internationaal40 Energie+ nr4 juli 2007Het jaar vanhet klimaatDoor Jos Wassink, GreenPricesDe openingszet vond op 2 februari plaats in Parijs met de presentatie van het rapportvan werkgroep I over de natuurwetenschappelijke basis: `Elf van de twaalf laatste jarenwaren de warmste sinds het begin van de metingen. Overal zien we sneeuw en ijs wegsmel-ten en ook de zeespiegel stijgt wereldwijd. De opwarming van de aarde is overduidelijk,'concludeerde het rapport. Het grootste verschil tussen dit rapport en het vorige uit 2001 isdat het IPCC nu de menselijke industri?le activiteit als zeer waarschijnlijke oorzaak aan-wijst van de klimaatverandering (met een waarschijnlijkheid groter dan 90 procent, zeg-gen de wetenschappers). In 2001 sprak men nog over `waarschijnlijk'. Industri?le activiteiten landbouw hebben de concentraties van de broeikasgassen kooldioxide (CO2), methaan(CH4) en stikstofoxiden (NOx) tot recordhoogten gebracht in de geologische geschiedenis.BeginWe staan nog maar aan het begin van de klimaatverandering, stelt het IPCC. Tussen 1990 en2005 is de gemiddelde temperatuur op aarde met 0,33 graad Celsius gestegen. Maar die stij-ging gaat steeds sneller. Voor de komende twee decennia verwacht het IPCC er elke tien jaarnog eens 0,2 graden bovenop. Meer hittegolven en overstromingen zijn, in het IPCC jargon,`zeer waarschijnlijk'. Zwaardere stormen in de orde van orkaan Katrina zijn `waarschijnlijk'.Het onheil is voorlopig niet te stoppen. Door de traagheid van het klimaatsysteem zal de op-warming van de aarde en de stijging van de zeespiegel nog decennia lang doorgaan, zelfs alswe erin zouden slagen om vanaf morgen de uitstoot van broeikasgassen stil te leggen.Dat klinkt onheilspellend, maar volgens de Duitse klimatoloog Stephan Rahmstorf uit Ber-lijn is het IPCC zelfs te voorzichtig met zijn voorspellingen. `In het verleden heeft het IPCCde klimaatveranderingen onderschat, vooral wat betreft de zeespiegelstijging,' schrijftRahmstorf eind januari in het wetenschapsblad Science. Rahmstorf en zijn collega's komentot die conclusie na vergelijking van de voorspelde stijging vanaf 1990 met daadwerkelijkemetingen. Satellietmetingen geven een stijging van 3,3 millimeter per jaar terwijl het IPCC2 millimeter voorspeld had. Nu wordt de stijging voornamelijk veroorzaakt door uitzettingvan het oceaanwater, maar in toenemende mate zal afsmeltend landijs van Groenland en deZuidpool er aan bijdragen.ZichtbaarBrussel, 6 april 2007. `Miljarden mensen lopen gevaar,' verklaarde Martin Parry, een vande voorzitters van de IPCC-conferentie over het tweede rapport, tijdens de presentatie.`Zelfs als we het er over eens worden dat we de klimaatverandering moeten afremmen, dannog zullen we ons moeten aanpassen aan de gevolgen van de veranderingen die nu alplaatsvinden.' De gehele wetenschappelijke gemeenschap op de conferentie was het er overeens dat klimaatverandering zich overal zichtbaar manifesteert. Zowel op wereldschaal(zeespiegelstijging) als op regionaal niveau (bleken van koraal, langdurige droogten en af-kalvend poolijs). `Het broeikaseffect is geen zaak meer van wiskundige modellen,' zegtParry tijdens de presentatie. `Het gebeurt overal om ons heen: 90 procent van de 29.000meetreeksen wijst in de richting van temperatuurstijging.'Wat die wereldwijde temperatuurstijging voor de leefbaarheid betekent, staat keurig in hetrapport. De nuchtere lijsten laten zich lezen als de krantenkoppen van de toekomst: afnameHet jaar 2007 zou wel eensde geschiedenis in kunnengaan als het jaar van hetklimaat. De stuwendekracht achter het dagelijk-se nieuws over extreemweer, CO2 en duurzameenergie is het IPCC, deVN-autoriteit op het ge-bied van klimaatverande-ring. Dit voorjaar publi-ceerde het IPCC (Interna-tional Panel on ClimateChange) het vierde rapportover klimaatverandering.In een fraaie dramatischeopbouw presenteerde hetpanel drie rapporten: deklimatologie, de impact opecosystemen en samenle-vingen, en tot slot de mo-gelijkheden om