Bovenstaande zinnen zijn van journalist Jelmer Mommers. In het maatschappelijk debat over klimaat speelt het woord ‘vrijheid’ nu nog maar één rol: het is vooral een argument tegen stevig ingrijpen. Nederlanders bepalen zelf wel hoe lang ze een douche nemen, wat ze consumeren en hoe ze hun huis verwarmen. Liefhebbers van vrijheid verzetten zich tegen de dwingelandij van klimaatdrammers. In zijn recent gehouden Vrijheidscollege op 1 mei te Pakhuis de Zwijger in Amsterdam stelt klimaatjournalist Jelmer Mommers (journalist bij De Correspondent) daarom een andere benadering voor: maak van vrijheid weer een ideaal dat we aanroepen als we ergens vóór zijn i.p.v. tegen. Een ideaal dat zegt: wij kiezen onze eigen toekomst, wij kunnen kiezen voor een leefbare aarde. Wat kies jij?

Want stel dat het klimaatdebat zo voortmoddert, dan zal de groep mensen die zich zorgen maken over klimaatverandering blijven verlangen naar de efficientie van autoritaire regimes, en die bang zijn hun vrijheid te verliezen, blijven daarop reageren met oproepen tot ‘verzet’. Wat levert dat op is de retorische vraag? Nu zeker geen democratische samenleving. En al helemaal geen effectief klimaatbeleid!

Het is daarom geen toeval dat de klimaatactivisten van Extinction Rebellion pleiten voor burgerberaden, waar inwoners zelf voorstellen doen om de ecologische crisis aan te pakken: zij maken versterking en verdieping van de democratie tot een van de speerpunten van hun campagne. ‘Laat burgers meebeslissen’. Eerdere ervaringen laten zien dat burgerberaden niet alleen adequate maatregelen opleveren, maar ook een goed antwoord bieden op het gevoel dat besluiten nu ‘van bovenaf’ worden opgelegd, door een ‘elite’ uit Brussel of Den Haag.

Momenteel verkent het kabinet de mogelijkheid van een nationaal burgerforum over het klimaatbeleid samen met de Tweede Kamer. Dat is eerder ook aangekondigd in het beleidsprogramma Klimaat en Energie (Kamerstuk 32813, nr. 1049). De uitkomsten van het TNO-onderzoek 'Burgers over klimaatbeleid: een onderzoek naar zorgen en oplossingen' worden bij de uitwerking van deze twee trajecten betrokken. Tot slot wil het kabinet in 2023 een nieuwe brede publiekscampagne starten over klimaat. Waarom is klimaatbeleid nodig en hoe gaan we de invloed daarvan merken in ons dagelijks leven?

Door het instellen van het zogenaamde ‘Just Transition Fund’ heeft de Europese Commissie benadrukt dat iedere burger in de EU lidstaten mee moet kunnen doen in de transitie naar een duurzame klimaatneutrale economie. Dit perspectief wordt internationaal breed gedeeld. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid onderzoekt in haar jongste rapport Rechtvaardigheid in klimaatbeleid (2023) hoe het draagvlak voor de klimaat- en energietransitie kan worden versterkt. Zij beveelt het kabinet aan om expliciet(er) te formuleren op welke leidende principes van rechtvaardigheid het klimaatbeleid steunt. Want daarover is iedereen het inmiddels eens. Een koerswijziging in het klimaatbeleid dat in samenspraak met burgers en ondernemers vorm krijgt, om zo de lasten en de lusten van de energietransitie rechtvaardig te verdelen.

Met andere woorden: hoe zorgen we dat ook ’de onderkant van de samenleving’ meedoet en meeprofiteert van de energietransitie, en dat energie-ongelijkheid geen economische of sociale ongelijkheid wordt?

Jeroen Boon
Hoofdredacteur Energie+