24 Energie+ nr4 augustus 2006Als belangrijkste producenten exporteur streeft Brazili?naar een stabiele internatio-nale markt voor ethanol,gebaseerd op diverse produ-cerende landen. Misschienkan ook Europa daar aandeelnemen, als alternatiefvoor de internationale sui-kermarkt van waar ze zalworden verdrongen, luidthet advies vanuit Brazili?.Tekst en foto's Wilfried WesselinkBrazili?wil met ethanol wereldmarkt opOngeveer 100 landen telen suikerriet, met Brazili? als grootste producent. Inhet seizoen 2004-2005 produceerde het land 387 miljoen ton suikerriet als grondstof voorde productie van 26,6 miljoen ton suiker en 15,4 miljard liter ethanol. Daarnaast wordtjaarlijks ongeveer 10 procent suikerriet geteeld voor de productie van gedestilleerde dran-ken (vooral de nationale drank Cacha?a) en als veevoer. De export van 17 miljoen ton suikeromvatte 40 procent van de mondiale handel. De teelt van suikerriet neemt snel in omvangtoe. Naar schatting zal de oogst 2005-2006 resulteren in 396,5 miljoen ton suikerriet alsgrondstof voor 27,1 miljoen ton suiker en 16 miljard liter ethanol. Het in onze ogen giganti-sche areaal van 5,4 miljoen hectare suikerriet beslaat slechts een procent van het potentieelbeschikbaar areaal cultuurgrond. Er is dus nog een forse uitbreiding van de teelt mogelijk.Momenteel zijn er in het land ruim 300 suikerfabrieken. De meeste hiervan produceren ookethanol. Ongeveer 51 procent van het suikerriet dient als bron voor ethanol en 49 procentals grondstof voor suiker.Alcohol als brandstofE?n ton suikerriet heeft een energiepotentieel overeenkomstig 1,2 vat (159 liter) aardolie. Hetstro en de bagasse, die overblijft na het sap persen, bevatten tweederde van de in suikerrietaanwezige energie. Bagasse wordt in fabrieken bij de verwerking van riet tot suiker gebruiktvoor het opwekken van energie in de vorm van stoom en elektriciteit voor eigen gebruik envoor levering aan derden. Bagasse, en met een nieuwe techniek ook stro, kan ook gebruiktworden voor de winning van alcohol en biodiesel. Het gebruik van bagasse als brandstof isgelijk aan het verbruik van alle aardgas en aardolie in Brazili?.In 1975, na de eerste wereldwijde oliecrisis, begon Brazili? met het grootschalig gebruikvan alcohol als alternatief voor aardolie. Nu bevat alle benzine een wettelijk aandeel van25 procent alcohol. In Brazili? rijden 3 miljoen voertuigen, 20 procent van het nationaalwagenpark, op pure alcohol. In 2005 had de helft van alle nieuwe personenauto's en lichtevoertuigen een flex-brandstof motor. Deze motoren lopen zowel op pure alcohol als op purebenzine als op een mengsel van beide.Sterke groeiSuikerriet, suiker en alcohol, oftewel ethanol, zijn sterk groeiende sectoren, benadrukt Edu-ardo Pereira de Carvalho, president van Unica, de belangrijkste organisatie van de Brazili-aanse suikerindustrie. Unica vertegenwoordigt 60 procent van de nationale productie en70 procent van de export. De organisatie raamt dat in het seizoen 2010/2011 Brazili? 560miljoen ton suikerriet, ruim een kwart meer dan nu zal produceren om te voldoen aan debinnenlandse en buitenlandse vraag naar suiker en ethanol. Carvalho: `Het groeiend aandeelethanol op de energiemarkt is gebaseerd op economische concurrentie en beschikbaarheid.De invloed die hoge aardolieprijzen hebben op nationale economie?n zet steeds meer lan-den aan om een politiek voor biologische brandstoffen te ontwikkelen. Daarin worden zegestimuleerd door milieu-initiatieven om de uitstoot van schadelijke stoffen te bestrijden,zoals in het Kyoto-protocol.'DoelenVeel landen hebben doelen opgesteld om aardolie te vervangen door bio-energie. Japanheeft de intentie om 3 procent ethanol toe te voegen aan diesel. De huidige capaciteitnr4 augustus 2006 Energie+ 25van Thailand om dagelijks ??n miljoen liter ethanol te produce-ren moet