24 Energie+ nr3 juni 2006ECN KRIJGT MEER GELD EN WORDT SCHERPER AFGEREKENDEnergieonderzoekmeer vraaggerichtBijschrift witEnergieonderzoek zou meer vraag-gericht moeten zijn dan tot nu toe gebruike-lijk was. Dit was een van de belangrijke con-clusies die de commissie Wijffels in haaronderzoek naar de rol van de kennisinstitu-ten in het voorjaar van 2004 trok. In de lijnvan deze aanbeveling heeft het ministerievan Economische Zaken eind vorig jaar be-sloten het Energieonderzoek Centrum Ne-derland ECN een bevoorrechte positie tegeven als het gaat om subsidieverlening inhet kader van de EnergieOnderzoek Subsi-die (EOS) van SenterNovem. Dit kwam ookmede voort uit de wens om het energieon-derzoek meer integraal te benaderen, waar-bij alle partijen zoveel mogelijk doen waarTekst Rijkert KnoppersEconomische Zaken wil eeneffici?ntere inzet van definanci?le middelen voorenergieonderzoek. ECN krijgtmeer geld voor onderzoek, enwordt scherper afgerekend opresultaten. Een gesprek metvier betrokkenen.Reactie DimesDat ECN de recente koerswijziging binnenEOS als flinke stap vooruit beschouwt, zalniemand verwonderen. Maar hoe staat hetmet de andere onderzoeksinstellingen in onsland? Maakt het hen niets uit, hebben zeschele ogen van jaloezie of verwachten zezelfs directe nadelen te gaan ondervinden?Onder de noemer `Reactie' peilt Energie+ demeningen in het veld. Als eerste Ren? vanSwaaij van onderzoeksinstituut Dimes vande TU Delft. `We hebben een uitstekenderelatie met ECN en we werken vaak samen,vooral op het gebied van dunne film siliciumzonnecellen,' vertelt hij op persoonlijke titel.`Op dit gebied moet ECN net zoals wij ge-woon tenderen, dus speelt het voor ons nietdat ECN voor SenterNovem op bepaaldeonderzoeksgebieden een voorkeurspositieheeft. Maar ik kan me voorstellen dat als wijooit een goed plan op een van die terreinenhebben en we willen dat zonder ECN uitwer-ken, dat de financiering daarvan lastigeruitpakt. Zover zijn we nu niet, maar als datooit zover komt is de situatie minder ideaaldan vroeger.'Ministerie EZ:`Sterke punten ECNge?nventariseerd.'nr3 juni 2006 Energie+ 25Reactie NedstackMartijn Mulder, wetenschappelijk mede-werker bij brandstofcellenfabrikant Ned-stack in Arnhem, voorziet weinig verande-ringen: `We hebben drie projecten lopenbinnen het EOS-LT programma. Bij tweedaarvan werken we met ECN samen. In ??ndaarvan hebben we zelf niet eens hoeven tetenderen, dus hebben we in feite van depositie van ECN geprofiteerd.'Reactie BTGBert van de Beld van het in Enschede gevestigde Biomass Technology Group BTG is minder tespreken over de nieuwe aanpak: `Enerzijds kun je stellen dat het goed is om onderzoek tebundelen. Maar als je in de toekomst zelf met een aardig idee komt, ontkom je er niet aanom bij ECN aan te kloppen, als je subsidie wilt. De visie van ECN is bepalend, gevoelsmatigkomt het mij vreemd over dat SenterNovem een onderwerp aan ??n partij toewijst.' Van deBeld voegt eraan toe, dat als BTG aan een vergassingstechniek wil werken die in de ogen vanECN niet interessant is, de kans groot is dat het project niet doorgaat. `Tenzij je je toevluchtneemt tot Europese subsidies.'punten en kennisimportthema's vastge-steld, waar wij als ministerie op in willenzetten. Vervolgens hebben wij het initiatiefgenomen om de financiering van het ener-gieonderzoek