Tekst Simone Smits, Axioma Communicatie H et streven naar energieneutraliteit is niet uniek. Wat Ansen, een dorp met driehonderd inwoners tussen Dwinge- loo en Meppel, wel bijzonder maakt is dat inwo- ners en coöperatie concrete stappen zetten om de energievoorziening in eigen hand te nemen. Een toekomst waarin de consument niet alleen afnemer is van energie, maar ook leverancier. "Begin 2012 riep de gemeente op om een dorpsvisie te ontwikkelen op gebied van duur- zaamheid", vertelt Albert Smand, voorzitter van de coöperatie energieKansen. "Toen we eenmaal wisten wat het exact inhield voor ons dorp hebben we wat ideeën voorgelegd aan onze dorpsgenoten. Daarna kregen we wat geld om een aantal dingen te realiseren en zo ont- stond de werkgroep Duurzaam Ansen." Start van een reis Dat burgerinitiatief leidde tot een beleidsnoti- tie die in 2013 de ambitieuze klimaatdoelstel- ling van het dorp formuleert: Ansen moet ener- gieneutraal zijn in 2020. Het is de start van een reis die leidt langs overheidsinstanties, milieu- organisaties en energieleveranciers. In 2015 ontstaat vanuit de werkgroep de coöperatie Ansen energieneutraal in 2020 energieKansen. Smand: "De coöperatie bleek de meest geëigende vorm met enerzijds de kenmerken van een bedrijf, en anderzijds een democratische organisatievorm. Om mensen mee te krijgen in zo'n project is immers draag- vlak nodig." In 2015 wordt het eerste grote resultaat geboekt. "We informeerden bij de Drentse Energieorganisatie. Daar kregen we te horen: als jullie een dak kunnen vinden en je mag daar zonnepanelen op leggen, dan kun- nen jullie voor de energie die je opwekt een subsidie krijgen. Maar we hadden geen dak, dus toen zijn we eens wat gaan rondrijden en zagen we een boerderij van de stichting Het Drents Landschap, waar een moderne, nieuwe koeienstal was gebouwd. Met een prachtig dak op het zuiden. Die stichting draag t duurzaam- heid een warm hart toe, dus toen hadden we een dak én fi nanciering." Boost In november dat jaar werd de installatie van 626 zonnepanelen in gebruik genomen. Met 160.000 kilowattuur (kWh) levert het zonne- park genoeg energie voor negenendertig huishoudens. "Dat gaf een ? inke boost aan Het Drentse dorp Ansen heeft 6 juni een tweede zonnepark, slimme ener- giemeters en een 'digitaal energie-eiland' in gebruik genomen. Dit is een belangrijke stap op weg naar de decentrale, onafhankelijke energievoorzie- ning die het dorp nastreeft. Het initiatief komt van de Coöperatie energie- Kansen, die binnen anderhalf jaar ook alle tweehonderd huishoudens van klimaatneutrale energie wil voorzien. Daarnaast wordt er een open innova- tieplatform ('digitaal energie-eiland') gebouwd waarmee opgewekte energie straks direct met dorpsinwoners verhandeld kan worden. 26 Energie + nr 3 september 2018 3-EnergiePlus_EnergieKansen Ansen.indd 26 17-09-18 10:06 het project", zeg t Ruurd van der Veen, tech- nisch bestuurslid van de coöperatie. "Inmid - dels hebben we al een tweede zonnepark, dat o p 6 j uni in gebruik genomen wordt. Het levert stroom voor nog eens zesentwintig huishou - dens. Daarmee hebben we dan een kwart van o n ze 1.000.000 kWh verduurzaamd", vult Smand aan. Digitaal energie-eiland "De opgewekte energie wordt niet lokaal gebruikt, maar dat is ook geen voor waarde", zeg t Van der Veen. "Voor energieneutraliteit is niet meer nodig dan verbruikte energie in een gelijke hoeveelheid duurzaam opwekken en dat dan terugleveren aan het landelijke netwerk. Vanaf 6 juni hebben we weer een grote stap gezet: de lokale installateur Cedel zorg t er voor dat de slimme meters nagenoeg real time uitgelezen kunnen worden. CGI bouwt het open innovatieplatform: het 'digi - tale energie-eiland'. Daarbij gaat het dus om d e centralisatie: opgewekte stroom lokaal bufferen, verhandelen en distribueren naar de huishoudens. Terugleveren en afnemen van het net is nog steeds mogelijk. Maar dat is minder efficiënt en uiteindelijk een stuk duur - der." Die decentralisatie gaat gepaard met de n o dige uitdagingen. Om te beginnen is duur - zaam opgewekte energie minder voorspel - baar dan elektriciteit van bijvoorbeeld een ko l encentrale, die naar behoef te meer of min - der stroom kan leveren. Op zonnige dagen g e durende vakantietijd, wanneer het stroom - verbruik laag is, kan een zonnepark voor een p i ekbelasting zorgen in het lokale netwerk. Andersom kan op een donkere winterdag, als om zes uur 's avonds veel mensen hun elektri - sche auto opladen, het net overbelast raken. Samenwerking "Uiteindelijk is het de bedoeling dat we het marktmodel omdraaien", zegt Jonathan Hobel - man van CGI. "We willen het zo inrichten dat de op g ewekte energie van panelen bij de mensen thuis direct lokaal kan worden afgenomen. Zo hoeven we niet eerst te leveren aan de energie - maatschappij om ver volgens de energie via e en administratieve handeling en de nodige kosten weer terug te krijgen. Dat is onder meer wat we nu gaan