In het algemeen kunnen we onderscheid maken tussen twee verschillende benaderingen. Om te beginnen is er de “top-down” benadering, waarbij de focus ligt op voornamelijk grootschalige projecten, en welke uit overheidsvisie worden ingegeven. Het gaat dus om een beleidsgerichte benadering. De overheid is verantwoordelijk voor het ontwikkelen van een visie op het energiesysteem, waar vervolgens beleid op wordt geïmplementeerd om de visie te verwezenlijken. Een goed voorbeeld van deze benadering is te vinden in Nederland, waar de regering onlangs heeft verklaard dat zij de ontwikkeling van een offshore windpark stimuleert met een subsidie van 18 miljard euro.

De tweede benadering is de “bottom-up” benadering, dat voor een groot deel gericht is op lokale inbreng en participatie. Bij deze benadering is er minder behoefte aan een ‘concrete’ energievisie vanuit de centrale overheid. Integendeel, de bewoners, gemeenschappen en regio’s zijn de drijvende kracht achter de transformatie van het energiesysteem op lokale schaal. Een goed voorbeeld is te vinden in Denemarken, waar de overgrote meerderheid van de investeringen in hernieuwbare energie zijn gemaakt door lokale gemeenschappen in samenwerking met het MKB. De burgers, die zich vaak verenigen in de vorm van lokale energiecoöperaties, zijn op deze manier mede-eigenaar van hun eigen energieproductie.

Vanuit psychologisch oogpunt is het contrast tussen de twee benaderingen interessant. In de top-down benadering worden de investeringen in hernieuwbare energie vanuit de overheid sterk geassocieerd met hogere belastingen. Aangezien de meeste burgers een negatieve affiniteit hebben met belasting, kan dit het ongewenste effect hebben dat de burgers ook een negatief gevoel richting duurzaamheid ontwikkelen. In de bottom-up benadering maken de burgers zelf de beslissing om te investeren in hernieuwbare energie. Deze actieve betrokkenheid kan bij de burgers (onbewust) een duurzaam zelfbeeld creëren, zelfs in het geval waarbij de oorspronkelijke reden tot de investering puur economisch was. Er wordt een positieve affiniteit met duurzaamheid ontwikkeld, wat kan leiden tot toekomstig gedrag dat bijdraagt aan dit gevoel.

Het psychologische bottom-up effect kan zich snel verspreiden door de samenleving, wanneer lokale deelnemers de mensen in hun omgeving beginnen te stimuleren om deel te nemen. Het ‘lokale’ vertrouwen is vaak veel sterker dan het vertrouwen in de overheid. Op deze manier zullen de investeringen in duurzame energie toenemen, en tegelijkertijd zal het zelfbeeld van de samenleving veranderen.

Dus wat is de juiste aanpak om de klimaatdoelstellingen te bereiken? Ik pleit voor een bottom-up benadering, waarbij de “What’s in it for me?” kan dienen als een middel om het zelfbeeld van de samenleving te veranderen. De sterke opkomst van lokale energiecoöperaties  in de afgelopen jaren kan worden gezien als een teken dat de bottom-up beweging niet langer een ideaal is, maar een realiteit. Wanneer het zelfbeeld van de samenleving duurzamer wordt, zal de kans ook groter worden dat de burgers de noodzakelijke beleidsmaatregelen van de overheid om de klimaatdoelstellingen te halen zullen ondersteunen.

Ik pleit dus voor lokale betrokkenheid en participatie. Van eindgebruiker naar aandeelhouder. Van NIMBY (not in my backyard) naar IMBY!