klimaat-verandering te beperken.nr4 juli 2007 Energie+ 41van neerslag in droge regio's en overstromingen elders. Een toene-mend aantal diersoorten zal met uitsterven bedreigd worden. Oogs-ten zullen teruglopen, schaden door stormen en overstromingenzullen toenemen en er zullen meer mensen overlijden als gevolgvan ziekten en hittegolven. De kwetsbaarheid van mensen wordtnog vergroot door armoede. Vooral Afrika en Azi? worden gezienals kwetsbare regio's.De 300 auteurs van het rapport dringen erop aan om de tempera-tuurstijging te beperken tot hooguit 2 graden Celsius, om de ergstegevolgen van de klimaatverandering uit te stellen of liefst te voorko-men.Andere toonDe presentatie van het derde deel van het IPCC-rapport vond plaatsop 4 mei in Bangkok, Thailand. Na de zwaarmoedige voorspellin-gen van rapporten I en II heeft deel III een andere toon. Klimaat-verandering kan geremd worden, stellen de verzamelde onderzoe-kers, maar dat heeft wel zijn prijs. `Onderzoek toont aan dat er eenaanzienlijk economisch potentieel bestaat voor de beperking van deuitstoot van broeikasgassen in de komende decennia tot onder dehuidige niveaus,' aldus het IPCC. Met andere woorden: CO2-emis-sies kunnen ingetoomd worden, en dat is nog betaalbaar ook.De komende 20 tot 30 jaar zijn bepalend voor in wat voor wereld weterechtkomen, stelt het IPCC. De emissie van broeikasgassen in deatmosfeer moet snel afvlakken en vervolgens dalen om tot een stabili-satie van de concentratie van broeikasgassen in de atmosfeer te komen.Op welk niveau de concentratie stabiliseert, en welke temperatuurstij-ging daarbij hoort, hangt af van hoe snel we hoeveel uitstoot van CO2(en andere broeikasgassen) kunnen terugbrengen. Hoe drastischer dewereldwijde CO2 emissie daalt, des te gunstiger dat uitpakt voor hetklimaat tegen het midden van de eeuw. Het IPCC stelde een tabel sa-men van mogelijke uitkomsten anno 2050: verschillende CO2 concen-traties met daaraan gerelateerde temperatuurstijgingen en de bijbeho-rende kosten als procenten van het bruto nationaal inkomen (zie tabelpagina 43).Volgens de meeste experts, en ook volgens de richtlijnen van de EC,is 2 graden temperatuurstijging de uiterste veilige grens. Daarbo-ven vreest men onherstelbare schade aan ecosystemen en drasti-sche klimaatomslagen. Uit de tabel blijkt dat het nog een hele dob-ber wordt om de temperatuurstijging daadwerkelijk tot die 2 gradente beperken. Want dan moet al over ongeveer tien jaar de wereld-wijde stijging van broeikasgasemissies tot stilstand zijn gebracht.KostenMaatregelen om CO2 uitstoot te beperken lopen qua kosten sterkuiteen. Maatregelen met netto negatieve kosten (lees: opbrengsten)kunnen de uitstoot beperken met 6 gigaton (duizend miljard ton)CO2 in 2030, wat ongeveer 10 procent van de totale uitstoot zal zijn.Verder terugdringen kost geld en wel hoe langer hoe meer. Het isnet als met het leegscheppen van een vol geregende boot: het begingaat makkelijk, maar het laatste beetje kost de meeste moeite. Zoook met de CO2-reductie. Het IPCC geeft aan hoeveel CO2 er in2030 uitgespaard kan worden, tegen welke kosten: tot 20 dollar perton CO2 kan 12 gigaton CO2 equivalent (alle broeikassen omgere-kend naar CO2 concentraties) vermeden worden. Tot 50 dollar perton wordt dat 17 gigaton CO2 equivalent en tot 100 dollar per ton: 22gigaton (36 procent van de totale uitstoot).Hoewel de gebouwde omgeving verreweg de goedkoopste en groot-ste CO2 reducties oplevert, benadrukken de auteurs dat alle secto-ren (energiesector, transport, industrie, landbouw, bosbouw en af-valverwerking) hun deel moeten bijdragen aan vermindering vande uitstoot. Gebouwen, nieuw en bestaand kunnen veel energiezui-niger gemaakt worden. Daar is tot nu toe weinig aan gebeurd doortekort aan betrouwbare informatie, apparatuur en budget. De elek-triciteitssector kan de uitstoot terugbrengen door meer hernieuw-bare brandstof te gaan gebruiken (stoken van afvalhout) of door deCO2 af te vangen en ondergronds op te slaan (verkeert in experi-mentele