"Ik vind het belangrijk om te werken aan duurzame oplossingen waar mensen écht iets aan hebben? van betrokken inwoners tot beleidsmakers." Lou Brandjes, Adviseur Energie bij TwynstraGudde, schreef een brief aan Marianne de Koning. Zij is sociaal ondernemer en eigenaar van De Verbindingskamer. Zij betrekt sinds 2020 in opdracht van gemeente Rotterdam en woningcorporatie Havensteder bewoners en professionals bij de verduurzaming van de wijk Bospolder-Tussendijken, een van de eerste wijken in Nederland die aardgasvrij werd gemaakt.

Beste Marianne,

De energietransitie is een complex en soms ook polariserend vraagstuk, dat vraagt om samenwerking en een integrale blik. Die transitie gaat niet alleen over welke technische oplossing het best werkt, met zo laag mogelijke maatschappelijke kosten. In de basis gaat het over mensen. Hoe zorgen we ervoor dat we op een duurzame en eerlijke manier naar een nieuw energiesysteem toe bewegen? Waarbij iedereen kan meedoen? Het kan en moet anders, maar hoe gaan we dat doen?

Als adviseurs, beleidsmakers of bestuurders zitten we vaak in onze eigen bubbel. We denken vaak al vooraf te weten wat de oplossingen moeten zijn, zonder écht te luisteren naar de mensen die door deze veranderingen direct beïnvloed worden. In de praktijk, dáár is waar de echte uitdaging zit én het daadwerkelijke verschil gemaakt wordt. Ik weet hoe belangrijk contact met inwoners is in het maken van beleid voor een aardgasvrije toekomst, maar ondanks de beste bedoelingen slaan we daar de plank vaak mis.

Ook ik heb in bedompte zaaltjes gestaan, voorzien van een lauwe kop thee en slappe bak koffie. Hoe goed we van tevoren het proces van aanmelden ook hadden uitgedacht, telkens zag ik hetzelfde gebeuren. Bij vrijwel iedere vorm van participatie zijn het vaak dezelfde groepen die de boventoon voeren. Evelien Tonkens noemt deze groep de ‘participatie-elite’: doorgaans theoretisch opgeleiden, met een middelbaar/ hoger inkomen, relatief meer ouderen, mannen en mensen zonder migratieachtergrond.

De mensen met kwetsbare stemmen worden meestal niet bereikt met traditionele vormen van participatie, waardoor beleid dat voor hen wordt gemaakt vaak mijlenver van hen af staat. Dat leidt tot wantrouwen en los je niet op met alleen bewonersparticipatie. De energie die we in de transitie steken met het maken van plannen, begrotingen en strategieën, moet ook de energie zijn die we in de gemeenschap steken. Met het maken van verbinding, opzetten van samenwerkingen en het écht luisteren naar elkaar.

In de manieren waarop we participatie vormgeven zie ik dat daar steeds meer ruimte voor is. Beleidsmakers en bestuurders staan open voor nieuwe, verbindende en inclusieve vormen van participatie. Zo stappen we steeds vaker af van de klassieke bewonersavond en zorgen we ervoor dat bewoners niet naar ons hoeven te komen, maar wij naar hen, bijvoorbeeld door zelf de wijk in te gaan. Dit zijn goede ontwikkelingen, maar oprechte verbinding maken kost tijd en is niet in één keer bewerkstelligd.

Toch zie ik vaak in mijn eigen werk dat het opzetten van verbinding met inwoners een grote uitdaging blijft, vaak door gebrek aan tijd en middelen. Bewonersparticipatie wordt hierdoor nog steeds vaak als ‘vink’ onderdeel gezien en zorgt voor meer polarisatie dan verbinding. Daarom is mijn vraag aan jou: hoe zorgen we ervoor dat het niet bij één bewonersavond blijft, maar participatie écht een betekenisvolle rol krijgt?

Groet,
Lou

Beste Lou, 

Dank voor je brief en je scherpe observaties over de energietransitie. Ik herken veel van wat je schrijft. Wel zie ik vanuit De Verbindingskamer dat steeds meer beleidsmakers en professionals het belang van participatie en draagvlak inzien. Dat is een hele goede en positieve ontwikkeling. Tegelijkertijd merk ik ook dat er onzekerheid is over hoe bewoners écht betrokken kunnen worden. Veel bewoners ervaren wantrouwen, omdat ze in het verleden het gevoel hadden dat hun inbreng weinig effect had. Vaak wordt participatie pas laat in het beleidsproces toegevoegd, terwijl het juist aan het begin al een belangrijke rol zou moeten spelen.

Dit biedt een kans! Bewoners vroeg betrekken en open zijn over onzekerheden – toegeven dat we niet alle antwoorden hebben – kan juist vertrouwen wekken. Het laat zien dat hun stem telt. De energietransitie gaat niet alleen over techniek, maar ook over mensen. We kunnen bewoners op een laagdrempelige manier betrekken door actief het gesprek aan te gaan, aan te bellen, kennis te maken en te luisteren. Zo ontstaat een nieuwe dynamiek: van afstand naar verbinding.

Participatie blijft nu vaak beperkt tot een enkele bewonersavond, terwijl continuïteit belangrijk is. Wanneer mensen zich gehoord voelen, worden ze actief in hun buurt en kunnen ze anderen meenemen. Dit helpt bij het creëren van breed draagvlak, wat essentieel is bij een ingrijpende verandering als de energietransitie. Vertrouwen opbouwen kost tijd, maar zonder die investering blijft de transitie moeizaam. Door bewoners invloed te geven op beslissingen die hen raken, ontstaat er niet alleen verandering in hun woningen, maar ook in de gemeenschap.

Soms lukt participatie niet goed omdat het wordt gezien als iets dat 'moet', in plaats van als iets dat echt waarde toevoegt. Bewoners worden te laat betrokken, of hun input voelt als een formaliteit. Ook ontbreekt het vaak aan tijd en middelen om langdurige relaties met de gemeenschap op te bouwen. Wantrouwen verdwijnt niet vanzelf, maar door een persoonlijke aanpak kunnen we ervoor zorgen dat mensen zich serieus genomen voelen.

Niet iedereen bezoekt een bewonersavond of leest een gemeentelijke brief. Daarom is het belangrijk om verschillende manieren te gebruiken om met bewoners in contact te komen. De wijk in, ontmoetingen organiseren en samenwerken met sleutelfiguren uit diverse groepen helpt om iedereen te bereiken. Zo voelen meer mensen zich betrokken bij de veranderingen die op hen afkomen.

Als participatie structureel wordt ingebed in de energietransitie en niet slechts een losse actie is, heeft dit echt effect. Als bewoners zien wat er met hun input gebeurt, groeit het vertrouwen en hun bereidheid om mee te denken en mee te doen. Zo krijgt participatie een betekenisvolle en duurzame rol. 

Groet,
Marianne