nr2 april 2006 Energie+ 11brandstofVan links naar rechts:Theo Westerwoudt, Femke Bartels,Leo Jansen (links) en Wouter Schat-born, Thomas Walder (links) en GijsTermeer, Ad van den Biggelaar,Ralph Hendriks, Jannes VerwerWat doet een vakblad dat een kwarteeuw bestaat? Een hebbeding voor alleabonnees? Een tijdrovend congres waar jeweer dezelfde mensen ontmoet? Een pagi-na's vretende terugblik? Nee, een jubilerendvakblad kijkt vooruit! Hoe gaat het en hoemoet het met de energievoorziening in Ne-derland, in Europa en in de hele wereld?Een interessant uitgangspunt voor de achtdeelnemers die wij uitnodigden voor onsrondetafelgesprek op donderdag 16 maartin het Paushuize te Utrecht. Aan de enekant van de tafel vier ervaren heren die deafgelopen decennia hun sporen in de ener-giewereld hebben verdiend:Leo Jansen, voormalig Kamerlid van dePPR en hoogleraar aan de TU Delft.Wouter Schatborn, voormalig directeurvan ECN en voormalig topman van Fokkeren Stork.Ad van den Biggelaar, voormalig direc-teur van Stichting Natuur & Milieu. Na-mens deze stichting is hij vertegenwoor-digd in het Platform Groene Grondstoffenvan het Ministerie van EZ.Jannes Verwer, voormalig directeur vanE.ON Benelux.Tegenover hen een `jong kamp' met enthou-siastelingen die de komende decennia hunsporen gaan verdienen:Femke Bartels, teamleider Klimaat enEnergie van Greenpeace Nederland.Thomas Walder, milieuspecialist van deJonge Socialisten in de PvdA.GijsTermeer, medewerker van WISE (WorldInformation Service on Energy) en voorma-ligmedewerkervanhetLandelijkHogeschoolen Universitair Milieuplatform (LHUMP).Ralph Hendriks, promovendus aan de TUDelft, Faculteit Elektrotechniek, Wiskundeen Informatica.De docerende toon van ervaren betweterstegenover het vanzelfsprekende wantrou-wen van het nieuwe elan. En ook in de`kampen' zelf ontstond een energieke dis-cussie. De rode draad die dagvoorzitterTheo Westerwoudt (Clingendael Interna-tional Energy Programme) bewaakte, werdgevormd door drie stellingen:1. Energiebesparing vraagt om dictatuur.2.Kernenergie en schoon fossiel zijn onno-dige tussenstappen op weg naar eenduurzame energievoorziening.3. Liberalisering is een heilloze weg. Ener-gie moet terug naar de overheid.Drie ongenuanceerde kreten waarmee dedeelnemers gretig aan de slag gingen.Voorspellingen, terugblikken, goede enslechte argumenten. Het kwam allemaalruimschoots over tafel. Het resultaat leestU op de volgende pagina's van Brandstof.Afsluitend trekken we op pagina 17 onzeconclusies. ?De redactiecartoons pim schots foto's peter de koningErvaren betweters,wantrouwend enthousiasmeOutlook en groen-boek: het kaderTwee publicaties vormden hetkader voor het rondetafelge-sprek: de World Energy Out-look van het IEA en het Groen-boek van de EC. De EC zet haarvisie uiteen met ruim twintigconcrete voorstellen. Het IEAschetst drie scenario's die alledrie onvoldoende zijn:? Het Reference scenario: geenmajeure beleidsveranderin-gen. Het energieverbruikgroeit tot 2030 met ruim 50procent.? Het Deferred Investmentscenario: de benodigde in-vesteringen in productiever-mogen en infrastructuurgebeuren niet of te traag. Deprijzen stijgen sterk, de we-reldvraag neemt daardoor afen de mondiale economischegroei vertraagt.? Het World Alternative Policyscenario: een scherpe be-leidswijziging leidt tot eenzuiniger en milieuvriendelij-ker energiegebruik en bindtde strijd aan met klimaatver-andering. De CO2-emissiesworden 16 procent lager danin het Reference scenario,maar nemen nog steeds toemet 30 procent