door ECN op een andere ma-nier te laten verlopen,' aldus Stroop. `OfECN daarmee een bevoorrechte positie ver-werft ten opzichte van andere kennisinsti-tuten is zeer de vraag. We hebben allereerstop basis van historische gegevens ge?nven-tariseerd wat de sterke punten van ECN wa-ren bij de vroegere subsidieprogramma's,en hoe het bedrijf daarbij scoorde. Die gege-vens namen we als uitgangspunt bij denieuwe positionering van het energieonder-zoek en de rol die het ECN daarin kan spe-len. We zullen in de toekomst ook gaan mo-nitoren of die sterke positie van ECN over-eind blijft.' Opdrachtmanager van het pro-gramma EOS dr. Wilbert Hoondert voegteraan toe, dat met de huidige opzet hetvraaggerichte karakter van het energieon-derzoek gegarandeerd is: `De overheid heeftdoor middel van het EOS-programma devraag goed gearticuleerd.'Categorie?nIn de nieuwe aanpak heeft EZ voor de on-derzoeksprogramma's van EOS volgensdrie categorie?n prioriteiten vastgesteld. Incategorie 1 vallen de onderwerpen waarbijECN al een leidende kennispositie heeft.zij goed in zijn, met een minimum aan bu-reaucratie. `We hebben er destijds binnende Commissie Wijffels lang over gediscus-sieerd,' vertelt prof. dr. Emmo Meijer, voor-zitter van EAC (Energie Advies Commis-sie). `We beschouwen duurzame energie alseen belangrijk onderwerp, waarbij het devraag is of het niet beter is om in het kadervan EOS bepaalde ontwikkelingen veilig testellen. Voor ons was een doorslaggevendargument voor een andere aanpak de over-weging dat het ECN een volwassen en voor-aanstaand instituut is, waaraan je nietvoortdurend kunt vragen om mee te doenaan allerlei tenders. Dat gaat ten koste vande continu?teit en de effici?ntie.'Voor EZ was inderdaad het advies van decommissie Wijffels aanleiding om het be-leid ten aanzien van de subsidi?ring van hetenergieonderzoek tegen het licht te houden,beaamt drs. Andr? Stroop, lid van het ma-nagementteam van de directie Energie enDuurzaamheid van EZ. `Op basis van eenuitgebreide marktconsultatie zijn speer-Ton Hoff:`Move in degoede richting.'26 Energie+ nr3 juni 2006Deze projecten krijgen in het vervolg rechtstreeks geld van EZ. Detweede categorie betreft onderwerpen waarbij partners met ECN sa-menwerken. Deze consortia onder leiding van ECN krijgen jaarlijkssubsidie vanuit EOS. De derde categorie zijn die onderwerpen dieniet in een van de twee eerder genoemde categorie?n vallen. Dezeblijven in de EOS-LT tender, waarvoor alle andere partijen voorstel-len kunnen indienen. De nieuwe benadering heeft tot nu toe geenconsequenties gehad voor het EOS-LT budget, dit blijft dit jaar 29miljoen euro, net als in 2005.Voelen andere kennisinstituten en bijvoorbeeld bedrijven uit hetMKB zich niet benadeeld, nu ECN zo'n bevoorrechte positie heeftverworven? `ECN heeft zich nadrukkelijk geprofileerd op een aantalbelangrijke terreinen, het heeft niet veel zin om dan in concurrentiete gaan,' aldus Meijer. `Maar ik heb geen reacties gekregen over dezenieuwe werkwijze, niet van vertegenwoordigers van het MKB maarook niet van bijvoorbeeld TNO.'ContentDr. Ton Hoff, directievoorzitter van het ECN, heeft wel enkele reac-ties gehoord. `Maar voor onze partners binnen consortia op gebie-den waar wij leidend waren maakt deze nieuwe aanpak niets uit,want voorheen waren wij het die de onderzoeksvoorstellen