Dit verhaal begint in Amsterdam en gaat over de doorbraak die de energietransitie in een stroomversnelling bracht. Het gebeurde niet ineens, maar de signalen wezen al jaren de onvermijdelijke onstuitbare menigte de weg. En toch bleef het lang onzichtbaar. Totdat het ineens gebeurde. De zo vurig gewenste versnelling in de overgang naar schone energie kwam eind 2018 op stoom. Vooralsnog is de Amsterdam Approach nog fictie, maar daar komt snel verandering in.
Tekst Thijs Haverkamp en Pauline Westendorp, Oranje Energie
Amsterdamse aanpak
leidt tot doorbraak
H
elaas gaat de eer niet naar het Klimaat-
akkoord waar honderden mensen zo
hard aan werkten gedurende 2018. Ja,
ze hebben bergen werk verzet en hebben de
piketpaaltjes wederom meters opgeschoven.
Het was in 2015 nog ondenkbaar dat Neder-
land ambitie zou tonen in de energietransitie.
De gigantische ambitie van het kabinet werd
Dit verhaal begint in Amsterdam en gaat over de doorbraak die de energie-
transitie in een stroomversnelling bracht. Het gebeurde niet ineens, maar de
signalen wezen al jaren de onvermijdelijke onstuitbare menigte de weg. En
toch bleef het lang onzichtbaar. Totdat het ineens gebeurde. De zo vurig
gewenste versnelling in de overgang naar schone energie kwam eind 2018
op stoom. Vooralsnog is de Amsterdam Approach nog ctie, maar daar komt
snel verandering in.
doorgezet in het Klimaatakkoord. En toch
kwam de echte versnelling uit de regio met de
culturele hoofdstad Leeuwarden voorop. Gro-
ningen, Drente, Gelderland, Rotterdam,
Utrecht, Brabant. En Amsterdam. Daar ston-
den in augustus 2018 alle lichten op groen. En
die bleven groen. Want de versnelling kwam
vanuit de tenen.
Amsterdam Approach
Vier belangrijke factoren creërden in de loop
van 2018 in Amsterdam de perfecte storm. Kate
Raworth bracht samen met Zomergast Marleen
Stikker van Waag Society een nieuw econo-
misch model de hoofdstad in, waar burgemees-
ter en wethouders zeer open voor stonden. Ten
tweede liet het We Make The City-evenement in
juni 2018 zien dat de formele en de informele
sector helemaal klaar zijn voor de overgang
naar een wereld waarin alle basisbehoef ten
voor iedereen aanwezig zijn. Ten derde zaten er
op vele strategische plekken zoals energiebe-
drijven, creatieve platforms, stadmakerplat-
forms en in de gemeente mensen die het vrou-
welijke leiderschap beheersen. Dit is het
vermogen rustig te blijven ter wijl we niet weten
hoe iets moet, maar wel overtuigd zijn waar we
heen moeten. Een steeds groter groeiende
groep was klaar met de groeiende angst in de
wereld. Ten vierde besloten Amsterdammers op
28 Energie + nr 3 september 2018
EnergiePlus_3-Amsterdam approach.indd 28 17-09-18 10:08
aangeven van oud-burgemeester Eberhard van
der Laan de stad in vertrouwen te verbinden.
Tegenover elke bosbrand, doorgebroken dijk en
watersnood besloten zij een energieopwek-
kend gebouw neer te zetten. Om samen de
kraan dicht te draaien, de oorzaak van die bran-
den te voorkomen, de CO
2-toevoer aan de
deken rond de aarde per direct te stoppen. Er
was een enorme behoef te om iets bij te dragen.
En dan nu naar de elementen in die samenwer-
king die zorgden dat een wethouder de koers
van de wereld radicaal veranderde. Want zo
groot is de Amsterdam Approach.
Unieke samenwerking
Eigenlijk heef t Ruurd Priester het heel eenvou-
dig uitgelegd. We dachten altijd in zuilen, zoals
de overheid, onderwijs, ondernemers, MKB,
coöperaties en burgers. Ter wijl de wereld zich
steeds meer organiseert als een netwerk.
