Layana Mokoginta schrijft voor Energie+ over duurzame energiepioniers. Zij is met haar pr-bureau sinds 2005 actief op het gebied van lokale duurzame energie. Ook privé zit ze niet stil, als voorzitter van een VvE van 26 appartementen en met haar eigen woning is zij bezig met het 'verduurzamen' van het pand en haar woning. Wat zijn haar ervaringen en wat kunnen we daarvan leren?
Tekst Layana Mokoginta, PR Mansion
Layana Mokoginta schrijft voor Energie+ over duurzame energiepioniers. Zij
is met haar pr-bureau sinds 2005 actief op het gebied van lokale duurzame
energie. Ook privé zit ze niet stil, als voorzitter van een VvE van 26 apparte-
menten en met haar eigen woning is zij bezig met het 'verduurzamen' van
het pand en haar woning. Wat zijn haar ervaringen en wat kunnen we
daar van leren?
Waarom is verduurzaming
belangrijk?
"Door mijn achtergrond in internationale ont-
wikkelingssamenwerking heb ik van dichtbij
gezien wat het betekent om geen toegang tot
energie te hebben én wat de ef fecten zijn van
klimaat verandering. Het lijdt tot armoe en
ellende. We maken van onze eigen leefomge-
ving daarnaast een vuilnisbelt. Dat is zo onge-
veer het eerste wat ontwikkelingsorganisaties
mensen bij probeert te brengen; hygiëne en
zorg voor de omgeving. Tegelijkertijd kunnen
interview
we zoveel, zijn we al zo knap op het gebied van
technologie en hebben we zoveel kennis dat
energiearmoede en energiever vuiling echt
allang de wereld uitgeholpen zouden kunnen
zijn. Maar we zijn conser vatief, leven het liefst
op een manier die we kennen en we werken
met technieken waar we zo aan gewend zijn dat
we er niet eens bij stilstaan. Dus door zelf en
samen aan de slag te gaan, creëer je nieuwe
er varingen en maak je de markt groot genoeg
en de oplossingen bekend genoeg voor ande-
ren om over te stappen."
Wat zijn je 'wapenfeiten' tot nu
toe?
"Aan de ene kant werk ik met veel duurzame
energie-initiatieven samen, al jaren. En die
initiatieven hebben door enthousiasme, visie
en doorzettingsvermogen de markt gecreëerd
(aanbod, vraag, subsidies en regelgeving).
Werden we in 2005 nog gezien als een groep
die grappige en opvallende campagnes orga-
niseerde, inmiddels zijn de ontstane energie-
coöperatieven en andere initiatieven een seri-
euze beweging die al vele
energieopwekkingsprojecten hebben gereali-
seerd en veel mensen hebben weten te mobi-
liseren. Met mijn VvE en mijn appartement
bevind ik me op een heel andere manier op
dat hobbelige pad naar verduurzaming. Sinds
2014 hebben we met onze VvE zonnepanelen
voor de gemeenschappelijke voorzieningen
en sinds kort heb ik een nieuwe verdieping op
mijn appartement laten bouwen en deels zelf
gebouwd, die grotendeels bestaat uit circulair
Van het gas af,
maar hoe?
nr 2 juni 2018 Energie + 29
29-31-interview met mezelf.indd 29 29-05-18 12:26
interview
materiaal (houtskeletbouw, damp-open, vla-
sisolatie, leemstuc). Nu ben ik voor de VvE
bezig met het uitzoeken van de mogelijkheid
om van het gas af te gaan, en dat doe ik ook
voor mezelf. Dat ging en gaat niet zonder slag
of stoot."
Waar loop je tegen aan?
"Dat experts niet echt goed meedenken.