voor detenders formuleerden.' Hoff toont zich uiterst content met de nieu-we regeling, die overigens in nauwe samenwerking met het ECN totstand is gekomen. `Ik zie het als move in de goede richting. Voor-heen hadden we een basissupport van de overheid en daarnaast ten-derden we,' aldus Hoff. `Dat betekende dat veel van onze hoogopge-leide deskundigen relatief veel tijd en energie kwijt waren aan hetopstellen van onderzoeksvoorstellen.'budget EOS-LT regelingDe onderzoeksprojecten van EOS zijn in driecategorie?n onderverdeeld. De projecten vancategorie 1 gaan in het geheel naar ECN, on-derzoeksthema's die tot categorie 2 behorenzijn die projecten waarbij partners met ECNsamenwerken, terwijl in categorie 3 projectenzitten die voor iedereen open staan. Een im-pressie van mogelijke onderwerpen:Categorie 1 (budget uit EOS: 0 euro):? Gebouwde omgeving: zonconversie(multi)kristallijn-silicium PV-technologieen Sensitized oxide zonnecellen.? Opwekking en netten: regelstrategie?nvoor individuele omzetters en parkbedrijfals geheel (Windconversie Offshore).Categorie 2 (budget uit EOS:5,5 miljoen euro):? Energie-effici?ntie in de industri?le enagrarische sector: anorganische mem-braantechnologie.? Biomassa: mee- en bijstoken van biomas-sa in elektriciteitscentrales en vergassing.? Nieuw gas/schoon fossiel: CO2-afschei-dingstechnologie, brandstofcellen enreforming van koolwaterstoffen.? Gebouwde omgeving: integratie van com-ponenten voor decentrale energieopwek.? Opwekking en netten: nieuwe turbinecon-cepten, componenten en materialen.Categorie 3 (budget uit EOS:12 miljoen euro):? Energie-effici?ntie in de industri?le enagrarische sector: o.a. thermische behan-delingsprocessen, warmtehuishouding inindustrie en landbouw en systeembena-dering in de glastuinbouw.? Biomassa: onder meer bioraffinage.? Nieuw gas/schoon fossiel: o.a. CO2-op-slag en geavanceerde kolenconversie.? Gebouwde omgeving: o.a. systeembena-dering in de gebouwde omgeving, zon-conversie dunne-film zonnecellen.?Opwekking en netten: o.a. delen van wind-conversie offshore, elektriciteitstransporten elektriciteitsconversie.Er zit nog meer geld in het EOS-budgetmaar er volgt nog een tender. Naast dezespeerpunten zijn er ook kennisimportthe-ma's. Zie voor de volledige tekst: www.senternovem.nl/publicaties en kies voor defolder EOS: handleiding Lange Termijnjanuari 2006.Emmo Meijer:`Ontwikkelingenveiligstellen.'nr3 juni 2006 Energie+ 27Reactie Copernicus InstituutVolgens Andr? Faaij van het Corpernicus Instituut van de Universi-teit Utrecht is het onjuist dat er een categorie binnen EOS zou zijn,waar ECN als enige partij op werkt: `Er is wat voor te zeggen datsommige partijen op sommige terreinen op basis van hun ervaringeen bevoorrechte behandeling krijgen, maar dat geldt niet alleenvoor het ECN. Ook andere partijen zouden zo'n rol toebedeeld moe-ten kunnen krijgen, afhankelijk van hun kennispositie. Het is vreemddat er slechts een partij is die een dergelijke bevoorrechte positie kaninnemen. Er is namelijk geen enkel onderwerp waarbij ECN als enigeactief is. Het is wel denkbaar dat ECN binnen bepaalde categorie?neen co?rdinerende rol krijgt maar wel in samenwerking met anderepartijen. Wij hebben ook ervaring binnen een EOS-LT consortiummet ECN, dat verloopt goed.'Met EZ is nu afgesproken dat ECN geen voorstellen