tegen 2030.Voor gedetailleerde informatieverwijzen we naar de websites:www.worldenergyoutlook.orgenhttp://europa.eu.int/comm/energy/green-paper-energy/index_en.htm12 Energie+ nr2 april 2006brandstofDat de energiehuis-houding ingrijpendgaat veranderen,staat vast. Maarwaar staan we in2030? Hoeveel ener-gie verbruiken wedan, en hoeveel CO2stoot de wereld uit?Het rondetafelge-sprek in Utrechtstartte met een bliknaar de toekomst.Gaan we door op dezelfde voet, dan stijgt de vraag naar energie volgens hetWorld Energy Outlook 2005 tussen nu en 2030 met vijftig procent. De CO2 uitstoot zal danmet 30 procent zijn gestegen. `Dat komt met name door de explosief groeiende vraag naarenergie in China en India', stelt Ralph Hendriks. Kijkt hij naar de ontwikkelingen in dielanden, dan vreest hij het ergste. `Om hun honger naar energie te stillen, zullen ze grijpennaar conventionele technieken.' Fossiele brandstoffen dus, en kernenergie. Om aan de sterkgroeiende olievraag te voldoen, moeten de olieproducerende landen tot 2030 jaarlijks 23miljard dollar investeren, zo meldt het World Energy Outlook 2005. Het dubbele van wat zehet afgelopen decennium hebben ge?nvesteerd. Maar olie, aardgas en kolen zijn toch ein-dig? Volgens de jaarlijkse `BP Statistical Review of World Energy' is de olievoorraad reeds in2043 opgedroogd. Leo Jansen wijst dergelijke prognoses van de hand. `Ik geloof niet in eenvoorraadcrisis. De voorraden fossiele brandstoffen raken niet op. Enerzijds zijn ze nog inDe energiebalans in2030Vraagt energiebesparing om dictatuur?tekst addo van der eijknr2 april 2006 Energie+ 13ruime mate aanwezig - vooral gas - anderzijds gaan bij schaarste deprijzen vanzelf omhoog, en wordt de crisis ingehaald door duurza-me energie en energiebesparing.' Voorraden genoeg, stelt Jansen,die desondanks vindt dat we aan de vooravond staan van een mon-diale energiecrisis. `We moeten vooral waken voor een investerings-crisis. Als we nu te weinig investeren in innovatie, lopen we latertegen energietekorten aan.' In dat geval, zo stelt het World EnergyOutlook 2005, zullen de olieprijzen flink stijgen. In dit scenariokost een vat olie in 2030 86 dollar, en blijft het Westen in grote mateafhankelijk van de olieproducerende landen.Flink investerenFemke Bartels wil volop investeren, maar dan wel in duurzameenergiebronnen. Ook daarop geeft het World Energy Outlook 2005een antwoord. Met flinke investeringen in alternatieve energiebron-nen zullen de CO2-emissies volgens het rapport tot 2030 nog steedsstijgen. Echter niet met 30 procent, maar met 14 procent. `En is dathet beste scenario,' vraagt Bartels zich retorisch af, `een scenario dater in 2030 meer CO2-uitstoot is dan nu? Ik pleit voor een radicaleomslag. We moeten het energiebeleid drastisch veranderen, bijvoor-beeld door vuile energie hoog te belasten. Nu blijven we grootscha-lige investeringen uitstellen. De tijd van een stapje naar links, eneen stapje naar rechts is voorbij. We moeten nu grote stappen dur-ven nemen.' Thomas Walder valt Bartels bij. `We mogen ons nietneerleggen bij deze scenario's. Verhoging van de welvaart in Chinaen India hoeft niet per definitie samen te gaan met een explosievestijging van het energieverbruik. In de Verenigde Staten stoot menper hoofd van de bevolking twee keer zoveel CO2 uit als in Europa,terwijl het welvaartsniveau vergelijkbaar is. Wij moeten nu Chinaen India bijstaan om zelfs Europa in duurzame groei te overtref-fen.'Te ambitieusJannes Verwer is sceptisch over de haalbaarheid