8 Energie+ nr 3 september 2013Tekst Siward ZomerEnergieco?peraties zijn jonge co?pera-tieve bedrijven die op veel verschillendevlakken vernieuwing en verbeteringbrengen in de energiemarkt. Een belangrijkeinnovatie is bijvoorbeeld de co?peratieveparticipatie in de ontwikkeling van duurzameenergie. De aanpak van co?peraties zorgt voorsociale acceptatie van bijvoorbeeld windturbi-nes. Energieco?peraties zijn vaak lokaleco?peraties met bewoners uit de omgeving. Ditheeft verschillende voordelen. De bewonerskennen de lokale situatie, zijn op de hoogte vanoud zeer en weten welke personen of bedrijvenze bij een project moeten betrekken. Ze kennenEnergieco?peraties,broedplaatsen voor innovatieEen energieco?peratie is een onderneming van burgers die samenwer-ken aan duurzame energie. Er zijn er zo'n 3000 van in Europa. Lokaal,regionaal of nationaal werken ze aan de verduurzaming van hun leefom-geving. Dit doen ze niet door bomen te knuffelen, maar door innovatief teondernemen. Onderzoek naar vijftien succesvolle energieco?peraties inEuropa door het REScoop 20-20-20-project toont aan dat we hier temaken hebben met een innovatieve nichemarkt. Deze markt moet nietafgedaan worden als leuk en aardig, maar gewaardeerd worden als elkeandere nichemarkt waar innovatie en vernieuwing van de economieplaatsvindt.Twee windmolens voor de kust van Denemarken.FotoDongEnergynr 3 september 2013 Energie+ 9ook de lokale cultuur en kunnen op de juistetoon de informatie over het windpark communi-ceren. De co?perative organisatie van hetbedrijf zorgt ervoor dat er een open endemocratische structuur is, waar iedereen kanmeedoen en mee kan praten, in het ontwikke-lingsproces en in het eigendom van de turbines.Deze openheid en transparantie blijkt in veelontwikkelingsprocessen een succesfactor.E?n van de voorbeelden is de Hvidovre WindCooperative in Kopenhagen. Deze co?peratie isopgezet rond twee testwindturbines van 150meter hoog die 15 meter uit de kust staan. Dewindtubines zijn zichtbaar vanuit de helekuststreek Hvidovre. De Deense overheid dachtdat het onmogelijk was om deze windturbines teplaatsen. De offshore windco?peratie Mid-delgrunden uit Kopenhagen dacht daar andersover. Zij waren ervan overtuigd dat het mogelijkwas, mits de omwonenden vanaf het begin in deplannen betrokken zouden worden met het doeldat zij mede-eigenaar zouden worden van dewindturbines. In samenwerking met NGO's enstadswarmteco?peraties begon Middelgrundeneen uitgebreid communicatieplan dat zo openen transparant mogelijk was. Vanuit haar lokalenetwerk organiseerde de co?peratie bijeenkom-sten waarin ze het model van Middelgrunden alsvoorbeeld nam. Middelgrunden is een profes-sionele burgerco?peratie met een uitmuntendfinancieel resultaat. De co?peratie organiseerdeeen open debat in de lokale krant en hieldbijeenkomsten waar vragen en bezorgdhedenvan omwonenden direct werden beantwoord.Het project was een succes. De windturbineswerden in een ongekende tijd van achttienmaanden gebouwd. Binnen vijf maanden werdde benodigde investering van 7,8 miljoen eurobij 2248 nieuwe leden opgehaald.Alternatieve businessmodellenCo?peraties brengen nieuwe businessmodellennaar de energiemarkt. De co?peratievebedrijven zijn vaak ontstaan omdat ze ietswillen veranderen. Ze willen het huidigeenergieverbruik verduurzamen of verminderen.Als deze co?peraties het oude bussinessmodelovernemen van de fossiele energiebedrijven isde aanmoediging van energiebesparing niet inovereenstemming met het bedrijfsmodel. Deoude bedrijven zijn gericht op groei en hetmaken van winst. Hun businessmodel is directgelinkt aan de verkoop van elektriciteit, hoegroter het verbruik des te groter de winst.Verschillende energieco?peraties hebben hunmodel zo aangepast dat het past bij hun eigendoel en de wensen van de leden. Het DuitseElektrizit?tswerke Sch?nau (EWS) werdopgericht in 1986 met als hoofddoel om energiete besparen als reactie op de ramp in Tsjerno-byl. EWS vroeg het lokale netwerkbedrijf of hetmee wilde werken aan besparingsacties. Maarhet netwerkbedrijf wilde niet meewerken omdathet daar geen economisch belang bij had. EWSrealiseerde zich dat het nodig was het elektrici-teitsnet in eigen handen te nemen om consu-menten aan te kunnen moedigen