Iedereen heef t zijn of haar eigen religie als het
gaat over duurzaamheid. Het is lastig om een
adviseur of expert te vinden die kijkt wat wij
willen en wat ik wil. Ze adviseren vanuit hun
eigen ambitie en stellen eigen dogma's cen-
traal en gaan voorbij aan jouw wensen en
nanciële mogelijkheden. Tenminste, dat is
mijn er varing nu met het gepuzzel om van het
gas af te gaan. Met de zonnepanelen hadden
we wel een heel goede expert, namelijk Chris-
tiaan Brestner, de uit vinder van Herman de
Zonnestroomverdeler. Hij keek echt naar wat
onze wensen, twijfels en nanciële omstan-
digheden waren en op basis daar van heef t hij
een aantal scenario's uitgewerkt, zodat we als
VvE goed konden kiezen. Bij een VvE heb je
met alle bewoners te maken, de een is heel erg goed geïnformeerd en gemotiveerd en de
ander is totaal niet bezig met zijn of haar ener-
gievoorziening. Ook speelt er veel angst mee,
en elke angst is legitiem. Of het nu rationeel is
'kiezen we wel de juiste techniek', of uitstel-
angst 'straks is er iets beters op de markt' of
irrationeel 'straks zit ik zonder stroom of
warmte', 'ik kan alleen maar koken op gas',
'wordt het dan nog wel warm in huis in de win-
ter'. Zo heb ik uiteindelijk zelf bij Gods gratie
besloten om boven, wat de slaap-, studeer-,
en badkamer is elektrische vloer verwarming
aan te leggen. Maar of dat een goede keuze is,
weet ik nog niet. De adviezen waren allemaal
zo uiteenlopend, en ook zo ingewikkeld, dat ik
uiteindelijk voor elektra gekozen heb. Ik heb
wel vertrouwen in de ontwikkeling van groene
stroom, de technieken zijn er al lang. Elektri-
sche apparaten en installaties zijn veel min-
der gecompliceerd en nemen veel minder
ruimte in dan warmtepompen met buitenunits
en buffer vaten."
"Ik vind het ook prettig om te kunnen experi-
menteren, als blijkt dat ik m'n huis toch niet
warm genoeg krijg dan kan ik kijken of ik nog beter kan isoleren, beneden lagetempera-
tuur verwarming laat aanleggen of wellicht
toch een warmtepomp of andere toepassin-
gen neem. De ontwikkelingen gaan zo snel.
Wat verder echt lastig is, is dat de uit voerders
een enorme kennis- en er varingsachterstand
hebben. En doordat de economie is aange-
trokken, zijn ze ook nog een keer overbezet. Ik
had een Quooker gekocht, stap 1 naar van het
gas af, en dan zit je dus samen met de installa-
teur youtube- lmpjes te bekijken en ben je
samen aan het uit vinden hoe je iets instal-
leert of in elkaar zet. Geen grap! Daardoor heb
ik wel bijvoorbeeld besloten om die elektri-
sche vloer ver warming zelf aan te leggen en
zelf plavuizen te leggen met handige familie
en vrienden. Zo ingewikkeld is het allemaal
niet ."
Maak je gebruik van subsidies?
"Ja, zowel met mijn eigen woning en met onze
VvE. Dank zij subsidies van de gemeente
Amsterdam en de provincie Noord-Holland
hebben we met de VvE inmiddels al vier jaar
zonnepanelen op ons dak en ben ik zelf aan de
slag gegaan met duurzaam (ver)bouwen, is de
Layana Mokoginta verbouwde haar woning met
hulp van vrienden en familie.
30 Energie + nr 2 juni 2018
29-31-interview met mezelf.indd 30 29-05-18 12:26
bovenverdieping supergoed geïsoleerd en
heb ik een groen dak. Inmiddels zijn er ook
subsidies om van het gas af te gaan en met
onze VvE zijn we nu aan het kijken of we van
het gas af kunnen. We moeten namelijk dit
jaar onze rookgaskanalen geschikt maken
voor HR-ketels, dus we staan voor de keuze:
of geld steken in rookgaskanalen en nieuwe
hr-ketels, of die stap overslaan en gelijk over-
stappen op all electric. Zelf heb ik die beslis-
sing al genomen, dus ook als de VvE toch
besluit om nog 10 jaar te wachten dan ga ik in
ieder geval wel van het gas af, en een aantal
andere buren willen dat ook."
Hoe heb jij je geïnformeerd?
"Voor de nieuwe verdieping wilde ik heel
graag werken met zoveel mogelijk natuurlijke
materialen. Dus ik heb veel gesproken met
mensen die bezig zijn met ecologisch of biolo-
gisch bouwen. Daarnaast wilde ik graag van
het gas af kunnen. Ik heb een architect inge-
huurd en experts op het gebied van biolo-
gisch bouwen en op het gebied van energie-
naar-nul. Zij hebben het ontwerp gemaakt en
de berekeningen en materiaalstaten. Ver vol-gens heb ik experts ingehuurd om een pro-
forma-bouwopgave met begroting te maken
zodat ik een referentiekader had voor het
beoordelen van offertes van aannemers. Uit-
eindelijk ben ik toch in handen gekomen van
een mala de aannemer, waardoor de verbou-
wing twee jaar langer duurde, en veel duurder
is geworden dan gepland. De verbouwing is
ook nog niet klaar daardoor. Het voordeel is
wel dat ik langer de tijd heb om te kiezen voor
een bepaalde techniek en dat ik heel handig
ben geworden doordat ik veel zelf heb
gedaan."
Heb je nog tips voor adviseurs?