van het alternatieveduurzame scenario. `Ik vind dat scenario heel ambitieus. We moe-ten wel realistisch blijven. We praten over het jaar 2030, en dat isdichterbij dan menigeen denkt. Dat is over 2,5 generatie auto enanderhalve generatie energiecentrale. Huizen die we nu bouwen,staan er dan nog.' Volgens Verwer ontbreekt op het ogenblik dejuiste technologie om duurzame energie en energiebesparing groot-schalig te implementeren. `Zolang duurzame alternatieven financi-eel niet kunnen concurreren met de conventionele technologie?nhebben ze geen schijn van kans. Ook in 2030 zal het aandeel duur-zame energie gering zijn. Nieuwe implementeerbare technologie?nzullen op zijn vroegst in 2050 zorgen voor een omslag.' Een positieftoekomstscenario voor fossiele brandstoffen schetst Verwer niet.Het laatste uur is geslagen, en op termijn zullen alternatieven hetroer overnemen. Verwer is naar eigen zeggen een wetenschapsopti-mist. `Maar uiteindelijk beslist de economie. Luisteren we naar demarkt, dan klinken daaruit positieve signalen voor de alternatieven.Fossiele brandstoffen worden schaarser, en dus duurder. Dat zal hetontwikkelen van betaalbare alternatieven stimuleren.' ?Wel of geennieuwe kern- ofkolencentrale?Dat de hete aardappel `kolencentrale' tijdens het ge-sprek ter sprake kwam, lag voor de hand, met zowelVerwer van E.ON als Bartels van Greenpeace aan ta-fel. Dat ze niet op ??n lijn zaten, is ook niet verwon-derlijk. Ook over kernenergie - onlangs bepleit doorstaatssecretaris Van Geel - lopen de meningen uiteen.`Greenpeace wil iets anders, maar wij zetten op de Maasvlakteeen kolencentrale neer,' gooit Verwer de knuppel in het hoender-hok. Een paar jaar geleden stond hij al tegenover actievoerders vanGreenpeace, die met spandoeken op zijn stoep demonstreerden.Het voorstel van Greenpeace, namelijk een gezamenlijk onderzoeknaar een grootschalige biomassacentrale, is inmiddels uitgevoerd.Desondanks ziet Verwer een biomassacentrale niet zitten. `Hetwordt toch kolen,' zegt hij, `en om tegemoet te komen aan het CO2-vraagstuk, bouwen we de meest moderne centrale met een maxi-maal energetisch rendement. Dat betekent: stoomtemperaturen vanzevenhonderd graden en een druk van driehonderd bar. Verder bou-wen we de centrale zodanig, dat we innovatieve technieken als CO2-opslag kunnen toevoegen, zodra de technologie klaar is. Momenteelstaan nog teveel vragen open.' Hendriks wijst erop dat deze techno-logie?n zeer kostbaar zijn. Bovendien gebruiken ze ook veel ener-gie, waardoor het energetisch rendement van de centrale drastisch14 Energie+ nr2 april 2006brandstofzal afnemen. `Het energievraagstuk is een mondiaal probleem. Ishet dan zinvol om hier een veel hogere kilowattuurprijs te betalen,terwijl dezelfde investeringen in het buitenland veel meer effect sor-teren,' vraagt Hendriks zich af. Ad van den Biggelaar vindt van wel.`De overheid kan in de vergunning harde eisen stellen, zodat eenkolencentrale alleen mogelijk is met CO2-opslag.' Maar stelt deoverheid alle duurzame toeters en bellen verplicht, is een nieuwekolencentrale dan financieel haalbaar? Verwer schudt van nee. `Dandoen we het niet,' zegt hij.Tachtig procentBartels zal dat niet betreuren. Ze vindt de kolencentrale ?berhauptniet nodig. `Een kolencentrale zie ik als een end of pipe oplossing.Eerst produceren we CO2, dat we vervolgens moeten schoonmakenen opslaan. Dat is dweilen met de kraan open. Beter is om vol in tezetten op energiebesparing. Onderzoek wijst uit dat tachtig procentCO2-reductie