24 Energie+ nr2 april 2006Stichting GEZEN: `CSP-techniek snel goedkoper'Stichting GEZEN streeftnaar de bouw van zonther-mische krachtcentrales inlanden waar de zon bijnaaltijd schijnt. De techniek iseenvoudig: spiegels concen-treren de zonnestralenwaardoor hoge temperatu-ren ontstaan. Daarmee kunje onder hoge druk stoomproduceren die met een tur-bine een generator aandrijftdie elektriciteit produceert.Deze CO2-vrije technologieheet Concentrated SolarPower, afgekort CSP. In ditartikel laten we StichtingGEZEN aan het woord. Aan-sluitend leveren enkele des-kundigen kritisch commen-taar.`In de woestijnen kunnen genoeg zonthermische krachtcentrales worden ge-bouwd om de gehele wereld van energie te voorzien,' vertelt Evert H. du Marchie van Voort-huysen, oprichter en directeur van de stichting ter bevordering van Grootschalige Exploitatievan Zonne-ENergie (GEZEN). `Ik zie een mogelijke toekomst waarin CSP-centrales in ZuidEuropa, Noord Afrika en het Midden Oosten zijn verbonden met windparken langs de kus-ten van Europa en Noord Afrika, met waterkrachtcentrales en met geothermische centrales.Dit heft de onregelmatigheden in de stroomleveranties van de windparken op.'Zonthermische centrales slaan hitte deels op in tanks om `s avonds en `s nachts elektriciteitte maken. Extra branders op gas of waterstof zorgen voor een continue levering tijdens deschaarse bewolkte dagen. De afvalwarmte kan volgens Van Voorthuysen gebruikt wordenom zeewater te ontzilten tot zoet water. `Een groot voordeel voor de droge gebieden waar decentrales zullen komen, langs de kusten van de Middellandse en de Rode Zee. Een andervoordeel is het feit dat zonthermische centrales zeer geschikt zijn voor waterstofproductie.'Volgens Van Voorthuysen kunnen de centrales nu al vrij goedkoop stroom leveren, en zijnze binnen tien jaar goedkoper dan olie- of gasgestookte centrales. Op de GEZEN-websitepresenteert hij dat in een tabel, met de stroomkosten in dollarcent per kilowattuur:2002 2030PV: zonnecellen, zonnecollectoren 31-38 15-32CSP: zonthermische krachtcentrales 8-14 5-10Van Voorthuysen voelt in Nederland veel weerstand tegen CSP, zoals het bezwaar dat CSPniet van belang zou zijn voor een land als Nederland. `Elektriciteit moet voortdurend be-schikbaar zijn,' steekt hij van wal. `Omdat PV en wind een onbetrouwbare bijdrage leveren,moet er een evenwichtig en breed aanbod komen van duurzame energiebronnen. Een tegrote capaciteit aan PV en wind veroorzaakt te hoge extra kosten. CSP, waterkracht en bio-massa zijn nodig als stabiele duurzame energiebronnen.' In Centraal en Noord Europaschijnt te weinig zon voor CSP. Maar zonnestroom uit Zuid Europa en Noord Afrika kanvolgens Van Voorthuysen via het elektriciteitsnet naar het Noorden worden gevoerd. `AanZonthermische krachtcentrales inwarme landennr2 april 2006 Energie+ 25het Europese net worden in de toekomst lange-afstands `elektri-sche snelwegen' toegevoegd. Daarnaast komen er `virtuele cen-trales' die uit talloze kleine stroombronnen bestaan die groeps-gewijs functioneren als grote centrales. De invoering van CSPmoet worden beschouwd binnen dit dynamische kader van ver-anderingen.'De grote CSP-kansen in Zuid Spanje en Zuid Italie vindt VanVoorthuysen van Europese betekenis. In massale bouw in NoordAfrika, het Midden Oosten en andere zonnige streken ziet hijeen grote stimulans voor Europese bedrijvigheid.Sommige CSP-sceptici voorspellen een toekomst waarin alleelektriciteit gedecentraliseerd wordt opgewekt. Van Voorthuysenschudt het hoofd: `Zelfvoorzienend zijn is niet haalbaar voor demeerderheid van de Europeanen in steden of agglomeraties enook niet voor de industrie. Politici met gedecentraliseerde oplos-singen moeten hun idee?n kunnen verdedigen met