Volgens de Italiaanse futurist Ezio Manzini gaat het hier over een nieuw scenario S-L-O-C: klein-lokaal-open-verbonden (Small, Local, Open, Connected). Geen droom of voorspelling van wat de toekomst kan worden, maar een motiverende visie van wat de toekomst zou kunnen zijn als een grote groep mensen de richting uitgaat die dit scenario als levensvatbaar en wenselijk aanduidt. Door internet en social media wordt het ook makkelijk om mensen te mobiliseren voor een bepaald gezamenlijk doel, zoals de verandering naar een fossielvrije toekomst.

De energietransitie heeft versterking van dit soort lokale initiatieven nodig volgens het Nationaal Klimaat Platform (NKP). Bij burgers en bedrijven is veel daadkracht om zelf te bouwen aan bestaanszekerheid en meer grip te krijgen op de eigen leefomgeving. In het hele land komen mensen in actie om collectief energie te besparen, hernieuwbare energie op te wekken en de opbrengst daarvan te delen met de eigen gemeenschap.

Dit maatschappelijk initiatief kan bijdragen aan een rechtvaardige energietransitie, maar wordt nu vaak nog belemmerd door bestaande wetten en regels. Om dit lokaal energie-initiatief te versterken en het potentieel optimaal te benutten, pleit het NKP voor een nieuw Nationaal Programma Maatschappelijk Initiatief (NPMI).

Een impuls van 100 miljoen euro is nodig, zegt onafhankelijk voorzitter van het NKP Kees Vendrik. Met dit bedrag krijgen lokale initiatieven een impuls die recht doet aan eerdere beloftes. Het vergroot de grip van burgers en bedrijven op hun eigen energierekening, draagt bij aan bestaanszekerheid, versterkt lokaal draagvlak en verdiept de samenhang binnen lokale gemeenschappen. Het draagt ook substantieel bij aan de groei van duurzame energie en vervult de belofte uit het Klimaatakkoord dat lokaal opgewekte energie voor minimaal de helft eigendom is van de burgers.

Het NPMI stelt vijf hoofdpunten voor:

• Bevorderen van de ontwikkeling van nieuwe vormen van samenwerking in wijken en op bedrijventerreinen.
• Versterking van de juridische positie van maatschappelijke initiatieven.
  Ondersteuning met laagdrempelig beschikbare expertise.
• Versterking van de uitvoeringskracht.
• Lessen leren uit de lokale praktijk.

De potentie van deze beweging is groot. Toch is de ervaring dat betrokkenen in de praktijk vele en diverse belemmeringen moeten overwinnen. Tegen die achtergrond heeft het ministerie van Economische Zaken en Klimaat recent de Kabinetsvisie Burgerbetrokkenheid geformuleerd met een aantal concrete actielijnen. Hierin wordt onderschreven dat het belang van ondersteuning van burgerinitiatieven groeit. Het ministerie wil belemmeringen en drempels in wet- en regelgeving verkennen en waar mogelijk opheffen. Daar sluit dit voorstel voor een NPMI bij aan met concrete opties om de positie en daadkracht van maatschappelijke initiatieven te versterken. Het Europese fenomeen energiegemeenschappen en warmteschappen door burgers die zich verenigen past ook mooi in deze trend.

Het is daarom zeer bemoedigend dat dit denken over nieuwe ordening tussen overheid, markt en burger onlangs is overgenomen in de nieuwe energiewet.

Jeroen Boon
Hoofdredacteur Energie+