in 2050 haalbaar is.' `Absoluut,' valt Van den Bigge-laar haar bij, `onlangs kwam een breed gezelschap tot dezelfde con-clusie. Dan moeten we er wel echt voor gaan. Het vergt een gewel-dige inspanning.' Mocht voorkomen niet afdoende zijn, dan pleitBartels voor een biomassacentrale of desnoods voor kolen, maardan met CO2-opslag. `Maar wel in die volgorde', benadrukt ze.Ook kernenergie stuit aan tafel op tegenstellingen. Wouter Schat-born schetst een toekomst met kerncentrales op zee, die de water-stofeconomie draaiende houden. `Het nucleaire afvalprobleem isoplosbaar,' stelt hij. `Kernenergie is wereldwijd meer geaccepteerddan bij ons. Wij blijven praten over het openhouden van Borssele,terwijl wereldwijd inmiddels 470 kerncentrales draaien.' Schatbornvindt staatssecretaris Van Geel (Milieu) aan zijn zijde. Onlangs be-nadrukte de staatssecretaris in het tv-programma Buitenhof dat Ne-derland niet zonder kernenergie kan, wil het de luchtkwaliteit en deklimaatverandering aanpakken.InconsequentOndanks de milieuvoordelen verwerpt Bartels kernenergie metklem. `Kernenergie is nooit veilig. Alleen daarom al is het nooit eenoplossing voor klimaatverandering.' Ze hekelt het overheidsbeleid,zowel in Den Haag als in Brussel. `In Brussel gaat nog steeds meersubsidie naar kernenergie dan naar duurzame energiebronnen. Datvind ik inconsequent. Net als het feit dat de veiligheidsrisico's vankerncentrales niet bij het energiebedrijf liggen, maar bij de over-heid. Kerncentrales vormen een gevaarlijk doelwit voor terrorisme,vandaar dat de overheid de bewaking betaalt. Stel we berekenen allekosten door - de vervuiler betaalt immers - dan betwijfel ik of kern-centrales financieel zoveel aantrekkelijker zijn dan duurzame alter-natieven als windenergie. Een windpark heeft geen last van terroris-ten.' Doodlopende wegen, zo betitelt Walder zowel een kolen- alseen kerncentrale. `Met beide opties schuiven we echt duurzame op-lossingen voor ons uit. Geld is het probleem niet, ook de techniekenzijn voorradig. Dan snap ik niet waarom we niet onmiddellijk over-stappen op een duurzame energievoorziening. Tussenstappen alsschoon fossiel zijn wat mij betreft onzinnig.' ?Korte termijn versus lange termijn, zo vat de voorzitter dekern van het overheidsprobleem samen. `Een goed energiebeleidvraagt een visie op de lange termijn,' zegt Verwer, `en visie wordtniet in de Tweede Kamer ontwikkeld.' De politiek werkt volgenshem te ad hoc, en laat zich leiden door de waan van de dag. Langetermijn betekent in de politiek hoogstens vier jaar; tot de volgendeverkiezingen. Schatborn illustreert de politieke wispelturigheid aande hand van een voorbeeld. `Tien jaar geleden ging het grootste deelvan de subsidie voor duurzame energie naar zonne-energie. En datterwijl Den Haag op termijn streefde naar zeven procent zonne-energie, tegen bijvoorbeeld veertig procent biomassa. Zonne-ener-gie is een lange termijn verhaal, verklaarde Den Haag stellig, deimplementatie duurt zeker twintig jaar. Vorig jaar trok Den Haag deOverheidsbeleidop het schavotMet tal van instrumenten wil de Nederlandse rege-ring het pad effenen naar een duurzame energievoor-ziening. Ze roept subsidies in het leven, stopt dezeeven later weer, en stippelt transitiepaden uit, zonderte weten waartoe ze leiden. De deskundigen aan tafelfileren het overheidsbeleid tot op het bot. Er blijftweinig van over.nr2 april 2006 Energie+ 15Reacties van lezers zijnvanzelfsprekend welkom.Stuur ze o.v.v. 