scenario'sdie kwantitatief en economisch goed onderbouwd zijn.'Dezelfde sceptici zien meer toekomst in betaalbare PV-syste-men, maar ook aan dit bezwaar wil Van Voorthuysen niet toege-ven. `Bij iedere verdubbeling van de totale capaciteit aan zonne-panelen op de wereld daalt de prijs met 20 procent,' rekent hijvoor. `Als we van de optimistische verwachting uitgaan dat dezetrend de komende decennia blijft bestaan totdat zonnestroomeven goedkoop wordt als stroom uit een gas- of oliegestooktecentrale, dan moet wereldwijd voor ruim 200 miljard dollar aanonrendabele investeringen in zonnepanelen worden gedaan.Dat maakt van PV een irrelevante optie. PV blijft wel zinvol voorspecifieke decentrale toepassingen, waar het kostenaspect vanminder belang is. Het onderzoek naar een nieuwe, goedkoperevorm van fotovolta?sche energie is van groot belang.'Is kernfusie niet een betere onuitputtelijke energiebron voor detoekomst? Van Voorthuysen vindt van niet. `Na vijftig jaar onder-zoek is er nog steeds geen werkend prototype. Het is volslagenonbekend of deze extreem moeilijke technologie ooit elektrici-teit zal produceren voor een aanvaardbare prijs.Van Voorthuysen concludeert: `Alle landen met veel zon engoedkope ongebruikte terreinen zouden de EHEC kunnen op-richten: de organisatie van Energy Harvesting and ExportingCountries. Die gaat de OPEC opvolgen. De EU moet de CSP-technologie tot speerpunt maken voor haar ontwikkelingspoli-tiek in Afrika, ook in de landen ten zuiden van de Sahara.' ?OPEC nog niet zenuwachtigOver CSP zal Energie+ de komende jaren zonder twijfel toe-nemend kunnen berichten. Deze techniek, die GEZEN in ons landbekend maakt, is al vele jaren beschikbaar maar om een aantal re-denen `vergeten', ondanks alle mooie woorden over de noodzaakvan klimaatoplossingen en energiezekerheid. Nu begint CSP doorde al geruime tijd hoge olieprijs alsnog aan een snelle marktgroei.Bij de presentatie van de nieuwste generatie CSP met fresnel-spie-gels in 2000 door het Belgische bedrijf Solarmundo ? dat door destagnerende markt niet meer bestaat ? heb ik het genoemde con-cept van EHEC gepresenteerd. Het is duidelijk dat OPEC nog nietzenuwachtig is geworden, maar in enkele zonnige landen zonderolie en gas begint het inzicht door te breken dat er ook bij hen eenenergiebron kan worden ge?xploiteerd, die de import van fossieleenergie overbodig maakt en bovendien eeuwig is. Experts uit dezelanden hebben zich verenigd in het TREC-initiatief voor Transme-diterrane Renewable Energy Cooperation. De Stichting GEZEN iseen onderdeel van dit netwerk, dat de samenwerking bevordert tus-sen landen in Europa, Noord Afrika en het Midden Oosten voor dewinning en handel van duurzame energie. Van Voorthuysen en on-dergetekende zijn de Nederlandse leden en wij hebben GEZENopgericht als bijdrage aan dit goede doel ? en om kansen voor deNV Nederland te realiseren. Naast zon zijn ook wind en geothermi-sche bronnen rondom de Middellandse Zee in grote hoeveelhedenbeschikbaar om de plaatselijke economie duurzaam te ontwikkelenen voor export naar Europa. De kortste weg naar het zonnetijdperkvereist open minds en open grenzen. ?Daggett, California.Foto:WarrenGretzKramer Junction, California.Foto:SandiaNationalLaboratoriesDr Paul E. Metz, INTEGeR... consult, Velp www.integer-consult.comnr2 april 2006 Energie+ 27Bij de grootschalige toepassing van CSP zal de afhan-kelijkheid van olie- en gaslanden worden ingewisseld voor afhan-kelijkheid van zonrijke landen. Prima, als dat bijdraagt aan dedemocratisering van de regimes in die landen, maar met forserisico's voor als het mis gaat. Het beheer van de benodigde in-frastructuur, van parabolische trog tot en met de meter van deconsument in Europa, zou wel eens een slangenkuil