De transitie van energie is er eentje wordt gedacht die sterk afhangt van technologische vooruitgang, vernieuwing en investeringen. ‘We denken dat de transitie begint bij innovatie, maar dat is natuurlijk niet zo,’ zegt de voorzitter van de Wetenschappelijke Klimaatraad (WKR), Jan Willem Erisman in een interview met kennisportaal Pont. ‘Er is een oud principe over steenkool, de paradox van Jevons, waaruit blijkt dat als je efficiency van het verbruik vergroot, dat het gebruik ervan ook stijgt. Deze paradox werkt overal zo; als we meer duurzame energie gaan produceren, dan gaan we ook meer gebruiken. Het leidt dus niet tot reductie.’ De opkomst van de elektrische fiets lijkt een product van deze paradox (Erisman, 2024).

De keuzes die we als individu maken in rol als consument, burger, werknemer, werkgever, of belegger zijn van grote invloed op het klimaat en het milieu, zowel hier in Nederland als elders. Ander gedrag en meer duurzame leefstijlen kunnen op korte en langere termijn veel bijdragen aan de vermindering van de uitstoot van broeikasgassen. Op wereldwijde schaal is het potentieel 40-70% minder broeikasgasemissies in 2050 ten opzichte van doorgaan op de huidige manier laat een recent IPCC-rapport zien. (IPCC, 2022)

Maar dan moet je natuurlijk wel in staat zijn om die keuzes te maken. En daar wringt de schoen, het huidige klimaatbeleid pakt nog vaak te onrechtvaardig uit voor velen die deze keuze door geldgebrek niet kunnen maken. Subsidies komen vooral terecht bij hogere inkomens. En de collectieve oplossingen waar iedereen gebruik van kan maken worden onvoldoende gesteund. De ombudsman (2023) waarschuwde hier vorig jaar al voor. Juist mensen met een smalle beurs moeten geholpen worden om stappen te kunnen zetten naar duurzame manier van leven. Met hoe je woont, hoe je reist. Veel subsidieregelingen zijn complex, of vragen een flinke eigen bijdrage waardoor die subsidies juist niet terecht komen waar ze het hardst nodig zijn. Mensen die het minst financieel te besteden hebben, wonen doorgaans in huizen die slecht geïsoleerd zijn, waardoor zij meer kans hebben op hittestress in de zomer en kou in de winter. Zij profiteren aanzienlijk minder van subsidies voor verduurzaming.

Ons pleidooi van het kennisplatform Energie+ om het sociaal werk beter te willen agenderen bij de energietransitie is daarom een logische stap en kent geen beter moment. Ook onze demissionaire regering onderstreept het belang van een energietransitie waarbij iedereen kan meedoen. In het Coalitieakkoord van december 2021 nam het kabinet Rutte IV (VVD, D66, CDA en ChristenUnie) de sociale ambitie van de Europese Green Deal één-op-één over, met de slogan ‘NL gaat voor groen, iedereen moet kunnen meedoen’. In de loop van de jaren is – zowel op Europees niveau als in de lidstaten – duidelijk geworden dat ‘een voor iedereen eerlijke transitie’ meer dan ooit om urgente aandacht vraagt.

Anders wordt het debat over noodzaak van de energietransitie onnodig verder gepolariseerd door politieke partijen als BBB, NSC en PVV. Wilders zegt letterlijk in zijn PVV-verkiezingsprogramma Doe het klimaatbeleid maar door de shredder. Een gevaar dat gescheiden werelden in onze samenleving dreigt daarom te ontstaan. Een ‘groene klasse’ tegenover een ‘grijze klasse’, waarbij ecologische en economische ongelijkheid eerder hand in hand lijken te gaan en zelf worden vergroot en aangejaagd door de huidige energietransitie. Eerder genoemd onderzoek van TNO (Mulder et al., 2021) liet zien waar de meeste energie-armoede voorkomt. In de achterliggende jaren zijn de meeste klimaatsubsidies vooral ten goede gekomen aan midden en hogere-inkomensgroepen.

Het is daarom veelbelovend en goed dat De Alliantie Inclusieve Energietransitie recent is opgericht, een samenwerkingsverband van zes landelijke (koepel)organisaties van Nederlanders met een migratie- of vluchtelingenachtergrond om aandacht te vragen voor deze problematiek.