Renoveren begint bij de bewoners. Zo niet, dan zal er nooit voldoende draagvlak ontstaan voor de gigantische opgave om zeven miljoen woningen voor 2050 te verduurzamen. Dit draagvlak krijg je alleen door bewoners inbreng te geven in het verduurzamingsproces. Succesvolle verduurzaming is dan ook alleen mogelijk op het raakvlak tussen technische, financiële, en sociale factoren. In dit artikel bespreek ik die sociale kant van renoveren, wat zich vaak vertaalt in bewoners- en buurtparticipatie. Maar wat betekent deze participatie nou eigenlijk bij het renoveren van je woning? En wat zijn de verschillende rollen van participatie in het verduurzamingsproces? Wanneer gaat bewonersparticipatie goed? En wanneer juist niet?

Afgelopen zomer heb ik (Lucas Bakker) de master Industrial Design aan de TU Eindhoven afgerond, met een specialisatie in Social Design binnen een inclusieve en rechtvaardige energietransitie. Vlak na mijn afstuderen ontmoette ik Yuri van Bergen van BouwhulpGroep tijdens de klimaatconferentie voor inwoners van Eindhoven. Tijdens onze kennismaking vertelde hij dat BouwhulpGroep eigenlijk al heel lang Social Design toepast bij het verduurzamen van woningen en buurten. Hier was ik het eerst niet zo mee eens, wat dit paste niet echt bij hoe ik Social Design ken: het toepassen van ontwerpprocessen op complexe sociaal-maatschappelijke vraagstukken, vaak door gebruik te maken van creatieve werkvormen. En renoveren is toch vooral een technische aangelegenheid?

Vanuit eerdere projecten wist ik wel dat een vorm van Social Design wordt toegepast bij renovaties, in de vorm van bewonersondersteuning of als een soort interactief communicatiemiddel. Maar het toepassen van Social Design zoals ik het ken wordt meestal door participatiebureaus en procesondersteuners uitgevoerd om draagvlak te creëren in opdracht van bijvoorbeeld een woningcorporatie. En BouwhulpGroep is een architecten- en adviesbureau, weliswaar ontstaan in 1978 thuis aan de keukentafel van zowel eigenaar-bewoners als huurders, maar daarmee totaal anders dan het creatieve participatiebureau waar ik tijdens mijn opleiding stage heb gelopen.

Tegelijkertijd, de verduurzamingsopgave kan zeker wel als een sociaal-maatschappelijk vraagstuk worden gezien, met een net zo belangrijke technische kant. Daarnaast kan de verduurzamingsopgave ook vanuit een socio-economisch perspectief worden bekeken, aangezien de energetische kwaliteit van een woning grote invloed heeft op de maandlasten én het energielabel zowel invloed heeft op de woningwaarde [1] als de maximale hypotheek [2]. Ik denk dat ik in eerste instantie de link tussen Social Design en renoveren niet zo legde doordat creatieve werkvormen een minder aanwezige rol hebben bij renoveren en door de verschillende niveaus van participatie binnen renovatieprojecten.