42 Energie+ nr4 augustus 2006CUMULATIEVE EFFECTEN OP NATUUR, MILIEU EN VEILIGHEIDtekst Monique Blankendaal, Jan van Dalfsen, Jan Tjalling van der Wal (TNO IMARES), Rob van Beek (Ecofys) foto's Vestas Wind Systems A/SCUMULEOvoorspelt effecten offshore windparkenWe@Sea steunt CUMULEODe ontwikkeling van CUMULEO wordt ge-steund door We@Sea, een onderzoekspro-gramma dat kennis ontwikkelt voor hetstimuleren van grootschalige windenergieop zee. In dit door de overheid gefinancier-de onderzoeksprogramma wordt samenge-werkt door een breed consortium van ener-gieproducenten, bedrijven die actief zijn inde windindustrie en offshore activiteiten,kennisinstellingen en natuurbeschermings-organisaties. Het programma genereertkennis om grootschalige implementatie vanwindenergie op de Noordzee op een duur-zame manier mogelijk te maken en is medegericht op het minimaliseren van onzeker-heden rond de gevolgen voor natuur enmilieu. De ontwikkeling van CUMULEO is??n van de projecten binnen het programmaWe@Sea.nr4 augustus 2006 Energie+ 43Ruimte op het land wordt schaars enplanologen en projectontwikkelaars richtensteeds vaker hun blik op de Noordzee. Opdit moment zijn diverse aanvragen voor off-shore windparken (OWP) in voorbereidingen zijn twee parken in aanbouw. De gevol-gen van de ontwikkeling van deze offshorewindparken op de natuur en de veiligheidzijn nog niet duidelijk en moeten in kaartworden gebracht. Voor elk park moet eenMilieu Effect Rapportage (MER) worden op-gesteld. De Commissie M.E.R. heeft aange-geven dat niet alleen inzicht moet wordenverschaft in het effect van het betreffendepark, maar ook in de cumulatieve effectenvan meerdere OWP's. In het jaar 2020wil Nederland een vermogen in de ordevan grootte van 6.000 MW aan offshorewindenergie hebben opgesteld, om aan deKyoto-doelstellingen te voldoen.TotaaleffectenDe effecten voor natuur, milieu en veilig-heid van een offshore windpark kunnenop veel onderdelen redelijk goed bepaaldworden. De totaaleffecten van een grootaantal windparken zijn nu echter nog niette voorspellen. Sommige effecten kunnensterker worden dan op basis van de somvan de effecten van de individuele wind-parken verwacht mag worden. Zo kunnenmeerdere windparken samen een barri?revormen voor trekkende vogels, terwijl eenenkel park dat niet doet. Wanneer grote ge-bieden voor de visserij worden afgeslotenkan dit wellicht een positief effect hebbenop de bodemdieren of de visstand, terwijlvan ??n park geen effect op de visstand ver-wacht wordt.Voor de natuur wordt de barri?rewerkingvan meerdere windparken voor vogels alseen van de belangrijkste interacties geziendie mogelijk kan optreden. Dit geldt zowelvoor de seizoen- als de dagmigratie. Eenander belangrijk effect zou de toename vanhet onderwatergeluid kunnen zijn waardoorde leefruimte van zeezoogdieren mogelijksterk be?nvloed wordt.NoodzaakNaast de cumulatie van effecten veroorzaaktdoor de windparken zelf, kan er ook sprakezijn van cumulatieve effecten van windpar-ken met effecten van andere gebruiksfunc-ties, zoals scheepvaart. In het verleden isnooit gekeken naar de cumulerende effec-ten van gebruiksfuncties op de Noordzee,omdat de schaal van de activiteiten dermateklein was dat dit niet noodzakelijk werd ge-vonden. Door het grote ruimtebeslag vanwindparken is er nu wel een noodzaak omde cumulatieve effecten te kunnen bepalen.Cumulatieve effecten kunnen optreden opeen groot aantal onderwerpen: energie-opbrengst, veiligheid, effecten op vogels,vissen, zeezoogdieren en bodemdieren enlandschappelijke waarde en beleving.De vraag is nu hoe cumulatieve effecten vanwindparken kunnen worden beschreven opeen dusdanige manier dat de effecten ookonderling goed vergelijkbaar zijn. Wat is er-ger: schade aan ??n bruinvis of schade aaneen populatie alken? De huidige modellenen instrumenten zijn niet geschikt om deeffecten uit de interactie tussen windparkenonderling of met andere gebruiksfunctiesaan te geven of te kwantificeren.Eenvoudige rekenregelsTNO ontwikkelt momenteel in samenwer-king met Ecofys CUMULEO (Cumulatieveeffecten van offshore windparken), een mo-del dat de cumulatieve effecten van OWP'sin beeld kan brengen. Het kan binnenkorttoegepast worden voor het opstellen vanMER-studies of bij strategische ruimtelijkeplanning voor de Noordzee. TNO heeft een-voudige rekenregels ontwikkeld om eenaantal effecten te beschrijven en hierbijtevens de cumulatie bij interacties tussenwindparken onderling te bepalen. Er wordthierbij gebruik gemaakt van het principedat bij een overschrijding van een bepaaldedrempelwaarde effecten aannemelijk zijn.Het onderzoek van TNO heeft zich in eersteinstantie beperkt tot een aantal effecten: on-derwatergeluid, barri?rewerking, substraat-verandering en beleving. Vanuit ecologischoogpunt richt het onderzoek zich op degevolgen van deze effecten voor een aan-tal geselecteerde soorten. Op dit momentrekent het model de mate van veranderingvan het aangeboden substraat en de bar-Een offshore windpark is eenindrukwekkend project. Deeffecten ervan voor natuur, milieuen veiligheid kunnen redelijk goedworden bepaald. Lastiger wordthet als we de totaaleffecten vaneen groot aantal windparkenwillen voorspellen. TNO enEcofys ontwikkelen hiervoorhet instrument CUMULEO.ri?rewerking voor vogels uit. Op basis vanzichtcontouren kan het effect op het land-schap worden bepaald vanaf de kust en voorzeevarenden. Ook kan door middel van ge-luidscontouren de mogelijke be?nvloedingvan zeezoogdieren worden bepaald.Momenteel werken de onderzoekers aanhet uitbreiden van het model waarbij ookandere gebruiksfuncties worden betrokkenin het bepalen van de cumulatieve effectenvan offshore windparken op de Noordzee.Verstoring-effect relatiesIn de toekomst zal TNO zich richten op hetaanscherpen van de rekenregels op het ge-bied van gedrag van dieren en het effect vandit gedrag op de populaties. Hiervoor gaatmen samenwerken met experts op verschil-lende vakgebieden. Om de gevolgen van deaanwezigheid van windparken te vertalenin effecten op de overleving of reproductievan (geselecteerde) soorten, is het nood-zakelijk om verstoring-effect relaties op testellen. Dergelijke verstoring-effect relatiesbeschrijven voor een specifieke soort, derelatie tussen de intensiteit van een poten-ti?le blootstelling aan een verstoring en heteffect op de overleving of reproductie. Veelvan de kennis nodig voor het bepalen vandaadwerkelijke verstoring-effect relaties isechter niet aanwezig. Er zal daarom nogop een groot aantal vlakken fundamenteelonderzoek verricht moeten worden naar deeffecten van windparken en de andere ge-bruiksfuncties offshore. ?