"Denk echt mee, let op momentum en luister
goed naar wat je klant wil. Ja, het is wellicht
beter om eerst te isoleren en daarna de ener-
gievraag te monitoren en dan techniek aan te
schaf fen om het energieverbruik duurzaam te
maken en te verminderen. Maar denk mee;
heel veel VvE's krijgen bijvoorbeeld met het-
zelfde dilemma te maken. Ze moeten de rook-
gaskanalen aanpassen aan hr-ketels, of zes-
laan die stap over te slaan en gaan voor all
electric, dus van het gas af. En die beslissing moet nú genomen worden. Denk dan mee. Ja,
je kan eerst gaan isoleren, maar dan ben je
dus het momentum kwijt. Als die rookgaska-
nalen ver vangen zijn, is de urgentie om van
het gas af te gaan er niet meer. En over tien
jaar is de techniek wel verder gevorderd, maar
zijn de vele regelingen die het nu aantrekke-
lijk maken om over te stappen er niet meer. 10
jaar extra gasverbruik en CO
2-uitstoot, wat
een gemiste kans! En nancieel is het voor je
klant uitstel van executie, want die investe-
ring om van het gas af te gaan komt er toch
aan, maar we hebben dan ook 50.000 euro in
die rookgaskanalen en nieuwe HR-ketels
gestoken die we over tien jaar niet meer nodig
hebben."
"Leg je eigen ambities niet op aan de klant. Ja
het is natuurlijk mooi als we in één keer naar
nul-op-de-meter kunnen of zelfs energieleve-
rend worden. Maar dat is een enorme investe-
ring, dat geld heef t niet iedereen. In stapjes
naar energieleverend is ook mooi, en vaak
zelfs verstandiger want dan kan je per maatre-
gel kijken hoe het bevalt en vanuit die nieuwe
situatie weer een volgende stap maken.".
service
Lokaal wordt de
standaard
Buurtbatterij
Weer t Spinderwind
regio Ti\fburg Windpower
Nijmegen
diver\bi eert
jrg 38 nr 1 maar t 2018
p1 Cover.indd 1 12-03-18 10:52
Duurzame energie in het landschap
Klimaatbeleid
vraag t actie Participatie
wind op zee Per ongeluk
BENG
jrg 37 nr 4 december 2017
Energie+Nr4-Cover.indd 1 04-12-17 10:33
Code rood voor
klimaat en energie
Sjoemelstroom uit
het buitenland Zonnepanelen
onroerend goed? Eisen nieuwbouw
aangescherpt
jrg 37 nr 3 september 2017
01-Cover.indd 1 14-09-17 15:55
Lokaal wordt de standaard
Spinderwindregio Ti\fburg Windpower Nijmegendiver\bi eert Aardgasvrij, maar hoe?
Gelijk speelveld
warmte-opties Winnaars en
verliezers transitie Zonnepark
De Groene Weuste
jrg 38 nr 2 juni 2018
Energie+2 Cover.indd 1
29-05-18 11:56
Energie + expertblog
Een groep representatieve professionals uit de energiesector vormt het
expertpanel van Energie
+. Regelmatig leest u een nieuw blog van een
van de experts online. De redactie is nog op zoek naar nieuwe leden
voor het blogpanel.
Dus wilt u graag een paar keer per jaar schrijven over
energie gerelateerde onderwerpen binnen uw vakgebied?
Stuur dan een mail naar energieplus@aeneas.nl .
Lees de blogs door het scannen van de QR-code,
of ga naar www.energieplus.nl/expertblogs .
Meest geraadpleegde artikelen
april t/m juni 2018
1. Buurtbatterij en zonnepark in Weert (Energie + 2018/1)
2. Elektriciteitsnetten en de energietransitie ( Energie
+ 2018/1)
3. Coöperaties regio Tilburg bouwen Spinder wind ( Energie
+ 2018/1)
Verder op www.energieplus.nl
Reag eren?
Heeft u een vraag of opmerking over Energie +?
Neem dan contact met ons op.
Aeneas Media T 073-2051020
Afdeling Lezersservice E lezersservice@aeneas.nl
Veemarktkade 8, Ruimte 4121
5222 AE 's-Hertogenbosch
Aanmelden voor de nieuwsbrief?
Stuur een e-mail o.v.v. 'Nieuwsbrief Energie + ' naar lezersservice@
aeneas.nl of ga naar www.energieplus.nl/lezersservice.
Het complete online archief van Energie +
Het laatste nieuws
Aankomende evenementen Interessante
WebTV-uitzendingen
Energie + op Twitter:
@energie_plus
nr 2 juni 2018 Energie + 31
29-31-interview met mezelf.indd 31 29-05-18 12:26
Reacties