Omdat we dachten in zuilen, konden we in die nieuwe wereld steeds slechter iets voor elkaar
krijgen. Gelukkig weten we wel iets van netwer-
ken. Bij het organiseren van iets zijn er drie
typen mensen. De eerste groep, 1% van een
gemeenschap, zijn leiders met wil en daad-
kracht, positief, enthousiast en volhardend. De
tweede groep, ongeveer 9% van de organisatie,
geef t de leiders steun. Het zijn de helpers of vol-
gers. De overige 90% noemt Priester lurkers die
eigenlijk gewoon opdrinken wat er voorgezet
wordt door de eerste 10%. Let wel; uiteindelijk
doen ze allemaal mee.
Verduurzamen
Op het moment dat in elke organisatie in elke
zuil de leiders opstaan, ontstaat er een fantas-
tische doorbraak. In elke organisatie van 500
mensen zijn er vijf die initiatief nemen en 50
mensen die helpen. Dan krijg je toch snelheid?
Ja en nee. We zien het eigenlijk al jaren, men-
sen van oliemaatschappijen die bij energiecoö-
peraties lid zijn of zelfs komen werken. Mensen
van het ministerie die in hun eigen buurt een
coöperatie oprichten en zo de wijk pand voor
pand verduurzamen. Mensen bij Accenture die
hun bedrijf van binnenuit willen verduurza-
men. Het begin was er al jaren, maar de ver-
snelling bleef uit. Totdat deze leiders elkaar
gingen vinden, het serieus werd aangepakt,
totdat ze samen gingen werken. Het begon met
een open houding in de stad. De Amsterdamse
wethouder duurzaamheid Marieke van Door-
ninck zei in juli 2018: "Co-creatie wil ik graag
doen, maar hoe dat precies vorm moet krijgen,
geen idee. Wat is onze ver volgstap na deze
kennismaking?" Ook de Amsterdamse Pro-
grammamanager Aardgasvrij Wim Voogd zei al
in maart 2018: "Aardgasvrij, hoe dan? Om maar
met de deur in huis te vallen, een vraag waar ik
niet direct het juiste antwoord op heb." En een
initiatiefnemer van de beweging vanuit de samenleving, zei in juni 2018: "We zijn van
iedereen, na deze eerste fase weten we ook
niet hoe de volgende fase verder gaat." Nuon
werkte nauw samen met IJburgers om te leren
over bewoners. Ze zeiden: "Hoe werken we
samen met jullie? We weten het niet."
Duidelijk doel
Door agnostisch te zijn en open te staan voor
de volgende stap, ontstaat een gedeeld doel.
We gaan naar de maan, maar we weten nog
niet hoe. We wisten nog niets, maar eind
jaren 60 stonden we op de maan. Zo ging het
ook in Amsterdam. Er werd een magneet
gebouwd. Een manier om succesvol samen te
werken in de stad, wederom door Ruurd
Priester met dank aan Marleen Stikker van
Waag Society, Egbert Fransen van Pakhuis de
Zwijger en Ger Baron van de gemeente
Amsterdam. Zij hebben de Amsterdam Ap-
proach uitgevonden en gevierd. Amsterdam
won de prijs van de innovatiefste stad van
Europa al in 2017. De methode werkte, viel
kort stil en kwam in 2018 sterker dan ooit
terug om de wereld voorgoed ten goede te
veranderen. De magneet bestond uit een ver-
haal, een merk, een gezamenlijk plan en een
budget. Het plan had één duidelijk doel. Dat
doel was de baas. Niet de belangen van de
organisaties die meededen aan de energie-
transitie, nee, het enige belang dat telde was
het belang dat iedereen deelde: zo snel
mogelijk de kraan dicht van de CO
2-uitstoot.
Het doel werd 'Amsterdam koploper schone
energie in 2025'. En alles wat daar niet aan
bijdroeg moest wijken.