onderzoeken met de data van de slimme meters." Hobelman raakte één jaar geleden betrokken bij het project door een paar collega's die in Ansen wonen. "De combi - natie van een IT-multinational en een coöpera - tie in een klein dorp lig t misschien niet direct v o or de hand, maar onze samenwerking is echt gelijkwaardig gebleken. Het is een project waar we allemaal van leren en gezamenlijk stappen zetten naar een ecosysteem waarmee we de energietransitie helpen te versnellen." Data "Verbruiksdata zijn essentieel om het lokale net zodanig in te richten dat pieken en dalen worden opgevangen", gaat Hobelman verder. "Daar is een ef ficiënt en geautomatiseerd pro - ces voor nodig, zowel administratief als voor h e t transport. Omdat alles lokaal moet wor - den afgehandeld, zijn er onder meer prijsaf - spraken nodig. Aan die kostenkant zit voor de d e elnemers het grote voordeel. Netwerkkos - ten kunnen bijvoorbeeld fors omlaag omdat h e t regionale elektriciteitsnet niet langer wordt gebruikt. Hoe het exacte model eruit komt te zien weten we nog niet, want zoiets als dit is nog nooit eerder gedaan. Daarom willen we netbeheerders ook graag uitnodi - gen om met ons mee te doen. Wij zijn er van o v ertuigd, dat we met dit project een groter maatschappelijk belang dienen." Innovatieplatform De slimme meters bij bewoners thuis en de beide zonneparken zijn de basis. Hobelman: "We bouwen dashboards en applicaties op ons digitale energie-eilandenplatform die inzicht geven in het gebruik per huishouden van gas, elektra en zonne-energie, maar ook van alle aangesloten huishoudens samen. Je kunt het beschouwen als een innovatieplatform, geba - seerd op open standaarden en bedoeld om de s c haalbaarheid en veiligheid van alle datapun - ten te garanderen. Daarmee integreren we alle d a tabronnen die daarmee op één plek beschik - baar zijn. Zo kan elk nieuw stukje dat wordt o n twikkeld, bijvoorbeeld voor windmolens, elektrische auto's, opslagsystemen, meters of zonnepanelen, worden ingepast in het datamo - del. Zo bepalen we ver volgens ook wat de vol - gende stappen zijn. Pas als je weet waar de t e korten zitten en wat de overschotten zijn, kun je modellen gaan bouwen die je in een ite - ratief proces steeds verder verbetert." Blockchain Een digitaal energie-eiland kan alleen functio - neren als de opgewekte energie slim kan wor - den verdeeld onder de afnemers. Daar voor is o n der meer een geautomatiseerd systeem nodig dat bijbehorende transacties zonder vertraging kan afhandelen. Daar voor wordt nu al met een schuin oog gekeken naar block - chain-technologie. Verder is het ook zaak r e kening te houden met wet- en regelgeving. Zo is er een vergunning nodig om energie aan kleinverbruikers te verkopen zonder tussen - komst van een energieleverancier. Daar komt e e n volgend aspect om de hoek kijken; er gaat veel tijd zitten in het lobbyen om kaders te verruimen en wetgeving aan te passen. Bewonersdraag vlak groeit De coöperatie twijfelt niet aan de haalbaarheid van de klimaatdoelstelling van 2020. Van der Veen: "We hebben ongeveer zeventig huishou - dens die meedoen op dit moment. Mensen d e nken vaak dat iedereen moet meedoen om ons doel te halen, maar dat is een misvatting. Hoewel we natuurlijk graag zien dat nog meer inwoners zich aanmelden. We ontwikkelen daarom steeds weer nieuwe, interessante pro - jecten." Smand: "Er staan nog twee projecten v o or uitbreiding van het zonnepark op stapel. Samen goed voor achthonderdduizend kilo - wattuur. Daarmee dekken we voor 2020 onze e l ektriciteitsbehoef te volledig af. Ons gasver - bruik is nog even iets onzekerder. Als iedereen e en warmtepomp zou installeren, reduceren we het aardgasgebruik naar ver wachting met de helf t. Echter, het is begrijpelijk dat mensen pas over wegen een warmtepomp aan te schaf - fen bij een verbouwing, of als de oude ketel op i s . Daarom zal veel af hangen van een proef die we nu uit voeren met hogedruk biovergisting om methaangas te halen uit ons rioolaf val. Dat is op zich ook niet voldoende en daarom expe - rimenteren we ook met elektrolyse van de vrij - komende CO 2 bij de vergisting. Dat is nog nooit eerder geprobeerd, maar we ver wachten dat het een verdriedubbeling van het rendement kan opleveren. Als deze proef slaag t, en daar hebben we goede hoop op, halen we ook voor het verduurzamen van ons gasverbruik de streefdatum." Wiel uitvinden Uitdagingen zijn er nog genoeg voor Ansen. De coöperatie experimenteert intussen ook met een megabatterij om te kijken wat de buf - fermogelijkheden zijn. "En we kijken goed om o n s heen naar wat andere partijen doen. Iedereen die iets kan bijdragen ont vangen we met open armen, want het wiel opnieuw uit - vinden is pure onzin. We moeten echt de k r achten bundelen en samen zorgen dat die energietransitie er komt. Dat is waar wij oprecht in geloven." nr 3 september 2018 Energie + 27 3-EnergiePlus_EnergieKansen Ansen.indd 27 17-09-18 10:06