De transitie naar een rechtvaardige en duurzame samenleving vereist een ‘natuurlijk’ of ‘nieuw’ sociaal contract. In dit contract staan niet langer individualisme en de vrije markt centraal, maar de mens in relatie tot zijn sociale en natuurlijke omgeving. Het gaat om de mens als onderdeel van de gemeenschap en als onderdeel van een natuurlijk ecosysteem. Wij mensen krijgen door de huidige klimaatcrisis meer begrip voor het feit dat wij afhankelijk zijn van elkaar en van het ecosysteem waarin wij leven.

De ontwikkeling van een Natuurlijk Sociaal Contract is an sich alleen al een veelzijdig transitieproces. Het denken hierover staat nog in de kinderschoenen. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om een andere balans tussen markt, overheid en de ‘plurale’ sector die gaandeweg ontwikkeld moet worden.

De plurale sector is de thuisbasis van individueel en collectief handelende burgers, die de processen die in de publieke en private sectoren worden georganiseerd naar een constructieve maatschappelijke impact kunnen ‘stuwen’. Onder meer via burgerinitiatieven en het inbrengen van het burgerperspectief in die andere sectoren. Zij omvat niet alleen maatschappelijke organisaties en activistische NGO’s, maar ook bijvoorbeeld verenigingen, clubs, coöperaties, stichtingen, religieuze instanties, sociale ondernemingen, vrijwilligers en burgerinitiatieven. Die rol van de plurale sector betekent dat de rollen en speelvelden van de staat, markt en burger opnieuw moeten worden gedefi nieerd. Dus ook dat de burger zijn of haar eigen rol in de maatschappelijke transitie anders zal moeten gaan defi niëren.

De nieuwe coöperatieve beweging rondom wonen, energie en voedsel nodigen politieke en sociale bewegingen en markt- en overheidsspelers uit om te evolueren van een binair wereldbeeld naar een triarchisch wereldbeeld. Een perspectief waarin oplossingen en problemen gezien worden als een specifi eke verbondenheid van markt, overheid én burgercollectieven. De ontwikkeling van een Natuurlijk Sociaal Contract door Patrick Huntjens en een Nieuw Sociaal Contract door Kim Putters kan hier mijns inziens goed aan bijdragen. Het gaat daarbij om een andere balans tussen markt, overheid en de ‘plurale’ sector die gaandeweg ontwikkeld moet worden.

Om maatschappelijke initiatieven door burgers volwaardig te laten deelnemen, is het noodzakelijk om een juridisch en fi nancieel instrumentarium voor publiek-civiele samenwerking te ontwikkelen. In dat verband is de opkomst van het #opgroeirecht interessant: de tijd die een maatschappelijk initiatief nodig heeft om kennis en kunde te verzamelen om het speelveld op gelijke voet te kunnen betreden. De huidige publiek-private samenwerkingen zijn namelijk ook niet over één nacht ijs gegaan.