fase). Zuiniger elektrische apparatuur helpt ook doordathet de vraag vermindert. De zware industrie tot slot verhuist steedsvaker naar derdewereldlanden. Vooral de oude fabrieken daar kun-nen een stuk zuiniger met energie omgaan.MaatregelenHet IPCC heeft het klimaat op de politieke agenda's gezet. Onderdruk van het Kyoto Protocol is er door verschillende landen eenkeur van maatregelen ontwikkeld om de uitstoot van broeikasgas-sen onder controle te brengen. Die ontwikkelingen beschouwt hetIPCC als zijn belangrijkste verdiensten. Er is een scala aan beleids-maatregelen ontwikkeld om de CO2 emissie in te perken, stelt hetklimaatpanel. Er is ervaring opgedaan met verhandelbare emissie-rechten, met financi?le prikkels, met groene energiecertificaten enmet tal van andere varianten. In het laatste rapport heeft het IPCCeen hele lijst opgenomen met bewezen beleidsmaatregelen en in-strumenten. Een daarvan krijgt bijzondere aandacht: een re?lekoolstofprijs. Want als aan de uitstoot van CO2 een stevig prijs-kaartje hangt, dan zet die prijs alle sectoren tot emissiebeperkingaan. Van bouw tot energiesector en van transport tot huishoudelijkeapparaten.internationaalnr4 juli 2007 Energie+ 43Met de presentatie van het laatste deel van het IPCC-rapport heeft de wetenschap gespro-ken. Vele honderden onderzoekers hebben verschillende klimaatscenario's geschetst, zehebben laten zien hoe de klimaatverandering geremd kan worden, welke instrumentendaarvoor beschikbaar zijn en wat die maatregelen kosten. Daarmee is nu het woord aan depolitici.G8-topTijdens de afgelopen G8-top in het Duitse Heiligendamm van 6 tot 8 juni bleek dat de wereld-leiders goed naar de klimaatdeskundigen hebben geluisterd, of in ieder geval beseften ze datze niet langer om het klimaatprobleem heen kunnen. Onder leiding van de Duitse Bondskan-selier Angela Merkel onderschreven de regeringsleiders van Verenigde Staten, Engeland, Ca-nada, Frankrijk, Duitsland, Itali?, Rusland en Japan niet alleen dat halvering van de uitstootvan broeikasgassen in 2050 `serieuze overweging verdient', maar ook dat ze actief en positiefmee zullen werken aan de klimaatconferentie eind dit jaar in Bali, waar gewerkt zal wordenaan een vervolg van het Kyoto Protocol dat in 2012 ten einde loopt.In het licht van de touwtrekkerij en het gesteggel dat aan de G8-top vooraf ging, vooral doorde tegenwerking van de Verenigde Staten op klimaatdoelstellingen, is de G8-verklaring alseen grote stap voorwaarts te beschouwen en als een formidabele prestatie van de vastbera-den Bondskanselier en EU-voorzitter Angela Merkel.Milieuorganisatie Greenpeace is minder tevreden omdat het de verklaring te vrijblijvendvindt. De regeringsleiders hebben zich immers niet verplicht tot halvering van de uitstootin 2050. Angela Merkel stelt daar tegenover dat de Verenigde Staten en Canada, die zichmomenteel niet (langer) gebonden achten aan het Kyoto Protocol, zich nu toch achter hetVN-instituut voor klimaatverandering (UNFCCC) scharen voor een vervolgovereenkomst.Schoorvoetend misschien, maar niet langer in staat om klimaatverandering en de mense-lijke oorzaak daarvan te ontkennen. Dat is zondermeer de verdienste van de duizendenwetenschappers die in de afgelopen jaren hun bijdragen hebben geleverd aan het IPCC. ?Meer informatie en downloads: www.ipcc.chCO2 equivalente con-centratie (ppm)Temperatuur-stijgingKosten in% BNPPiek inemissies445 ? 535 2,0 ? 2,8 < 5,5 2000 ? 2020535 ? 590 2,8 ? 3,2 < 4 2010 ? 2030590 ? 710 3,2 ? 4,0 -1 tot 2 2020 ? 2060Bron: IPCC IV, WG 3, 2007FotoEuropeanCommunity2007De G8 bijeen, van links naar rechts: Stephen Harper (Canada), Tony Blair (UK), Jos? Manuel Barroso(EU), Nicolas Sarkozy (Frankrijk), Vladimir Putin (Rusland), Shinzo Abe (Japan), Angela Merkel(Duitsland), Romano Prodi (Itali?) en George Bush (VS).MEELEESABONNEMENTENERGIE+EXTRAVOORDELIG...1 t/m 4MEELEESABONNEMENTEN25%KORTINGMEER DAN 4MEELEESABONNEMENTEN40%KORTINGWeddendat u daarmeer energievan krijgt?zie voor meer informatie pagina 47