28 Energie+ nr6 dec 2006NEDERLANDSE WINDTURBINE MAAKINDUSTRIENederland was begin jaren 80 van de vorigeeeuw ??n van de koplopers op windtechnolo-gie gebied in de wereld, met zowel inhoudelijkgoed onderlegde ondernemers als ook eenflink aantal aanbieders van windturbines,masten en rotorbladen. Nu, zo'n vijfentwintigjaar later, biedt de explosief groeiende wind-industrie wereldwijd werkgelegenheid aanzo'n 135.000 mensen, maar is de rol van deNederlandse maaksector gemarginaliseerd.Een serie recente initiatieven moet onze wind-turbine maakindustrie nieuw leven inblazen,een overzicht.Door Eize de VriesDe Smulders Groep is een van Europa's grootste leveran-ciers van staalconstructies. Vanuit een voormalige scheepswerf inHoboken bij Antwerpen heeft het bedrijf zich de afgelopen jarenontwikkeld tot absolute marktleider op het gebied van offshore mo-nopaal fundaties. Dit gebeurt in nauwe samenwerking met partnerSIF uit Roermond, een gespecialiseerd bedrijf dat de zware funda-tiebuizen uit vlakke plaat rolt en last. Ook de Nederlandse bedrijvenMammoet van Oord (MvO) en Ballast Nedam (BN) ontwikkelenzich als belangrijke spelers in de opkomende internationale groei-markt voor de installatie van offshore windparken. MvO heeft voordit doel een speciaal installatieschip ontwikkeld: de Jumping Jack.Na projecten in Denemarken, Ierland en het Verenigd Koninkrijk, isMvO onlangs begonnen met het inheien van zestig monopaal fun-daties voor windpark Q7 bij IJmuiden. BN heeft met haar honderdmeter hoge installatieschip Svanen, oorspronkelijk ontwikkeld voorbruggenbouw, eerder dit jaar de zesendertig monopalen voor off-shore windpark Egmond aan Zee ingeheid. Beide ondernemingenOverspannengenieten wereldwijd een grote reputatie en hun speciale vaartuigenzijn geschikt voor zeer zware lasten, zoals complete windturbinesvan 5-6 MW en groter.Eenzijdige focusIn het algemeen heeft volgens deskundigen binnen de Nederlandsewindsector de focus altijd sterk gelegen op academische kennisont-wikkeling. Voorbeelden van belangrijke (sturende) spelers in de af-gelopen decennia zijn onder andere `windgroepen' van de TU Delften het ECN. Ook aan Novem (nu SenterNovem) wordt als subsidie-verlener traditioneel veel sturende invloed op technologieontwikke-ling en windenergiebeleid toegeschreven. Deze tamelijk eenzijdigefocus op onderzoek heeft volgens critici in totaal weinig succesvollecommerci?le producten opgeleverd, mede door een markerende pa-rallelle industri?le (maak) kennisinfrastructuur. In succesvollewindenergie pionierlanden als Denemarken, Duitsland en Spanjeis daarentegen door een vruchtbare combinatie van onderzoek, pro-nr 6 dec 2006 Energie+ 29ductontwikkeling en windturbineproductie een bloeiende nieuwebedrijfstak ontstaan. Alleen al bij onze oosterburen werken nu circa70.000 mensen in hun sterk groeiende op export gerichte windin-dustrietak. Ook nieuwkomers als India, China en Canada zettennaast strategische kennisopbouw maximaal in op het cre?ren vaneigen productiecapaciteit en daarmee langetermijnperspectievenvoor werkgelegenheid.Als tweede structurele pijnpunt voor Nederland geldt het al min-stens twintig jaar ontbreken van consistent voorwaardenscheppendoverheidsbeleid voor windenergie. Mede hierdoor kon nooit een ge-zonde thuismarkt voor in Nederland gemaakte windturbines ont-staan. En dat laatste is essentieel als etalage en springplank voor eensuccesvolle positionering op de wereldmarkt. De sterke internatio-nale kennispositie van ons land op windenergiegebied lijkt daaren-tegen tot de dag van vandaag gehandhaafd. Recente