zal indienenvoor onderwerpen waarvan duidelijk is dat ECN geen of een te ver-waarlozen kennispositie heeft. Betekent dit dat voor ECN op som-mige terreinen onderwerpen blijven liggen? Hoff: `Deze situatie isinderdaad zo afgesproken, maar dat wil nog niet zeggen dat daar inde toekomst geen verandering in zou kunnen komen. Dat zou an-ders betekenen dat we alleen op bestaande onderzoeksterreinen ac-tief moeten blijven. Ook voor ECN komen er momenten dat er be-paalde onderzoeksgebieden afgerond zijn en we op zoek moetennaar nieuwe onderwerpen. We hebben een klein budget waarmeewe nu al nieuw onderzoek kunnen financieren. Op termijn zoudenwe ter discussie kunnen stellen dat we een bepaald onderzoeksge-bied in categorie 1 willen plaatsen.'EZ is er inderdaad van begin af aan vanuit gegaan dat er verschui-vingen kunnen plaatsvinden in de verdeling tussen de verschillendecategorie?n, beaamt Stroop. `Dat is evident, en die verschuivingenkunnen twee kanten op gaan. Als ECN niet waar maakt wat ze be-looft, zou een bepaald onderzoek bijvoorbeeld van categorie 1 naarcategorie 2 kunnen verschuiven. Maar het is ook mogelijk dat ECNeen bepaald onderwerp uit categorie 2 zo goed benadert dat we hetnaar categorie 1 verplaatsen.'EvaluatieEssentieel onderdeel van de nieuwe aanpak is dat er op gezette tij-den evaluerend onderzoek gaat plaatsvinden. Hierbij gaat het vooralom de vraag of ECN voldoet aan de verwachtingen, zoals die voorafzijn geformuleerd. Dit zal in eerste instantie de taak van Sen-terNovem zijn. `We gaan in principe elk jaar evalueren,' verduide-lijkt Wilbert Hoondert van SenterNovem. `Door het EOS-program-ma hebben we toetsing aan de voorkant, met de evaluatie ontstaat ertoetsing aan de achterkant. Van belang is daarbij niet alleen de vraagof ECN de doelstelling haalt en de gewenste resultaten bereikt, maarook of de implementatie goed uitpakt en of ECN erin slaagt de vin-ding aan de man te brengen.' Dat ECN door de nieuwe aanpak ge-neigd zal zijn achterover te hangen gelooft Hoondert niet. Wel sluithij niet uit dat een onderzoek niet dat oplevert wat oorspronkelijkverwacht was of dat een onderzoek bijvoorbeeld door maatschap-pelijke ontwikkelingen achterhaald blijkt. In beide gevallen ligt hetvoor de hand dat het onderzoek voortijdig stopt, bijvoorbeeld doorhet uit het EOS-programma te halen.Hoondert ziet alleen maar voordelen in de nieuwe aanpak: `Door denieuwe aanpak krijgt de overheid ten aanzien van het energieonder-zoek beter de regie in handen,' aldus Hoondert. `Het onderzoek isin feite een grote puzzel, we bewegen alle partijen om hun stukje opde juiste plaats te leggen. We hebben overigens in het traject naardeze nieuwe aanpak ook naar het buitenland gekeken. Dat doen webinnen het European Research Area ERA, waar we onder meer definanciering in andere landen vergelijken.'Ten aanzien van het budget kunnen de aanpassingen op termijnconsequenties hebben, maar voor het jaar 2006 verandert er nogniets. `Het budget dat rechtstreeks naar ECN gaat in 2006 komt on-geveer neer op wat voor ECN beschikbaar was als basisbudget pluswat ECN gemiddeld uit de tenders haalde, in totaal ruim 30 miljoeneuro,' aldus Stroop. `Voor de EOS-LT regeling was in 2005 29 mil-joen euro beschikbaar, dat blijft dit jaar op hetzelfde niveau.' ?Wilbert Hoondert:`Elk jaar evalueren.'