'ReactieBrandstof' naar:Uitgeverij ?neasPostbus 1015280 AC Boxtelmail@aeneas.nlDe redactie heeft de vrijheidom reacties (of delendaaruit) te publiceren alsingezonden stuk.moet je risico's nemen, en dus buiten debureaucratie opereren. Een agentschap alsSenterNovem biedt kansen, maar je ziet datde bureaucratie het beleid niet durft los telaten.' Jansen merkt ook dat het Haagse po-litieke spel niet altijd te duiden is. `De poli-tiek is weinig transparant. Het gaat name-lijk niet alleen om de argumenten en om demeerderheid. Het draait voornamelijk ombelangen. Zeventig procent van de Neder-landers is voor een streng energiebeleid, entoch gebeurt er weinig. Hoe kan dat?' OokVan den Biggelaar vindt het beleid vaak on-begrijpelijk. Hij zat onlangs in een bredecommissie die nadacht over het hete hang-ijzer kilometerheffing. `Alle partijen zatenbij elkaar, met als resultaat een unaniem ad-vies v??r kilometerheffing. Toch zie ik geenenkele beweging in het kabinet.'EnergietransitieHet ministerie van EZ wil met de zogehe-ten Energietransitie de komende vijftig jaaroverstappen op een duurzame energiehuis-houding. H?t uitgangspunt van de energie-transitie, namelijk het niet vaststellen vanvastomlijnde einddoelen, wordt door Schat-born juist gezien als een manco. Wat vol-gens hem ontbreekt, is een blauwdruk. `Ikkan me herinneren dat EZ in een sessie zei:`We rijden met de trein naar het zuiden, enniemand weet waar we uitkomen.' Ja, d??rloopt iedereen warm voor. Mensen uit deindustrie liepen de zaal uit. Zonder helderdoel werkt de transitie niet.' Volgens Jansendient de energietransitie voor veel partijenals een alibi om geen ingrijpende maatrege-len te hoeven nemen. `Zij kunnen dankzijde energietransitie echte keuzes op de langebaan schuiven. De energiecrisis vraagt ech-ter ingrijpende maatregelen. Ik zeg: accep-teer een overgangsperiode, maar zet tegelij-kertijd wel forse stappen.'Volgens Van den Biggelaar is 2006 voor deenergietransitie het jaar van de waarheid.Als lid van het Platform Groene Grondstof-fen van het ministerie van EZ is hij nauwbetrokken bij ??n van de speerpunten, na-melijk groene grondstoffen. Doel van hetprogramma: het vervangen van fossielegrondstoffen in het jaar 2040. Van den Big-gelaar is hoopvol. `Het platform ontwikkelteen aantal concrete trajecten. De lat ligthoog, dit jaar zal blijken hoe ver de partijenwillen gaan.' Bartels ziet het somber in. `Uit-eindelijk moeten we het overheidsbeleid af-rekenen op het behalen van de doelen. Endaar maak ik me zorgen over. Ze gaan hunvijfjarendoelstellingen al niet halen, waaromdan wel die over dertig jaar?' ?stekker eruit. Het gevolg: alles wat in het af-gelopen decennium is gedaan, samen goedvoor miljoenen euro's aan investeringen: deprullenbak in.'SubsidiesNet als Schatborn kraakt Verwer het subsi-diebeleid. Hij ageert met name tegen de ex-ploitatiesubsidies op grootschalige wind-parken op zee. `Dat lijkt me geen verstan-dige investering. Ik ben voor subsidies voordemonstratieprojecten en pilots. Een subsi-die voor een 100 megawatt plant voor dekust van IJmuiden? Akkoord. Daar kan jevan leren. Maar 6.000 megawatt op zeesubsidi?ren is belachelijk. Productie moetuit de markt komen. Wat de regering welmoet doen, is miljarden euro's extra be-schikbaar stellen voor innovatie.' Door hetmanco van de korte termijn, vindt Verwerdat de overheid bij het toekennen van subsi-dies een stap opzij moet doen. `Laat het sub-sidiebeleid over aan particuliere initiatievenen universiteiten. Ik verwijt het Brinkhorstniet dat hij