verdrievoudigen in 2007 als 70 tot 80 procent van hetwagenpark beschikt over flex-brandstof-motoren. De Indiase re-gering wil dat in 9 provincies 5 procent ethanol wordt toegevoegdaan benzine. Canada's doel is een consumptie van een miljard literethanol in 2007. De EU wil het aandeel ethanol geleidelijk opvoe-ren tot 5,75 procent in 2010.Dubbele exportMet 36 procent bereikte Brazili? in 2004 het grootste aandeel in demondiale ethanolproductie van 42,4 miljard liter, gevolgd door deVS (33%), China (9%), EU (6%), India (5%), terwijl de andere lan-den gezamenlijk 11 procent produceerden. Van het internationaalverhandelde volume van 4,8 miljard liter ethanol had 2,4 miljardliter Braziliaanse herkomst. Dit volume was drie keer groter dan inhet voorgaande jaar. Brazili? exporteerde 425 miljoen liter naar deVS en 385 miljoen liter naar de EU, waarvan de helft naar Zweden.Carvalho: `Naar onze verwachting zal de Braziliaanse export overdrie tot vier jaar verdubbelen, als een internationale bulkmarkt voorethanol is ontstaan.'BulkmarktOm wereldwijd aan benzine 5 procent ethanol toe te voegen is jaar-lijks 58 miljard liter ethanol nodig. Daarvoor zou 10 miljoen hec-tare suikerriet extra moeten worden geteeld, aldus Carvalho. Waar-schijnlijk is Brazili? het enige land dat dit areaal beschikbaar heeft.In het centrale westen zouden 90 miljoen hectare cerrado (savanne)kunnen worden gecultiveerd, waarop suikerriet zou kunnen wor-den geteeld. Carvalho: `Het is cruciaal voor ethanol dat er een in-ternationale bulkmarkt ontstaat met meerdere producenten die eenstabiel aanbod vormen. Nu hangt de aanvoer eigenlijk af van slechtseen paar landen. Als ??n grote producent niet kan leveren wordtde markt onmiddellijk be?nvloed door een tekort.' Carvalho gaat ervanuit dat Brazili? de belangrijkste exporteur zal blijven. Het landbeschikt over een sterke en evenwichtige suikerriet-, suiker- en etha-nolsector, benadrukt hij. `Het huidig aandeel ethanolproductie kansnel worden uitgebreid. En er is nieuwe technologie in ontwikke-ling, in het bijzonder om ethanol te produceren uit cellulose. Dat zaler toe bijdragen om de ethanolbronnen en het aanbod te spreiden,zowel hier in Brazili? als in andere landen, bijvoorbeeld Zweden.'OntwikkelingslandenHet ontstaan van een internationale bulkmarkt voor ethanolschept kansen voor ontwikkelingslanden, aldus Carvalho. `Etha-nol geproduceerd in een ontwikkelingsland en gebruikt in eenontwikkeld land is een win-win situatie die enerzijds voordelenbiedt voor milieu en energie en anderzijds nieuwe bronnen vaninkomsten en dus beter welzijn cre?ert. Hier in Brazili? genereertelke 1.000 kilogram suikerriet vier banen, extra vreemde valutaen draagt bij aan een beter milieu. Dat is een sterke motivatie ominternationaal te streven naar het afbreken van protectionistischehandelsbarri?res.'Brazili? verwerkt dehelft van het suiker-riet tot ethanol.`Internationale bulkmarkt cruciaal'In Noorwegen zijnvergelijkbare wind-torens op een schooltoegepast.kaderkopEr zijn enkele voorbeelden inons klimaat, die vergelijkbareprincipes gebruiken ? al danniet ge?nspireerd door de ori?n-taalse voorbeelden. Onder an-dere de Belgische ArchitectLucien Kroll heeft een vergelijk-baar principe op een school inFrankrijk toegepast. En ook inNoorwegen zijn vergelijkbaretorens op een school toegepast.Voor de ventilatie en in de zo-mer ook voor de koeling zijnhier zogenaamde zonneschoor-stenen toegepast. Boven elkklaslokaal is een zonneschoor-steen geplaatst, die met behulpvan de wind voor de afvoer vande lucht uit de ruimten zorgt.De verse lucht wordt hier nietvia het dak maar via de keldertoegevoerd. In dit klimaat heeftde grond een constante tempe-ratuur van 12o?C. In de zomer isdaardoor de toegevoerde luchtcirca 5o?C koeler dan de buiten-lucht en in de winter circa 5o?Cwarmer. In de