverenigd om aan hun gemeenschappelijkeeconomische, sociale, en culturelebehoeften en aspiraties te voldoen doormiddel van een in gezamenlijk eigendomen democratisch gecontroleerdeonderneming.' Door een organisatie opdeze manier in te richten zorg je ervoor dathet verschillende voordelen heeft tenopzichte van traditionele bedrijven. Hetgeeft de organisatie veerkracht, in hetEngels `resilience' en nog mooier in hetDuits, `Unverw?stlichkeit'. Het co?pera-tieve organisatiemodel is ervoor gemaaktom moeilijke tijden te doorstaan en teblijven bestaan.Co?peratie