grootschalige offshore windpar-ken subsidieert. Hij moet luisteren naar deTweede Kamer. Maar het is beter om onaf-hankelijke mensen de pot te laten verdelen.Niet volgens de rechtvaardige verdeling vande gieter, zodat ieder zijn deel krijgt, maarechte kansrijke initiatieven gegarandeerdvoor minimaal tien jaar ondersteunen. Pasdan krijg je vernieuwingen van de grond.'BureaucratieJansen heeft als voormalig kamerlid van dePPR de Haagse mores aan den lijve mogenondervinden. Zijn conclusie: wil je innova-ties realiseren, omzeil dan het overheidsap-paraat. `De Haagse bureaucratie werkt ver-nieuwing tegen. Bureaucratie is goed voorhet cre?ren van zekerheid en continu?teit,maar tegelijkertijd belemmert het vernieu-wing. Dat ligt niet aan ambtenaren, maaraan de structuur. Wil je vernieuwen, danZijn kernenergie en schoonfossiel onnodige tussenstappenop weg naar een duurzameenergievoorziening?16 Energie+ nr2 april 2006brandstofDe vervuilerbetaaltMet het verschuiven van de belasting van arbeid naarenergie wordt energie-efficiency voor bedrijven financieel zeer aan-trekkelijk. Dat standpunt wordt verwoord door Van den Biggelaar.Per saldo gaat het bedrijfsleven er volgens hem niet op achteruit.Schatborn kan zich vinden in het idee, maar stelt: `Je moet dan welaccepteren dat de verschuiving winnaars en verliezers oplevert. Jekunt op een bierviltje uittekenen welke energie-intensieve bedrijfs-takken bij de verliezers zullen horen.'OmarmenVerwer verwerpt het plan. `Met zo'n systeem jagen we energie-effi-ci?nte bedrijven ons land uit. Die verhuizen naar India of Afrika.Dan span je het paard achter de wagen. Nederland moet de energie-intensieve industrie juist binnenhalen. Hier produceren ze tenmin-ste met de hoogst mogelijke energie-efficiency, veel hoger dan el-ders in de wereld. Hetzelfde geldt voor energiecentrales. Beter hiermoderne centrales bouwen, dan conventionele in het buitenland.'Termeer wijst het bedrijfsleven op haar verantwoordelijkheid. `Ookin het buitenland moet het bedrijfsleven duurzaam ondernemenomarmen. Bedrijven moeten verder kijken dan de volgende jaarcij-fers, en ook op energiegebied visies ontwikkelen op de lange ter-mijn. Men blijft hangen in oude structuren, waarin olie en gas cen-traal staan.' Bartels hamert op de noodzaak tot maatregelen. `CO2-uitstoot is crimineel. Ik schrik nog iedere maand van nieuwe onder-zoeken, die aangeven dat het probleem groter is dan wij als Green-peace al dachten. En ondertussen zit iedereen om zich heen te kij-ken, en wijzen we naar anderen, die als eerste aan zet zijn.' ?Liberalisering:vloek of zegen?De energiemarkt liberali-seert en privatiseert. Ofdat goed uitpakt, is eenvraag waarover de des-kundigen aan tafel vanmening verschillen. Moe-ten we zo doorgaan, ofmoeten we de energie-voorziening weer teruglaten keren in moedersschoot: de nutssector.Of bestaat er een tus-senweg?Het kan raar lopen. In 1993, aan de vooravond van de liberalisering van de ener-giesector, sprak Van den Biggelaar op een congres, en hield hij het publiek de nadelen vande privatisering voor. Hij kreeg geen bijval. Nu ligt dat anders. Volgens onderzoek van Mau-rice de Hond vindt 63 procent van de bevolking dat de liberalisering van de energiesectormoet worden teruggedraaid. En wie schetst Van den Biggelaar's verbazing dat zelfs VNO-NCW kort geleden vraagtekens plaatste bij de liberalisering. `Zelfs zij vinden dat de energie-voorziening weer een nutsfunctie moet worden. Ik word er moedeloos van,' zucht Van denBiggelaar. Cijfers