energie tebesparen. Na tien jaar strijd, het opzetten vaneen eigen co?peratief netwerkbedrijf metvrijwilligers vanuit heel Duitsland en een lokaalreferendum over het eigendom van het netwisten de `Strom-Rebellen' hun doel tebereiken.EWS werd eigenaar van het elektriciteitsnet-werk in 1998 en toen kon de co?peratie deelektriciteitsprijzen en facturen aanpassen.EWS verhoogde de prijs van grijze elektriciteiten gaf iedereen die groene elektriciteit invoerdeop het net een hogere vergoeding. Dit modelwerd twee jaar voor het Duitse feed-in-tarief albedacht en ingevoerd. Daarnaast ontwikkeldehet bedrijf een nieuwe factuur. De energiekos-ten werden inclusief transportkosten gefactu-reerd. Dit wil zeggen dat als je niets gebruikt, jeook niets betaalt. Het was ??n simpel tariefzodat snel duidelijk werd voor de consumentwat het opleverde als je energie bespaarde.Beide aanpassingen bevorderden energiebe-sparing bij de consument. Maar in Nederlandkomen we er pas in 2013 achter dat eentransparantere elektriciteitsrekening nodig is.VraaggedrevenEnergieco?peraties hebben twee voordelen alshet gaat om technische innovatie. Ten eerstehebben ze de vraagkant van de markt georgani-seerd. Ten tweede werken er vaak vrijwillige ofgepensioneerde techneuten die graag willenhelpen hun co?peratie te ontwikkelen. Dezecombinatie zorgt ervoor dat de energieco?pera-ties vaak kleine broedplaatsen zijn voortechnologische innovatie in de energiemarkt.Het doel van de co?peratie is het voorzien in debehoefte van de leden. De projecten die zeoppakken moeten dus direct passen op devraag van de consument, ofwel de leden.Energiebedrijven zetten hele communicatietra-jecten en marktanalyses op om de vraag van deconsument zo goed mogelijk te kunnenbestuderen. Bij co?peraties is dit al directge?ntegreerd in de bedrijfsvoering. In verschil-lende co?peraties blijven innovatieve projectenniet in de idee?nfase, ze worden echt uitge-voerd. Dit gebeurt vaak onder leiding van eenenthousiaste technische vrijwilliger. Hetdenkproces en de voorbereiding van het projectkosten dan niets. Deze combinatie van factorencre?ert een enorme diversiteit. De innovatie isimmers niet gehinderd door kosteneffectiviteitin het ontwikkelingsproces en nog belangrijkeris dat de vraag van verschillende leden vanverschillende co?peraties eindeloos divers is.Voorbeelden van dit soort innovaties zijn lokalesmart grids die door energieco?peratiesworden ontwikkeld. E-Werk Prad is eenenergieco?peratie in de Italia?nse regioBozen-Zuid-Tirol. Het is een oude en professio-nele co?peratie die startte in 1926 met eenwaterkrachtcentrale in de bergen van Zuid-Tirol.Nu is het een co?peratie met een uitgebreideenergiemix: waterkracht, wind, biomassa enzonne-energie. Met de recente ontwikkelingvan zonne-energie in de regio ontstonden erlokaal congestieproblemen op het elektriciteits-netwerk. De co?peratie heeft daarom een smartgrid ontwikkeld om deze congestie te voorko-men. Dit slimme net zorgt ervoor dat opwek enafname van elektriciteit slim worden gebalan-ceerd. Hiervoor zijn bij veel leden slimmemeters geplaatst om data te verzamelen.Hiermee kan een controlesysteem op basis vanalgoritmen de piekbelasting verminderen.Volgens de voorzitter van de co?peratie was deomschakeling van de leden naar slimme metersgeen probleem. De leden begrepen dat deco?peratie dit deed om de elektriciteitsvoorzie-ning te verbeteren en om meer winst te maken.De leden zijn mede-eigenaar van het bedrijf enconsument van de elektriciteit, in beidegevallen hebben zij direct voordeel van deinnovatie. Het is voor de leden dus logisch om teparticiperen in zo'n technisch experiment.PotentieOm te zien hoe de toekomst van de duurzameenergiemarkt eruit ziet, moeten we met eenvergrootglas kijken waar de energieco?peratiesnu mee bezig zijn, wat ze willen en waarom. Ditbetekent dat het ministerie van EconomischeZaken, maar ook universiteiten en bedrijvendeze innovatieve co?peratieve bedrijvenmoeten gaan bestuderen en moeten nadenkenhoe ze in samenwerking met de energieco?pe-raties deze potenties kunnen ontplooien. Opdeze manier worden voor deze innovatievebottom-up-sector de juiste randvoorwaardengecre?erd en krijgen de ondernemers de ruimteom te vernieuwen en te groeien.