Gezamenlijk
Het plan werd samen met alle Amsterdamse
zuilen gemaakt. Een gigantisch budget ging
naar de 1% vernieuwers. Revolutionair, want
90-9-1 regel van Nielsen
Research fellow aan de Hogeschool van Amsterdam, Ruurd Priester, heef t in 2015 en 2016
bestudeerd hoe lokale netwerken in Amsterdam zich met behulp van online platformen organise-
ren. Daarbij bleek de 90-9-1-regel van Nielsen sterk op te gaan. Dit wil zeggen dat de lokale
netwerkactiviteit wordt aangejaagd door zogenoemde creators: grof weg 1% van de populatie rond
een 'gedeelde interesse'. De koplopers van 02025.nl zou je in de termen van Nielsen creators
kunnen noemen. Zij onderscheiden zich ook primair op basis van hun mentaliteit in relatie tot de
gedeelde interesse; ze hebben de doe-het-zelf-mentaliteit. Deze creators ver vullen een sleutelrol
in het activeren van (9%) volgers, die op hun beur t een belangrijke voorbeeldrol ver vullen voor de
resterende 90% (de zogenoemde lurkers). Het onderzoek maakt ook duidelijk dat de impact van de
creators toeneemt naarmate zij hun netwerksamenwerking interdisciplinair en ver volgens
multi-stakeholder organiseren.
90-9-1 regel van Nielsen
nr 3 september 2018 Energie + 29
EnergiePlus_3-Amsterdam approach.indd 29 17-09-18 10:08
section
er waren al jaren enorme budgetten beschik-
baar voor de innovatie, maar die kwamen
voornamelijk terecht bij de mensen die wis-
ten hoe de hazen liepen. De vernieuwers had-
den geen tijd voor het bestuderen van hazen,
zij waren al bezig met veranderen. De ver-
nieuwers kregen sinds de gebouwde mag-
neet 20% van elk innovatiebudget. Toen gin-
gen de sluizen open: de goede initiatieven
van vernieuwende ambtenaren, werknemers
en burgers werden formeel gesteund door
geld en status. We legden samen de voor-
waarden voor succes vast. We wilden echt
samenwerken. We leerden van de evaluatie
van het Klimaatakkoord, waar het nog aan
schortte, ondanks de prachtige opzet. Voor
we dit prachtige verhaal eindigen, eerst een
biecht: dit verhaal is voor nu nog ctie. De
helden zijn nog niet opgestaan. Dit verhaal is
om te inspireren. En te motiveren. We realise-
ren ons dat de Amsterdam Approach nu nog
vooral in theorie bestaat, Het is tijd deze aan-
pak te bewijzen!
Vuist op tafel
Het verhaal eindig t met het begin, de aanlei-
ding. De brief van een Rotterdammer. De heer
die de Amsterdamse wethouder grondzaken
en duurzaamheid vroeg hoe het kan dat
Amsterdam nog hogetemperatuurwarmte-
netten in nieuwbouwwijken leg t, ter wijl echt
iedereen in Nederland en daarbuiten dit pro-
ces al achter zich heef t gelaten. Het moment
Wat is 02025?
02025 is het platform dat koplopers en vernieuwers in hun kracht zet. Deze koplopers versnellen
de overgang van fossiele naar schone energie in Amsterdam. Steeds meer mensen hebben de
behoef te aan uitdaging, verbinding, pret en iets bijdragen aan de wereld en sluiten zich aan bij de
beweging die in 2025, bij het 750-jarige bestaan van Amsterdam, onszelf een schone stad cadeau
geef t. Deze er varing delen we met andere metropolen. Opdat we de klimaat verandering tijdig
remmen en de verdroging van de aarde en de extremere buien en overstromingen een halt
toeroepen. We maken het netwerk van koplopers in Amsterdam of ine en online zichtbaar. En we
verbinden koplopers onderling, aan vernieuwers en aan iedereen die ze nodig hebben om verder
te komen in hun proces. Zo versterken we het netwerk naar een vrolijke, voedende, weerbare
gemeenschap!
Wat is 02025?
dat Amsterdam zich dank zij haar vriendelijke
rivaal uit Rotterdam besef te dat ze achter-
liep, op de verkeerde weg was. Het moment
dat de wethouder dacht, en nu gaan we het
anders te doen. Nu wil ik echt samenwerken
met vernieuwers om mijn ambtenaren te
ondersteunen in de cultuur verandering naar
een faciliterende overheid. En ze sloeg met de
vuist op tafel.
30 Energie + nr 3 september 2018
EnergiePlus_3-Amsterdam approach.indd 30 17-09-18 10:09
Reacties