bewijzen volgens hem dat het project privatisering tot dusver mislukt. `Weliepen in Nederland voorop, onderhand zijn we ??n van de duurste, en bevinden we onsachterin de middenmoot. Blijkbaar hebben we het niet goed gedaan.' Ook Jansen blikt metweemoed terug naar de tijd van de Samenwerkende Elektriciteits Productiebedrijven, deSEP. `De SEP was tenminste in staat om in lange termijnen te denken, en om heldere visiesneer te zetten. Het systeem leidde tot een zuiniger en effici?ntere productie dan nu in deHoe zijn bedrijven te porren omte kiezen voor duurzame alter-natieven? Van den Biggelaar zietheil in een verschuiving van be-lasting van arbeid naar energie.De energiebelasting zou om-hoog moeten, de winstbelastingomlaag. Op het eerste gezichteen sympathiek idee, maar watzijn de consequenties? En is hetmilieu er per saldo bij gebaat?nr2 april 2006 Energie+ 17SlotsomReacties van lezers zijnvanzelfsprekend welkom.Stuur ze o.v.v. 'ReactieBrandstof' naar:Uitgeverij ?neasPostbus 1015280 AC Boxtelenergieplus@aeneas.nlDe redactie heeft de vrijheidom reacties (of delendaaruit) te publiceren alsingezonden stuk.vrije markt het geval is.' Hendriks kijkt bedenkelijk, en zegt: `HetSEP-syteem zorgde ook voor een capaciteitsoverschot van 25 pro-cent. Dat lijkt mij niet bepaald effici?nt.'Niet ver genoegVerwer somt een waslijst gebreken op van het oude stelsel.Zo vond hij de overheid een beroerde innovator, en wasde administratie `een zooitje'. `Terug naar de nutssectoris echt een slechte oplossing.' Schatborn valt Verwerbij. Het probleem is volgens hem dat de liberaliseringniet ver genoeg is doorgevoerd. `Talloze problemenvan nu zijn veroorzaakt omdat de overheid geenconsistent beleid voert. De overheid kiest nietecht voor een vrije markt. Ze durft de ener-giemarkt niet los te laten, waardoor hetbeleid constant in een spagaat zit.'Van den Biggelaar verkiest een guldenmiddenweg, om zo te profiteren van dedeugden van beide werelden.`De energievoorzie-ning moet terugnaar de nutssector.Maar ook met eennutsvoorzieningkun je onderdelenvan het marktme-chanisme latenwerken.' ?Liberalisering is eenheilloze weg.Moet energie terugnaar de overheid?Terugkijkend op het rondetafelgesprek in deze brandstof,trekt de redactie van Energie+ de volgende conclusies.? Vele wegen leiden naar een duurzame energievoorziening. De jongegarde kiest voor de snelwegen, een deel van de oude garde vindt datdoodlopende wegen. Welke weg we ook kiezen, er zal flink tol be-taald moeten worden.? Overschakelen naar een duurzame energievoorziening vraagt eenlangdurig consistent beleid. Dat ontbreekt zolang de politiek nietverder kijkt dan de volgende verkiezing.? Om tot een duurzame energievoorziening te komen zijn ingrijpendemaatregelen nodig. Alleen praten hierover zorgt ervoor dat straksnog drastischer maatregelen nodig zijn.? De noodzaak van een duurzame energievoorziening wordt steedsduidelijker, de tijd om doelen te halen steeds korter. We praten teweinig over het halen van doelen, te veel over hoe we de aanloopinzetten.? Op weg naar de einddoelen zijn tussendoelen nodig om te weten ofwe op koers liggen. Door een gebrek aan tussendoelen lijkt de nood-zaak tot maatregelen nog niet manifest.? Innovatie vraagt geld en het langdurig inzetten op paarden die zou-den kunnen winnen. Dat betekent per definitie risico nemen. Dat pastniet in een bureaucratie.? Onderzoek moet gekoppeld zijn aan duidelijke doelstellingen. Ne-derland onderzoekt nu te vrijblijvend, zonder doel en implementatie.