voorbeeldenvan hoogwaardige kennisgerelateerde initiatieven zijn het Kennis-centrum voor het testen van Windturbines, Materialen en Construc-ties (WMC), het ECN Windturbine Testpark Wieringermeer(EWTW), en WE@SEA.FlexibelIn de jaren 90 hoorden toenmalige Nederlandse fabrikanten bij dekoplopers wat betreft marktintroductie van `grote' turbines. Ken-merkende voorbeelden zijn de 500 kW en 1 MW machines vanNedWind, en de 750 kW WindMaster. Maar windtechnologie pio-nier (Henk) Lagerwey was tot het faillissement in 2003 onbetwistkoploper op het vlak van slimme toegepaste innovaties. Een voor-beeld zijn de 75 kW, 80 kW, en 250 kW tweebladige lichtgewichtmodellen, voorzien van een uniek flexibel rotorblad bevestigingssy-steem. Van deze typen zijn bij elkaar zo'n 1.000 stuks geproduceerd,en ze worden gerekend tot de top van wat de Nederlandse windin-dustrie ooit heeft voortgebracht. Een geheel afwijkende Lagerweyproductontwikkeling van midden jaren 90 is de 750 kW LW 50/750,een innovatief turbineconcept voorzien van een `direct drive' ring-marktvraagbiedt kans op tweede jeugdDe gunstigemarktomstandighedenvoor windenergie biedenperspectief voorNederlandse partijen.foto duncan walker30 Energie+ nr 6 dec 2006generator (geen tandwielkast) en een enkelvoudig hoofdlager (geenhoofdas). In 2000 nam Lagerwey het initiatief voor de ontwikkelingvan een 2 MW turbine volgens soortgelijk concept: de Zephyros Z72.Deze turbine is onder andere voorzien van een 4.000 volt perma-nent magneet generator van ABB. Volgens Lagerwey was de Z72 ookde eerste turbine in de wereld specifiek ontworpen voor onderhouds-arme toepassing op zee. In maart 2002 werd het Z72 prototype op deMaasvlakte ge?nstalleerd. Na verzelfstandiging van Lagerwey in 2003ging ook Zephyros begin 2005 failliet en kwam de technologie viaHarokasan Europe in Japanse handen. Meerdere ex-Lagerwey mo-dellen spelen inmiddels een sleutelrol in de voorzichtige wederop-standing van de Nederlandse windturbine maakindustrie.EWTHet in Schoondijke (Zeeland) gevestigde Emergya Wind Technolo-gies BV (EWT) verkreeg eind 2003 de Intellectuele Eigendomsrechtenen de volledige overgebleven technologie knowhow van Lagerweythe WindMaster. Een deel van deze rechten werd doorverkocht aanWES (zie hieronder). Met als technologiebasis de 750 kW latere LW52 begon EWT begin 2004 haar commerci?le activiteiten. Deze tur-bine werd voorzien van een grotere 54m rotor en opgeschaald naar900 kW: de DIRECT WIND 900. Inmiddels draait een eerste om-gebouwde 900 kW turbine in Oude Tonge, plus twee nieuwe ma-chines in Canada en ??n in Friesland. Nogmaals zestien stuks zijnin aanbouw voor een project in Zeeland. Evenals in de Lagerwey-tijdverzorgt WWT (Schoondijke, Zeeland) de eindassemblage van ro-tornaven en gondels. EWT verwacht voor de komende jaren eensubstanti?le groei in windturbineproductie, ook worden opties be-studeerd voor verdere opschaling en optimalisatie van het 900 kWmodel.WESIn 2004 kreeg het in Zijdewind (Noord Holland) gevestigde WindEnergy Solutions (WES) de rechten op de bouw en het vermarktenvan alle ex-Lagerwey modellen van 2,5 kW tot 500 kW. De product-range bestaat uit de 80 kW WES 18, 250 kW WES 30, en de 2,5 kWWES 5 (drie bladen). De kleinste turbine wordt alleen verkocht in `deslipstream' van de grotere modellen in geselecteerde landen en oplocaties met voldoende windaanbod, zegt WES directeur Frank Hoo-gers: `Onze WES 18 en WES 30 modellen zijn voorzien van eennieuwe moderne frequentieomzetter, dit is een technologie nodigom variabel toeren windturbines op het