winter kan detoegevoerde lucht ook nog ex-tra worden voorverwarmd. Enin periodes waarin er te weinigwind is, zorgt een ventilatorervoor dat er toch voldoendelucht door de zonneschoor-stenen wordt afgevoerd.Milieudefensie:`Productie binnenduurzaamheidkaders'Aan het woord is Donald Pols, campagneleider Klimaat &Energie bij Milieudefensie. Op verzoek van Energie+ reageert hij ophet interview met Eduardo Pereira de Carvalho. Volgens Pols zijn erdrie risico's verbonden aan de grootschalige productie en export vanbiobrandstoffen:? Allereerst dragen niet alle soorten biobrandstof bij aan het terug-dringen van broeikasgassen. Sommige biobrandstoffen produce-ren bijna dezelfde hoeveelheid broeikasgassen als fossiele brand-stoffen. Dat komt onder meer door het hoge energiegebruik tij-dens productie en transport en het toepassen van kunstmest.? Ten tweede dreigt het groeiende biobrandstofareaal ten koste tegaan van natuurgebieden en lokale voedselproductie. De stijgendeprijs maakt het immers aantrekkelijk om die gronden te gebrui-ken voor de productie van biobrandstof voor de export.? Tenslotte worden bij de veelal grootschalige productie van bio-brandstoffen gigantische hoeveelheden water en kunstmest ge-bruikt. Hierdoor kampen boeren en bewoners uit de omgevingmet terugloop van de watervoorraden, die bovendien vaak wordenverontreinigd met kunstmest. Het resultaat is dat de kleine groepboeren die biobrandstoffen verbouwt er financieel op vooruit gaat,maar dat de economische situatie van de omringende gemeen-schappen drastisch verslechtert.`Ook in Brazili? dreigt de groeiende productie van biobrandstoffen tenkoste te gaan van mens en milieu,' vervolgt Pols. `Daarom hebbenin februari van dit jaar ruim zeventig Braziliaanse maatschappelijkeorganisaties hun regering opgeroepen beleid te ontwikkelen dat deduurzaamheid van biobrandstoffen garandeert. Milieudefensie steuntdeze oproep en vindt dat ook de Nederlandse overheid haar verant-woordelijkheid moet nemen. V??rdat er grootschalig biobrandstoffenworden ge?mporteerd, moeten er duidelijke criteria zijn die voorko-men dat milieu en leefbaarheid in ontwikkelingslanden het onderspitdelven door de productie van niet-duurzame biobrandstoffen.' ?Alcohol gedistilleerd uit suiker.Unica-president Eduardo Pereira de Carvalho: `internationale bulkmarktis cruciaal voor ethanol.'`Biobrandstoffen k?nneneen belangrijke rol spelenin de overgang naar eenduurzame energie huis-houding. Voorwaarde isdan wel dat de productie,ook in ontwikkelingslan-den, plaatsvindt binnenduurzaamsheidkaders.'26 Energie+ nr4 augustus 2006Europa van de marktWeinig optimistisch is Carvalho over de toekomst van de Euro-pese suikersector: `In Europa zal de teelt van suikerbieten waar-schijnlijk sterk afnemen in landen die daar eigenlijk minder ge-schikt voor zijn, zoals Finland. Een mogelijkheid is suikerbietente gebruiken als grondstof voor ethanol.' Hij voorspelt dat deEU wordt verdrongen van de internationale suikermarkt. `Zon-der subsidies zou Europa niet in staat zijn te concurreren metrietsuiker, zelfs niet binnen de EU. De productiekosten van Eu-ropese witte kristalsuiker zijn 700 US dollar per ton, vier keermeer dan de productiekosten van Braziliaanse witte kristalsuikervan 170 US dollar per ton en ook veel meer dan de prijs op deLondense grondstoffenmarkt.'Dat houdt niet automatisch in dat in de Europese koffie en thee dehuidige bietsuiker plaats zal maken voor rietsuiker, benadrukt Car-valho: `Jammer genoeg zijn het niet alleen de prijs en de kwaliteitdie bepalen welke suiker op tafel staat. Veel meer is dat afhankelijkvan WTO-onderhandelingen en of er in de EU importbeperkingenblijven bestaan. Als er geen reden is om de consument tegen hetproduct te beschermen moet de consument de vrije keuze hebbenom de goedkoopste suiker te kopen, ook in Europa.' ?