1Strategisch energiemanagement in de industrie7-7-2011De meerderheid van de financi?le topmannen van bedrijven ziet de elektriciteitskostenals de minst beheersbare kostenpost in de bedrijfsvoering. Dat is niet nodig. Energie iszoals elke andere kostenfactor beheersbaar, en kan worden gereduceerd door middelvan strategisch energiemanagement. Bedrijven die energie op een strategische enconsistente wijze benaderen, kunnen aanzienlijke besparingen in energiekosten behalen.Tekst Ernst Worrell, hoogleraar energie aan de Universiteit UtrechtDe meerderheid van de financi?letopmannen van bedrijven ziet deelektriciteitskosten als de minstbeheersbare kostenpost in debedrijfsvoering. Dat is niet nodig. Energie iszoals elke andere kostenfactor beheersbaar,en kan worden gereduceerd door middelvan strategisch energiemanagement.Bedrijven die energie op een strategische enconsistente wijze benaderen, kunnenaanzienlijke besparingen in energiekostenbehalen.Er bestaan grote potenti?len voorenergiebesparing. Studies uit de afgelopendecennia laten zien dat dit potentieel steedswordt aangevuld met nieuwe maatregelenen technologie. Hierdoor bestaat er bijnacontinu een economisch aantrekkelijkpotentieel van 15 tot 30 procentenergiebesparing in bijna alle sectoren.Realisatie van dit potentieel is belangrijkom de continu stijgende energiekosten teverminderen. Daarnaast draagt het bij aaneen vermindering van de uitstoot vanbroeikasgassen en milieuverontreinigendeemissies. Energiebesparing is in dekomende twintig jaar de belangrijkste manier om broeikasgasemissies te reduceren op eenkosteneffectieve manier.Energiekosten zijn fors gestegen in de afgelopen jaren en zullen dat blijven doen door de toenemendeconsumptie in opkomende economie?n zoals China en India. In 2010 is China de grootsteenergiegebruiker ter wereld geworden. De Chinese economie zal naar verwachting ook de komendejaren nog groeien met 10 procent per jaar. Hierdoor blijven de wereldenergieprijzen onder druk staan.In de Nederlandse papierindustrie is energie nu al de grootste kostenpost na de inkoop vangrondstoffen. De energiekosten voor bedrijven stijgen en vormen een steeds groter aandeel in dekostenstructuur. Desondanks worden deze kosten niet goed in kaart gebracht en niet goed beheerd.VerbeteringRecent is een nieuwe ISO-standaard (ISO 50001) ingevoerd voor de structuur van2energiemanagement. Die verschilt niet veel van nationale standaarden zoals die al jaren bestaan inverschillende Europese landen en de Verenigde Staten. Het komt er op neer dat eenmanagementsysteem voor energiegebruik wordt ge?mplementeerd dat streeft naar continueverbetering. Dit is de zogenaamde plan, can, do, act cyclus. Uit de praktijk blijkt dat de manier waaropeen dergelijk systeem wordt ge?mplementeerd en ge?ntegreerd in de bedrijfsvoering van groot belangis.Een goed energiemanagementsysteem erkent de menselijke factor in energiegebruik binnen eenbedrijf, zorgt dat energie een prioriteit wordt en bewerkstelligt dat het bedrijf zich committeert aanenergiebesparing. Een goed energiemanagementsysteem bestaat uit zeven elementen:1. Continue verbeteringHet management laat het hele bedrijf, van werkvloer tot management, weten dat energie belangrijkgevonden wordt. Daarnaast stelt het management zich tot doel energieverbruik te reduceren. Hetneemt dit op in de indicatoren voor de bedrijfsvoering. In grotere bedrijven wordt een energiedirecteurbenoemd.2. Analyse van energiegebruikMeten is weten. Helaas ontbreekt het nog veel bedrijven aan inzicht in energiegebruik en hoe zich ditverhoudt tot andere bedrijven. Een goed monitoring- en rapportagesysteem wordt ge?mplementeerd.De juiste indicatoren en benchmarks spelen hierbij een belangrijke rol.3. Ambitieuze maar haalbare doelenOp basis van de analyse wordt een doelstelling voor energiebesparing vastgelegd. Die dient zowelambitieus als haalbaar te zijn. Leg vast wanneer de doelstelling gehaald moet zijn en meet dit op basisvan een ??nduidige en transparante indicator. Het wereldwijd actieve bedrijf 3M heeft dedoelstellingen in achtereenvolgende periodes van vijf jaar steeds verscherpt, waardoorenergiebesparingen van meer dan 30 procent zijn behaald in een periode van 15 jaar. Communiceerdeze doelstellingen duidelijk en door het hele bedrijf.4. Cre?er een actieplanDefinieer een duidelijk actieplan om de doelstellingen te halen. Hierin worden indicatoren,verantwoordelijkheden, taken, budgetallocatie, rapportage en acties vastgelegd. Het bevat ook eencommunicatieplan om alle medewerkers te bereiken. Er moet regelmatig gepubliceerd worden overbereikte successen en voortgang, onder meer via intranet, e-mail, en nieuwsbrieven.35. Implementeer het actieplanImplementeer de acties zoals die vastgelegd zijn in het plan. Monitor en rapporteer regelmatig over devoortgang, waarbij de frequentie afhangt van de doelgroep binnen het bedrijf. Leg de ervaringen metgenomen maatregelen vast en verspreid deze binnen het bedrijf. Toyota heeft het zogenaamde Kaizen-systeem ingevoerd, waarbij elke genomen energiebesparingsmaatregel in een individuele fabriek wordtvastgelegd. Alle energiemanagers van allefabrieken wereldwijd hebben toegang totdit systeem, waardoor successen sneldoor alle fabrieken ge?mplementeerdworden. Ook externe netwerken kunnenhelpen om ervaringen en successen teverspreiden. In Duitsland en Zwitserlandzijn er bijvoorbeeld regionale en lokalenetwerken van energiemanagers dieonderling informatie uitwisselen.6. Evalueer de voortgangMeet de resultaten met de vastgesteldebenchmarks en indicatoren en meet devoortgang. Identificeer mogelijkebarri?res bij de implementatie en neemactie om deze te verlagen of teverwijderen. Pas, waar noodzakelijk, hetactieplan aan.7. Beloon succesBeloon succes, zowel door interne alsexterne erkenning van het behaalderesultaat. De waarde van positieveberichtgeving en externe erkenning vooreen bedrijf mag niet onderschat worden.Interne erkenning motiveert niet alleende medewerker; het geeft ook bekendheidaan het programma en de doelstellingenvan het bedrijf. Uiteindelijk staat of valthet succes van het programma met demedewerking van de werknemers. Eengoed programma kweekt kampioenenbinnen de verschillende afdelingen envestigingen, die het succes van hetprogramma dragen.De ervaring met veel bedrijven in eengroot aantal sectoren leert dat wanneerbedrijven energiemanagement zorgvuldigopzetten en gebruikmaken van degeleerde lessen, dit tot duurzameresultaten kan leiden. Veel bedrijvengenereren creatieve oplossingen om tot energiebesparing te komen en besparen daarmee aanzienlijkebedragen op hun maandelijkse energierekening.Een motormanagement systeemElektromotoren gebruiken ongeveer tweederde van alleelektriciteit in de industrie. Hier ligt dus een grootpotentieel voor energiebesparing, waarbij eensysteembenadering centraal staat. Een motorfunctioneert binnen een systeem dat aan bepaaldebehoeftes moet voldoen. Helaas blijken de componentenvan een dergelijk systeem vaak niet op elkaar afgestemd,waardoor een motorsysteem vaak een lage effici?ntieheeft. Persluchtsystemen hebben bijvoorbeeld somsmaar een effici?ntie van 10 procent. Dit betekent dat 90procent van de duurbetaalde elektriciteit verloren gaatals restwarmte. Systeemoptimalisatie zorgt ervoor datde componenten van het systeem optimaal op elkaarworden afgestemd, zodat deeffici?ntie het hoogst is.Helaas worden motoren maar al te vaak ingekocht metde inkoopsprijs als leidend criterium. Dat terwijl 90procent van de kosten van een elektromotor zitten in hetenergiegebruik van de motor. De aankoopprijs bedraagtminder dan 10 procent van de totale kosten. Het isopvallend dat het aandeel van zeer effici?nteelektromotoren in Europa lager is dan in de VerenigdeStaten, ondanks de hogere elektriciteitsprijzen. Eenconsequent motormanagementprogramma kan eenoplossing zijn. Het zorgt ervoor dat energiebesparingeen integraal onderdeel is van motormanagement.