net te kunnen aansluiten.Naast goede stroomkwaliteit, bieden wij onze klanten hiermee ookde mogelijkheid tot actieve netondersteuning.' Dit is vooral belang-rijk in zwakke netten, een situatie die veel voorkomt in rurale gebie-den, ontwikkelingslanden en afgelegen eilanden, vervolgt Hoogers:`Parallel daaraan hebben we een wind-diesel systeem ontwikkeld.Dit systeem is nu commercieel leverbaar in combinatie met de WES18 en WES 30.'Aanvankelijk verkocht WES gereviseerde tweedehands Lagerweyturbines als strategie om nieuwe markten te openen. Inmiddels isdeze vraag sterk teruggelopen en ook wordt het steeds moeilijkeraan oude turbines te komen. Hoogers: `We hebben daarom beslotenzelf opnieuw turbines te gaan bouwen. Van de WES 18 zijn inmid-dels vijf stuks geproduceerd. Een eerste order voor 4?5 stuks van deWES 30 is ook binnen en de productie daarvan start begin 2007.Twee stuks zullen worden geleverd als wind?diesel systeem.' Eentechnologische uitdaging voor het jonge bedrijf is de levering vaneen drijvende WES 18 offshore turbine. Het systeem is bestemdvoor een `autonoom' windproject met energieopslag in Itali?, twin-tig kilometer uit de kust bij Brindisi, en zal volgens Hoogers vooreind 2006 worden afgeleverd.Veel turbinecomponenten komen van gespecialiseerde Nederlandsetoeleveranciers. Zo worden WES 18 en WES 30 rotorbladen betrok-ken van NGUp in Delden, een bedrijf dat ook rotorbladen repareerten reviseert. Hoogers: `In het marktsegment tot zo'n 500 kW heeftWES momenteel weinig concurrentie. Verder is onze technologiemoderner dan die van sommige concurrenten en concentreert WESzich uitsluitend op de lichtere vermogensklassen. Een nieuwe kansvoor WES is het ontstaan van aantrekkelijke `net metering' regelin-gen voor gebruikers op steeds meer plaatsen in de wereld, met alsvoorbeelden Canada en California (VS). Hierbij is een energiebe-drijf verplicht windturbines tot een bepaald vermogen `achter demeter' op het net aan te sluiten, terwijl de eigen elektriciteitsproduc-tie (kWh) van het totale jaarverbruik kan worden afgetrokken.' Doorde sterk toegenomen marktvraag zal WES volgend jaar een groterpand betrekken.Harokasan en DarWinDEind juni maakte de duurzame energie groep Econcern bekend eenmeerderheidsbelang (51%) te hebben verworven in DarWinD, eennieuwe Nederlandse windturbinefabrikant. De twee andere aan-deelhouders zijn de Provincie Noord Holland en de Stichting Asso-ciatie Technologieoverdracht (ATO-NH) die het bedrijf in 2005 op-richtte. Harokasan en DarWinD bouwen beide voort op de Z72 tur-binetechnologie. De Japanse partner zal zich daarbij concentrerenop windturbines voor landtoepassingen, en DarWinD op de ontwik-keling en bouw van een (grotere) offshore turbine. Productie voorbeide fabrikanten zal plaats gaan vinden in een nieuwe gezamen-lijke fabriekshal in Den Helder, die op 2 november officieel in ge-bruik is genomen. Ten tijde van het faillissement werkte Zephyrosaan 22 turbines voor een project in Taiwan. Door een probleem metde lokale netaansluiting liggen de laatste vier stuks nu pas klaar omte worden verscheept, verklaart Harokasan woordvoerder MichaelMalik: `Nog drie turbines voor een Fins project zijn vrijwel klaar enonze prognose voor 2007 is acht tot tien Z72 turbines en een nieuw2 MW Z82 (rotordiameter 82m ? red.) prototype.'De DarWinD DD115 krijgt een vermogen van 4,5 MW en de rotor-diameter is 115 meter. Een keuze voor twee rotorbladen is gemaaktvanuit effici?nt vervoer op zee van complete turbinekoppen en snel-lere installatie. De generator is een ontwerp van