van jewelstekunnen worden, vol politiek gekonkel en gechicaneer. Weer uiter-mate kwetsbaar, dus. De consument in Europa moet als gewoon-lijk zijn mond dichthouden en de portemonnee trekken. Ik wekliever zoveel mogelijk zelf op, het kan makkelijk in Nederland.Zet je bij de promotie van CSP niet af tegen zon-PV met (ver-meende) bezwaren, maar toon je eigen sterke punten in depraktijk en ga daarmee werven. Decentrale opwek is geen en-kele bedreiging voor CSP, andersom weet ik het zo net nog niet.Discussies over `de alternatieven' gaan veel te vaak over het slijkder aarde en rentabiliteit. Het zou juist moeten gaan om het inde praktijk brengen van een duurzame samenleving waaraan ie-dereen een steentje bij moet kunnen dragen, de burger incluis!Zelfs bij massale ontwikkeling van CSP en zon-PV zal de kWh-prijs nog steeds belachelijk laag blijven (10 of 30 eurocent/kWh,het maakt niks uit), en vanwege die lage prijs zal de verspillingalleen maar groeien als de politiek niet fundamenteel de be-prijzing van energie gaat aanpakken en besparing gaat opleg-gen. D??r zit hem de kneep, en niet op welke duurzame wijzeelektriciteit wordt opgewekt. Daar zal geen Sahara vol moderneCSP-centrales, Zuid-Beveland of Maasvlakte met vier kerncen-trales, of alle daken in Nederland vol zonnepanelen ook maariets tegen helpen. ?Niet het beloofde landFoto's:SandiaNationalLaboratoriesCSP is zonder twijfel een belangrijke en veelbelovende techno-logie om op duurzame wijze elektriciteit op te wekken. Ik ondersteundan ook van harte elk pleidooi voor verdere ontwikkeling en toepas-sing. GEZEN meent zich in zijn campagne echter te moeten afzettentegen andere duurzame energieopties, in het bijzonder tegen die an-dere route naar zonnestroom: fotovolta?sche conversie (PV). Ik vinddat een zwaktebod. Men voelt zich miskend en probeert de positie vanCSP te versterken door een aantal - vermeende - bezwaren te weerleg-gen. Het ontbreekt mij hier aan de ruimte om in detail in te gaan opalle punten, maar ik wil graag het volgende opmerken.? De ontwikkeling van duurzame energie is verreweg het meest ge-baat bij de ontwikkeling van een portfolio aan technologie?n,waarbij iedere optie wordt uitgedaagd zijn eigen sterktes en poten-tie in de praktijk te laten zien. Het lijstje van opties die het in detoekomst zullen moeten doen is gewoon veel te kort om ze tegenelkaar uit te spelen of om opties bij voorbaat een nicherol toe tedichten.? GEZEN bedient zich ten aanzien van PV van ronduit foute getal-len. Zonnestroom uit PV kost in 2030 (in de door GEZEN be-doelde zonrijke gebieden) volgens de huidige Europese en Japan-se inzichten ongeveer 6 ?/kWh (0,05 /kWh, resp. 7 ?/kWh), ofminder, zie http://europa.eu.int/comm/research/energy/pdf/vi-sion-report-final.pdf en http://www.nedo.go.jp/english/archives/161027/pv2030roadmap.pdf. Daarna kan die prijs nog een factor2 verder dalen. Een en ander staat in schril contrast met de geci-teerde range van 15-32 ?/kWh. Dit kostenperspectief maakt PVwel degelijk een serieuze optie, zowel voor de `sunbelt' als voor deNederlandse daken (waar opwekking en gebruik elkaar ontmoe-ten en elektriciteitstransport over grote afstanden wordt verme-den). Een optie bovendien die de energietransitie dichtbij mensenbrengt en bijdraagt aan voorzieningszekerheid.? CSP en PV staan in het uitstekende en inspirerende rapport vande Adviesraad voor de Duitse Overheid Inzake Mondiale Verande-ring (WBGU, zie http://www.wbgu.de/wbgu_jg2003_engl.pdf)zij-aan-zij als een winning team. Laten we dat zo houden. ?Portfolio aan technologie?nBarstow, California.Peter Segaar, 70% elektrisch zelfvoorzienend met slechts 10 netgekop-pelde zonnepanelen op eigen huurwoning www.polderpv.nlWim Sinke, ECN Zonne-energie www.ecn.nl