Verschillende projecten hebben al ervaring opgedaan met participatie van omwonenden. Dat is meestal participatie in de exploitatie, omwonenden hebben dan 25 tot 100% van het project in eigendom. In enkele projecten participeerden omwonenden ook in de ontwikkeling van de projecten. Daarbij beïnvloeden ze hoe het project eruit komt te zien, dat geeft veel meer draagvlak. Daarbij zijn er echter wel hoge drempels, vroegtijdige participatie vergt een forse inzet in tijd en deskundigheid.

Een voordeel van participatie voor omwonenden is ook dat ze een deel van de financiële winst krijgen. In de praktijk betekent dit dat mensen een mooi rendement behalen over de investering die ze hebben gedaan in de windturbines of zonnepanelen.

Er is echter iets bijzonders met die winst: die is er dankzij de subsidie van de overheid. De subsidie die de overheid geeft (SDE+) wordt gefinancierd middels een heffing via de energierekening: de Opslag Duurzame Energie (ODE). Iedereen betaalt mee aan de SDE+, ik betaal er aan mee, en mijn (denkbeeldige) buren ook. Maar ik heb geïnvesteerd in een windturbine, ik maak veel meer winst op mijn investering dan wat ik kwijt ben aan de ODE. Mijn buren hadden ook wel willen investeren in de windturbine, maar hadden geen geld om die investering te doen.

Kort door de bocht komt het erop neer dat mijn buren de winst op mijn investering betalen. En dat komt omdat ik genoeg geld heb om wat opzij te zetten en te investeren in een windmolen, en mijn buren niet. Ik heb er daarom veel moeite mee om mijn buren te overtuigen dat windenergie goed is voor de omwonenden omdat we er ook financieel van kunnen meeprofiteren. Dit gaat zich in de toekomst ongetwijfeld tegen deze opzet van participatie keren, het is oneerlijk om alleen de rijken nog rijker te maken: Jan met de pet wordt er niet beter van en die zal zich van duurzame energie afkeren.

In mijn ogen is het principe van participatie door de omwonenden wel goed, maar is de huidige uitwerking van dat principe nog te smal om het draagvlak voldoende te verbreden. Volgens mij moeten we op zoek naar een systeem waarvan alle omwonenden de vruchten kunnen plukken. Daarmee is een begin gemaakt met het gemeentefonds waartoe in het Klimaatakkoord een principeovereenkomst is gesloten. Dit zet echter nog maar weinig zoden aan de dijk, het gaat om 0,5 cent/kWh, de winst die exploitanten maken is een veelvoud daarvan. Enkele coöperaties die windturbines en/of zonneparken exploiteren hebben zelf het besluit genomen om een groter deel van hun winst toe te laten komen aan de direct omwonenden. De opbrengst van het project wordt verdeeld in een deel ‘gerechtvaardigde winst’ die aan de investerende omwonenden wordt uitgekeerd omdat ze toch met risico hebben geïnvesteerd, en een deel ‘overwinst’ die het project voor andere doeleinden kan inzetten.

Een andere belangrijke vraag is hoe je bepaalt wat het meest in het belang is van de direct omwonenden: hoe verdeel je de ‘overwinst’. Enkele opties:

• Je kunt middelen beschikbaar stellen in de vorm van cofinanciering van duurzame projecten. + je stimuleert de verduurzaming van de omgeving.
  +/- vergroting van draagvlak is afhankelijk van de projecten.
  - je bereikt weer een beperkte/vergelijkbare doelgroep.
   
• Je kunt per inwoner een bepaald bedrag geven (afhankelijk van de afstand).
  + je bereikt een brede doelgroep.
  +/- of je het draagvlak voor verduurzaming vergroot is afhankelijk van of je een blijvende koppeling weet te leggen tussen het gegeven geld en de duurzame elektriciteitsopwekking.
  - Afhankelijk van de grootte van de regio en de bevolkingsdichtheid blijft er een (heel) klein bedrag over.
   
• Je kunt er voor kiezen te investeren in collectieve voorzieningen: “deze speelplaats werd mede mogelijk gemaakt door windpark De Waaier”.
  + Je bereikt met een zorgvuldige keuze van voorzieningen een grote doelgroep.
  - je legt geen directe koppeling met verduurzaming.

Kortom: dit is nog een zoektocht waar geen pasklaar antwoord voor is. Maar het is wel een zoektocht waar een antwoord op moet komen. Ik zie hierin voor de coöperaties een mooie en belangrijke taak te vervullen.