Converteam, hetvroegere Alstom Power UK. DarWinD wil in 2008 vier prototypeninstalleren, waarvan twee op het ECN testveld in de Wieringermeer.Ballast Nedam heeft met het 100 meterhoge installatieschip Svanen eerder ditjaar de 36 monopalen voor offshorewindpark Egmond aan Zee ingeheid.nr 6 dec 2006 Energie+ 31PolymarinPolymarin Composites (Hoorn) levert de 25,8 meter lange rotorbla-den voor de DIRECT WIND 900, volgens directeur Bart Roorda ??nvan de lichtste ontwerpen in de 800?900 kW volumeklasse: `Ver-der ontwerpen we het rotorblad voor een 2,3 MW prototype van Tur-boWinds uit Belgi?. Ook bouwt Polymarin kleine retrofit series vooroudere turbinetypen als 500 kW NedWind's en 300 kW WindMas-ter machines.' Een andere specialiteit van Polymarin zijn gereed-schappen voor windturbinebladen bouw in opdracht van derden,zoals een prestigieuze order van een nieuwe Duitse windturbinefa-brikant. Deze wil in 2007 twee prototypen van elk ongeveer 5 MWklasse plaatsen. Tenslotte hoopt Roorda op een opdracht voor deontwikkeling van het rotorblad voor de DarWinD DD115, een procesdat wanneer het doorgaat minstens een jaar tijd in beslag zal ne-men.Andere activiteitenTenslotte houdt een aantal gespecialiseerde Nederlandse bedrijvenzich bezig met revisies van complete turbines en/of componenten.Anderen richten zich op kleine windturbines. Bekende namen in delaatste categorie zijn WES, WindWall, Turby, Fortis en Home Ener-gy (Energy Ball). Stadsturbines hebben zich inmiddels ontwikkeldtot een hype, maar over de marktkansen en het rendement vanwindenergie in de stedelijke omgeving zijn de meningen voorals-nog verdeeld.Overspannen marktvraagSamenvattend lijkt het Nederlandse `offshore windenergie cluster'Smulders/SIF, Ballast Nedam en Mammoet van Oord nu al uitste-kend gepositioneerd. Wat betreft de windturbine maakindustrie ishet beeld meer gedifferentieerd. Verder gaat het voorlopig omslechts hele kleine turbine aantallen en deels zelfs om nog plannen.Wat betreft nieuwkomer DarWinD bezit Econcern dochter en pro-jectontwikkelaar Evelop als een substanti?le offshore windenergieportfolio, waaronder het Britse 315 MW Sheringham Shoal project.De eerste DarWinD turbines zouden in 2010 op de markt kunnenkomen, met als attractieve `launching customer' optie interne leve-ring aan offshore windparken van Evelop.Een unieke situatie voor alle Nederlandse fabrikanten/initiatiefne-mers vormt de volledig overspannen marktvraag naar windturbi-nes in de wereld. Dit jaar zal wereldwijd zo'n 17.000 MW wordenge?nstalleerd en alle grote turbineleveranciers zijn tot 2007/8 uit-verkocht, waardoor potenti?le klanten nu ook bij de kleintjes moe-ten aankloppen. Tegelijkertijd moeten deze kleine bedrijven op-boksen tegen giganten als Enercon, Gamesa, GE, Siemens en Ves-tas. Stuk voor stuk bedrijven met een enorme productiecapaciteiten financi?le slagkracht, professionele R&D afdelingen en bewe-zen `track record'. Het succesvoorbeeld van Suzlon uit India laattegelijkertijd zien dat het ook nu nog steeds mogelijk is een nieuwwindturbinebedrijf te starten en het met visie uit te bouwen toteen top-5 wereldspeler. Dit laatste biedt zeker perspectief voor Ne-derlandse parijen om onder de huidige gunstige marktomstandig-heden, met moderne betrouwbare producten en gezonde onderne-mersvisie uit te groeien tot bedrijven met voldoende schaalgrootte.En dat laatste is een essenti?le voorwaarde om klanten ook voor delange termijn voldoende garanties op het eigen voortbestaan envoor de instandhouding van hun kostbare windinstallaties te kun-nen bieden. ?fotoshell