Log in
inloggen bij Energie+
Hulp bij wachtwoord
Geen account?
shop word lid
Home / Content / Nieuws

Opgroeiverkenner - gesprekstool voor samen opgroeien in de warmtetransitie

8 april 2024

Samenwerken gaat niet vanzelf. Je moet erin groeien. Om dat makkelijker te maken, is de 'Opgroeiverkenner' ontwikkeld voor gemeentes en bewonersinitiatieven die samen aan een aardgasvrije buurt willen werken. De Opgroeiverkenner is een visuele gesprekstool voor het evalueren van de kwaliteit van de participatie en samenwerking. De Opgroeiverkenner helpt wederzijds begrip op te bouwen, een samenwerkingsverband strategisch te versterken en een solide fundatie te leggen.

Opgroeiverkenner: voor wie en waarvoor?

De Opgroeiverkenner is een tool gericht op gemeenten en bewonersinitiatieven die de ambitie hebben om volwaardig samen te werken en een democratisch participatieproces naar een warmteoplossing te doorlopen met bewoners. In termen van de participatieladder hebben we het over de bovenste treden van meedoen en meebeslissen.

Ambitie richting aardgasvrij

Het is dus bedoeld voor gemeenten die een actieve rol voor zichzelf zien. Die beseffen dat samenwerking in een buurtaanpak veel vraagt en daar eigen verantwoordelijkheid in wil nemen en haar rol in pakt. Iets soortgelijks geldt voor bewonersinitiatieven. De Opgroeiverkenner richt zich specifiek op bewonersinitiatieven die zijn opgericht om bewoners een volwaardige rol te geven in het buurtproces naar een aardgasvrije buurt.

'Bewonersinitiatief'?

Een bewonersinitiatief kan verschillende vormen aannemen, zoals een initiatief van bewoners die in hun eigen buurt aan de slag gaan, of een coöperatie die deze rol voor een buurt verzorgt zonder daar gevestigd te zijn. Zolang het de missie is om de bewoners (en alle aanwezige maatschappelijk, zakelijke gebruikers en gebouweigenaren) te betrekken bij de buurtaanpak richting aardgasvrij in een buurt.

Voor alle warmteoplossingen

De Opgroeiverkenner richt zich op een ‘warmteoplossing’. We spreken over ‘warmteoplossing’ zodat de tool niet alleen toepasbaar is bij de ontwikkeling van een warmtenet in de buurt, maar ook geschikt is om te gebruiken bij een warmteoplossing zoals een collectief net voor duurzaam gas of een gezamenlijk buurtproces om over te stappen op een individuele oplossing.

Hoe het werkt

De Opgroeiverkenner is een tool geschikt om:

  • In te zetten als verkenningstool. Het is een goed startpunt voor samenwerkingspartners om te bepalen welke aandachtspunten en (verschillen in) ambities er zijn in samenwerking.
  • In te zetten als gesprekstool. Het is een luchtige, inzichtelijke en constructieve basis voor een goed gesprek over samenwerking, bijvoorbeeld als het proces stroef loopt, of om een goedlopende samenwerking verder te versterken.
  • In te zetten als monitoringstool. Het is een nuttige manier om de resultaten over de jaren heen te vergelijken, om te zien op welke aspecten er groei is en waar het stagneert.

 

Vragen: Wat is je positie rond de buurtaanpak richting aardgasvrij?

De tool is opgebouwd uit drie thema’s. Elk thema is uitgewerkt in een aantal vraagstukken die inzichtelijk maken wat de positie is van een bewonersinitiatief en van de gemeente op een rijk aantal aspecten. De volgende drie thema’s worden onder de loepgenomen:

  1. Ontwikkelniveau van de betrokken organisaties
    1A het bewonersinitiatief
    1B de gemeente
  2. Ontwikkelniveau van de samenwerking
  3. Ontwikkelniveau van het participatieproces ten behoeve van democratische legitimiteit.


Elke vraag geeft echter een doorkijk naar welke eigenschappen ontwikkeld zouden kunnen worden. Daarom werkt de Opgroeiverkenner ook als een monitoringstool.

Checklists: zijn de randvoorwaarden voor een buurtaanpak richting aardgasvrij aanwezig?

Een succesvolle buurtaanpak richting aardgasvrij heeft echter ook bepaalde concrete randvoorwaarden nodig. De benodigde middelen daarvoor worden gemeten via checklists.

Aan de slag!

Bij de hulpmiddelen vind je de tool in PDF vorm. Daarin vind je de vragen. Helemaal aan het eind van dat document bevinden zich twee antwoordbladen; print deze uit en noteer de antwoorden. Op blz. 38 bevindt zich ook een handreiking om de resultaten te helpen interpreteren.

Aanleiding: op zoek naar democratische legitimiteit in de warmtetransitie

De warmtetransitie behelst een ingrijpende transitie. Gemeenten zien dat hun inwoners bij de invoering van een warmteoplossing niet zitten te wachten op dwang achter de voordeur. Als gemeente wil je het ook niet laten aankomen op de juridische bevoegdheid van de democratie. Je wilt zorgen dat je dwang zo min mogelijk nodig hebt. De aanleg van warmtenetten kent, kortom, een probleem van democratische legitimiteit.

Een participatieproces met buurtbewoners is nodig om ervoor te zorgen dat een passende warmteoplossing in de buurt kan landen. Er is dus aanvullend een democratische legitimering in de buurt zelf nodig. Bewonersinitiatieven kunnen een belangrijke rol spelen daarin. Als bewonersinitiatieven zich democratisch organiseren met open en vrijwillig lidmaatschap van de buurtbewoners dan kan de ontwikkeling van een warmtenet in de buurt zelfs worden vorm gegeven als warmtegemeenschap, waarbij verschillende vormen zeggenschap en eigendom kunnen worden ingericht.

Daar komt bij: er ligt een aangepast wetsvoorstel Wet collectieve warmte (Wcw) waarin warmtegemeenschappen zijn gedefinieerd. Dat wettelijk kader gaat gemeenten ruimte bieden om samen te werken met bewonersinitiatieven. Maar als je als gemeente een bewonersinitiatief als partner omarmt, hoe stel je dan samen vast dat het participatieproces van voldoende kwaliteit is en leidt tot extra democratische legitimiteit in de buurt? Welke indicatoren hanteer je daarvoor en hoe meet je die? Hoe werk je als gemeente samen met een warmtegemeenschap (in de dop)?

Kortom: hoe kunnen gemeenten en bewonersinitiatieven 'opgroeien' in de samenwerking?

Achtergronden en verder lezen

De Opgroeiverkenner geeft een concrete manier om het begrip 'Opgroeiruimte' aan de slag te gaan. Lees hier meer over in de kenniscollectie Zelfbeheer in de warmtetransitie: acht beleidsinstrumenten in het hoofdstuk Opgroeiruimte - Opgroeirecht.

De Opgroeiverkenner is ontwikkeld door Energie Samen in opdracht van Stroomversnelling en in samenwerking met Klimaatverbond. Voor meer informatie over de makers van de Opgroeiverkenner, zie bijlage 1 in de PDF (blz. 39). Voor theoretische achtergronden en bronnen van de Opgroeiverkenner, zie bijlage 2 in de PDF (blz. 40). Voor informatie over de bredere context en vervolg (zoals bv. trainingen) zie bijlage 3 in de PDF (blz. 44).


 

Dit nieuwsbericht verscheen eerder op de website van Energie Samen Academie.

Reacties

Renda ©2024. All rights reserved.